Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2005, Qupperneq 173

RAGNAR INGI AÐALSTEINSSON
Nokkrar athuganir á hlutfollum
orðflokka í stuðlasetningu
1. Inngangur
I grein þessari verður fjallað um mismunandi styrkleika orða með til-
liti til stuðlasetningar og skoðað hvers konar orð bera oftast ljóðstafí.1
Fyrst er vitnað í grein eftir Jón Helgason prófessor (1959) (2. kafli).
Þar heldur hann því fram að stuðlasetning hafi breyst í tímans rás á
þann veg að á síðari öldum (hann tekur dæmi frá 19. öld) leyfí skáld-
in sér að láta ljóðstafi falla á orð eins og forsetningar og samtenging-
ar eða sagnorð í persónuhætti sem standa á eftir nafnorði þó að nafn-
orðið beri ekki stuðul (til dæmis Önd hans var þó auðug/og þegar
harma ...; En sjúkleikmá/manngi forðast; sjá (5)). Jón talar um að það
sem hann kallar „fjaðurmagn stuðlanna“ hafí slaknað í höndum síðari
tíma skálda og gefur í skyn að þau hafí tapað einhverju af því næmi
sem höfundar hins eldri kveðskapar höfðu til að bera.
I framhaldi af umfjöllun um grein Jóns Helgasonar (1959) er nokk-
ur umræða um styrkleika orða í setningu og tengsl hans við stuðlun-
ina. Bent er á að reglur um það hvers konar orð og orðmyndir bera
ljóðstafí hafa augsýnilega breyst frá því í öndverðu. í síðari tíma kveð-
skap virðist vera mun meira ffjálsræði með það hvar ljóðstafimir
mega standa. Þetta þýðir þó alls ekki að mismunandi setningarlegur
styrkur orða og orðmynda sé ekki fyrir hendi. Sýnt er ffam á að alls
ekki er sama hvemig orð raðast upp í braglínum heldur verður að gæta
vandlega að setningarlegum styrk þeirra. Hins vegar snertir það eink-
um hrynjandi bragarins en ekki stuðlasetninguna.
1 Ég þakka ritstjóra og tveimur ónefndum ritrýnum íyrir yfirlestur og mjög
gagnlegar ábendingar við eldri gerð þessarar greinar.
íslenskt mál 27 (2005), 171-188. © 2006 íslenska málfrœðifélagið, Reykjavík.