Vera - 01.08.1997, Qupperneq 6

ynjaskiptur
vinnumarkað
Prátt fyrir tilraunir
stjórnvalda og ýmissa
stórfyrirtcekja til að
skapa jafnrétti á vinnu-
markaðinum er hefðin
fyrir kynjaskiptingu
starfa mjög sterk. Svo virð-
ist sem vinnumarkaðurinn
fari sínu fram og aðgerðir
eins og jafnréttisácetlanir,
starfsmat og barátta fyrir
launajafnrétti vegi létt. Ný-
legar rannsóknir sýna að
kynjaskipting starfa er síður
en svo á undanhaldi í lönd-
um Evrópusambandsins,
heldur eykst hún þrátt fyrir
yfirlýsta stefnu stjórnvalda
og viðleitni til breytinga.
Guðbjörg Linda Rafnsdóttir fé-
lagsfræðingur hefur undanfarin
ár fengist við rannsóknir þar
sem kenningar um
kynjaskiptingu starfa hafa
komið mikið við sögu. í doktorsritgerð sinni
rannsakaði hún stöðu fiskvinnslukvenna hér
á landi og notaði m.a. kenningar félagsfræð-
innar um kynjaskiptan vinnumarkað til að
varpa ljósi á stöðu þeirra. VERA fékk Guð-
björgu Lindu í stutt spjall til að komast ör-
lítið nær því hvað veldur því að sum störf
flokkast sem kvennastörf en önnur karla-
störf. „Fyrir nokkrum árum gerði ég grein-
ingu á því hvaða skýringar samfélagsgrein-
arnar, (sálfræði, félagsfræði og hagfræði),
gæfu á kynjaskiptum vinnumarkaði. Kenn-
ingarnar sem ég skoðaði fjalla m.a. um upp-
byggingu atvinnumarkaðarins sem skýrð er
út frá vilja atvinnurekenda og feðraveldisins.
Samkvæmt þeim er vinnumarkaðurinn
kynjaskiptur vegna þess að karlar hafa yfir-
ráð yfir honum og vald yfir einkalífi kvenna,
þ.e. í hlutverkum eiginkvenna og mæðra.
Það eru því þeirra hagsmunir að hafa konur
heimavinnandi. Samkvæmt kenningunni
velja karlar sér frekar störf sem krefjast
þekkingar. Þeir hafa ákveðna líkamlega yfir-
burði og hagsmunir kapítalismans, karla og
feðraveldisins falla saman að því leyti að það
hentar báðum að borga konum lág laun svo
þær hljóti ekki sterkari stöðu á vinnumark-
aðinum. Það eru yfirleitt karlar sem eru at-
-ILL NAUÐSYN EÐA
DVÍNANDI GOÐSÖGN?
vinnurekendur og því smellur þetta saman.
Þessi skýring er tengd þeirri hugmynd að
konur leggi minna undir á vinnumarkaðin-
um og leggi sig síður fram við að verða sér-
hæfðar eða sérfræðingar. Ég heyri atvinnu-
rekendur enn í dag halda því fram að konur
veðji ekki á sjálfar sig og berjist ekki fyrir
hærri launum. Ég held að þetta sé að stórum
hluta tengt goðsögninni um að „konur fari
ekki fram á“, sem er svo ríkjandi í okkar
samfélagi.
Femínískar kenningar, sem voru ríkjandi í
kringum 1970, vísuðu einnig til þess að kon-
ur væru fangar líffræðinnar. Hvort sem okk-
ur líkar betur eða verr höfum við því líf-
fræðilega hlutverki að gegna að ala börn.
Þannig ná karlar strax sterkari stöðu á
vinnumarkaðinum, meðan konur eru
bundnar heima yfir barnsfæðingum og
brjóstagjöf. í framhaldi af því hafa karlar
skilgreint það sem sína hagsmuni að hafa
konuna heima til að sjá um heimilið. Að lok-
um er til kenning sem vísar til eðlis kvenleik-
ans, þ.e. að konur vilji vera heima og hugsa
um fjölskylduna og karlar vilji þetta ekki,
því sé öll jafnréttisbarátta sem berst fyrir því
að reyna að beina konum út á vinnumarkað-
inn beinlínis röng.
Flestum finnst þetta of mikil einföldun
enda hæpið að hægt sé að skýra
ástandið með einhverri einni
kenningu. Til dæmis er mikill
munur á stöðu kvenna á vinnu-
markaði milli stétta, sem þessar
kenningar skýra ekki. Mér er
nær að halda að skýringuna sé
að finna í samtvinnun allra
þessara kenninga. Það er þó
alltaf varasamt að ætla að taka
fræðikenningar og heimfæra
þær hráar upp á raunveruleikann. Engin
þessara kenninga gerir t.d. ráð fyrir því að
bæði hjónin þurfi að vinna úti, sérstaklega
ekki í eins lélegu velferðarkerfi og við búum
við hér á landi. Reykjavíkurlistinn hefur
breytt dagvistarmálum til batnaðar og kom-
ið á gæslu í skólum, en grunnskólakerfið er
þó ennþá að miklu leyti þannig upp byggt að
börn útivinnandi foreldra eru án gæslu hálf-
an daginn. Ég vil ekki gera lítið úr þeim
breytingum sem orðnar eru og trúi því að
við stefnum að betri tíð. En íslenska velferð-
arkerfið er hreinlega of lélegt til að báðir for-
eldrar geti unnið úti og sinnt heimili sóma-
samlega. Það er mikill munur á daglegu lífi
fjölskyldunnar hér og t.d. í Skandinavíu. Það
er auðvelt að tala um að breyta heiminum en
varla gerlegt eins og líf fólks er í dag - hlaup
á milli vinnu, heimilis og skóla og enginn frí-
tími eða afgangsorka. Við höfum ekki sömu
forsendur og systur okkar í nágrannalönd-
unum til að koma á jafnrétti á vinnumarkað-
inum.
Kvennastörf talin ósérhæfð
En nú hefur vinnumarkaðurinn varla sjálf-
stæðan vilja. Hvernig stendur á því að þrátt
fyrir alla viðleitni til hins gagnstæða hafa
störf haldið áfratn að vera
kynjaskipt?
„Þróunin er þannig að
þrátt fyrir auknar kröfur
um menntun verða störfin
alltaf einfaldari. Innan
vinnumarkaðarins ríkir sú
tilhneiging að velja konur
til þeirra starfa sem talin
eru ósérhæfð. Kvenna-
fræðingar hafa gagnrýnt
hvernig þekking er skil-
greind á vinnumarkaðinum og á sama hátt
er hægt að gagnrýna skilgreiningar á erfiði
og sérhæfni. Slíkar skilgreiningar eru alltaf
menningarbundnar. Ég tel að það sé rangt að
konur og karlar velji sér ákveðin störf, eftir
því hvort þau krefjist sérþekkingar eða ekki.
Það eru störfin sem eru menningarlega skil-
greind eftir kynferði. Ef við skoðum vinnu-
markaðinn má sjá að konur velja sér ekki
endilega ósérhæfð störf heldur eru þau störf
sem konur gegna einfaldlega síður talin sér-
hæfð. Þannig má sjá að það virðist fylgja
karlastörfunum, alveg óháð því hver þau
eru, að þau eru talin sérhæfðari. Ótal fræði-
menn hafa bent á að ef karlar vinna störf
Ef vinna viö flæðilínu
væri flokkuð sem
karlastarf samkvæmt
okkar menningu er ég
viss um að það væri
talið krefjast mikillar
sérþekkingar!
6 vra