Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2005, Side 119

Beyging hvortveggi og hvor tveggja í tímans rás 117
c. Þriðji möguleikinn er sá að í öndverðu hafi aðeins verið til hvor
tveggja. Af því hafí sprottið fomafnið hvortveggi, og það svo
orðið einrátt í íslensku og norsku. Síðan hafí hvor tveggja skot-
ið upp kollinum á ný, og þá fyrr í norsku. Gallinn á þessari skýr-
ingu er sá að gert er ráð fýrir flókinni þróun: fýrst er hálfbeygt,
svo albeygt og síðan aftur hálfbeygt.24
Ekki verður hér tekin afstaða til þess hver þessara möguleika er senni-
legastur, enda ekki meginatriði hér. En ljóst er að á elsta skeiði rit-
heimilda, og a.m.k. næstu tvær aldir, virðist mega greina mun á
norsku og íslensku — í norsku sjást ótvíræðar hálfbeygðar myndir en
í íslensku vart eða ekki.
3.4 Hlutfall albeygðra og hálfbeygðra mynda í fornu máli og fram
eftir öldum
Hálfbeygðar myndir koma einnig upp í íslensku og þær em líklega
nær einráðar í nútímamáli eins og rætt verður í 3.7. Ekki fer þó að
kveða að þeim fýrr en seint.
í töflu 5 hér á eftir má sjá hlutfall ótvíræðra albeygðra og hálf-
beygðra mynda úr ýmsum ritum allt fram á 19. öld. Alls em dæmin
625. Einnig er í töflunni til samanburðar tilgreindur fjöldi tvíræðra
mynda. Þær em 411 eða tæp 40% allra dæma. Ritunum er raðað í sem
réttasta tímaröð, fyrst em elstu handritin sem þegar hefur verið gerð
grein fyrir. í viðauka er gerð grein fyrir öðmm ritum í töflunni (og
ýmsum öðmm töflum í greininni) og útgáfum sem stuðst var við. Að
sjálfsögðu em ritin misgóðar málheimildir; verst er að eiga við rit þar
sem varðveittar uppskriftir em miklu yngri en upphaflegi textinn.25 Sú
er t.d. raunin um ýmis handrit Heimskringlu.
24 Engar heimildir eru um að hvortveggi hafi nokkum tíma verið einrátt í norsku.
Hér er aðeins gert ráð fyrir þeim möguleika.
25 Einnig er rétt er að taka fram að tímasetningar handrita em oft nokkuð óvissar
og útgáfur em misáreiðanlegar. Stundum er um að ræða tölvuleit og stundum ekki.
Dæmatalning með hefðbundinni leit er vitaskuld að sumu leyti ótraustari.