Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2005, Side 177

Nokkrar athuganir á hlutföllum orðflokka í stuðlasetningu 175
Samkvæmt þessu voru orðin missterk þegar kom að því að láta þau
bera ljóðstafí. Þennan mun á eðli orðanna urðu skáldin að tileinka sér
ef kveðskapur þeirra átti að hljóma „rétt“ í eyrum þeirra sem hlust-
uðu. Kveðskapur sem gengur á snið við bragvenjur sem þessar, ef
þær eru enn ríkjandi í hlustum ljóðaunnenda, hlýtur að dæmast úr leik
að einhverju leyti. Það er því forvitnilegt í þessu samhengi að skoða
dæmi (5) og (6) hér að framan. Eins og fyrr var bent á er þessi regla
brotin í þeim ljóðlínum án þess að það trufli brageyra núlifandi hag-
yrðinga hið minnsta. Þetta bendir eindregið til þess að hér hafi eitt-
hvað breyst.
2.2 Um mismunandi styrk orða í braglínum
Hér að framan hafa verið sett ffam nokkur rök fyrir því að brageyrað
hafi breyst í tímans rás og hagorðir menn og konur sjái ekki lengur
neitt athugavert við það, svo dæmi sé tekið, þótt stuðlað sé á sögn í
persónuhætti sem stendur næst á eftir nafhorði sem ber ekki stuðul.
Hitt er þó ljóst að orð hafa mismikinn setningarlegan styrk, sem fer að
líkindum að mestu eftir merkingu þeirra, og alls ekki er sama hvemig
hinir ýmsu flokkar orða raðast í braglínumar. Hugsum okkur að vísa
ætti að enda á þessum línum:
(9) Eftir svall og sukk og læti
sá Bjöm að sér, garmurinn.
Það sem truflar brageyrað í þessu tilviki er einmitt styrkur orðanna.
Hrynjandi vísunnar byggist á réttum tvíliðum þar sem þyngri áhersla
verður að vera á fyrra atkvæðinu en því seinna. Fyrsti bragliður síð-
línunnar er í þessu tilviki sá Björn. Þessi liður snýr öfugt, ef svo má
að orði komast. Fyrri hluti hans er sögn í persónuhætti en seinni hlut-
inn nafnorð. Hér mun vera á ferðinni eitthvað í líkingu við það sem
Atli Ingólfsson (1994:13-14) kallar „steytu“ og segir að sé „eins og
fóturinn steyti við atkvæði sem annars ætti að stíga yfir.“ Atli nefnir
sem dæmi um steytu fyrstu línuna úr Passíusálmum Hallgríms Pét-
urssonar: „Upp, upp, mín sál og allt mitt geð.“ Hann bendir á að eðli-
legast sé að líta á þrjú fyrstu orðin sem réttan þrílið sem ætti sam-