Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2005, Síða 147

Beyging hvortveggi og hvor tveggja í tímans rás 145
4.3 Breyting 3
Þriðja breytingin sem ijallað er um hér er ólík hinum íyrri að því leyti
að hún er ekki bundin við tilteknar beygingarmyndir heldur gat hún
orðið hvar sem var. í (21) eru sýnd nokkur dæmi:
(21)a. hvorirtveggju leikamir -* hvorutveggju leikamir (nf.kk.ft.)
b. hvort-tveggja bamið -* hvorutveggja bamið (nf./þf.hk.et)
c. vegna hvors-tveggja hjónanna -* vegna hvorutveggja
(ef.hk.et.) hjónanna
d. skoðun hvorratveggju -* skoðun hvorutveggju (ef.ft.)
I töflu 10 má sjá fjölda dæma um íyrri liðinn hvoru- þar sem hann var
ekki í upphafi. Þetta verður hér kallað stirðnaður liður. Til samanburð-
ar er í töflunni fjöldi dæma um beygðan íyrri lið. (Dæmi úr þágufalli
hvomgkyni eintölu em auðvitað ekki með í þessum tölum því þar var
hvoru- beygður liður.) Prósentuhlutföll em sýnd í sviga.
Eitt dæmi um stirðnaða liðinn hvoru- er í riti frá 13. öld. Það er í
Sturlungu, handritið hér er AM 122 a fol, Króksfjarðarbók, ífá um
1350-1370.74 Dæmi um beygðan íyrri lið í Sturlungu em 128. Þetta er
því afar lágt hlutfall. Dæmi um beygðan fyrri lið í 13. aldar ritum í töflu
10 eru yfir 500. í ljósi þess er líklegt að dæmið um hvoru- í Sturlungu
sé ritvilla.75
Næsta dæmi í tímaröðinni er úr fomaldarsögu, Yngvars sögu, sem
er e.t.v. ffá 14. öld. Handritið hér, AM 343 a 4to, er talið ffá
1450-1470. í útgáfú (Yngvars saga víðfgrla 1912) er myndin hvoru-
tveggju (nf.kk.ft.). En þegar ljósmynd af handritinu sjálfu er gaumgæfð
er erfítt að skera úr um hvort þar sé myndin hvorutveggju eða hvorir-
tveggju, mynd með beygðum fyrri lið.76 Þetta er því hæpið dæmi.
74 Talið er að skrifari þessa hluta handritsins (hönd 4) hafi ekki verið að verki íyr-
ir 1360 (Sagas of lcelandic Bishops 1967:47).
75 Dæmið er hvorutveggju (þf.kvk.et.) í stað hvoratveggju. Síðara «-ið hefur e.t.v.
haft hér áhrif þannig að skrifari slysaðist til að rita ‘u’ í stað ‘a’. Orðið er mjög greini-
legt á mynd í eigu Stofnunar Áma Magnússonar af handritinu og þama getur ekki ver-
ið önnur mynd en hvorutveggju.
76 Við Guðvarður Már Gunnlaugsson höllumst bæði að því að þama sé fyrri lið-
urinn hvorir- en myndir sem Stofnun Áma Magnússonar á af þessu handriti em ekki
mjög skýrar.