Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.04.1949, Blaðsíða 5

TÍMARIT V.F.I. 1949
11
Fyrir mjög stór bxaj j— verður:
b — h = — w2/8a4b3 , k = w/2a2b ,
Athugum eitt dæmi. Gerum ráð fyrir að hitasveifl-
an sé 12°C á yfirborðinu, og reiknum út þann stað,
þar sem hún er fallin í 1°C. Staðurinn sé x„ og
reiknum einnig út fasamuninn þar. Eftirfarandi tafla
gefur niðurstöðurnar:
q , kg/m2,klst , 0 , 0,1 , 1 , 2 , 5 ,10
xx, m. , 7 , 7,5 ,22 ,90 ,1.300,10.000
fasamunur , ár , 0,4 , 0,45 , 1 ,2,8 , 14 , 64
Úrkoma hér á Islandi er víða 1.000 mm. á ári, eða
um það bil o,l kg/m2,klst. Þó gert sé ráð fyrir, að hún
sigi öll niður, má sjá af töflunni að hún hefur aðeins
hverfandi áhrif á hitann í yfirborðinu. Áhrifa vatns-
ins gætir fyrst þegar tífalt, eða meira magn sígur
niður. Við þessa reikninga hefur einnig ekki verið
tekið tillit til hins almenna jarðvarmastraums.
Hér hefur aðeins hin árlega hitasveifla verið at-
huguð, en aðrar sveiflur með mun lengri sveiflutíma
eru einnig fyrir hendi. Það eru hinar svonefndu veð-
urfarsbreytingar, m. a. ísaldarskeið. Þar sem sveiflu-
tími þeirra er hundruð eða þúsundir ára er frá fræði-
legu sjónarmiði ekki óhugsandi, að áhrifa þeirra geti
ennþá gætt einhversstaðar í jörðu niðri. Þetta er þó
sérstakt rannsóknarefni, og mun ekki tekið hér til
meðferðar.
I) Sjá Frank-Mises: Dlfferentialgleichungen der Physik,
2. Auflage, bls. 572.
II) Sama: bls. 604.
Summary.
The subject of this article are the variations in the tempera -
ture of cold springs. The annual temperature variation of
the surface water is damped through the contact of the
water with the rock. Two types of springs are discussed,
firstly the springs which are fed through one fissure, e. g.
springs occurring at the contact of two impermeable forma-
tions, and secondly the springs which get their water from
thick water bearing strata between impermeable forma-
tions. It is in the first case found that if T() is the mean
temperature at the surface and A() the temperature amplitude
at the surface, a2 the diffusivity of the rock, c the heat.
conductivity of the rock, s the specific heat of the water,
q the amount of water flowing through the fissure in unit
time, f the area of the fissure pro unit length, whxch is
assumed to be constant, t the tirne and w the angular
velocity of the variation, then the temperature of the water
at the distance x from the intake is:
T = T„ + A„ x e - kx x ei(wt - hx) ,
. _ c x f___y_w
a x s x q 2
h = k + w/v
F is the area of the fissure and v the velocity of the water.
In the second case it is assumed that the amount of water
flowing through unit area and unit time is q. The tempera-
ture at the distance x from the intake is then
where:
T = T„ + A0 x e(b — h)x x e*(wt — kx)
b = s x q/2c ,
Um bergmyndanir undir basaltinu.
Eftir Gunnar Böðvarsson.
Sumarið 1938 gerðu þeir E. Ansel og A. Schleu-
sener (1) þungamælingar á Akureyri og svæðinu
þaðan allt austur að Grímsstöðum á Fjöllum. Mark-
mið þeirra var að hefja reglubundnar mælingar á
þessu svæði, til þess að kanna breytingar þungans
með tímanum, en ýmsir fræðimenn hafa talið lík-
legt, að hann sé breytingum undirorpinn, einkum
á ungum jarðeldsvæðum, og völdu þeir því svæðið
í Suður-Þingeyjarsýslu. Einnig var talið, að mæl-
ingarnar gætu gefið nokkra mynd af jafnvægis-
ástandi (isostasiu) innan svæðisins. Við brotlínuna
um Bárðardal var búizt við þungastalli um 10 Lil
20 mgal (2). Ansel mældi með pendúltæki á 8 stöð-
um, en Schleusener með Thyssen-þungamæli á 40
stöðum. Slíkar mælingar hafa aðeins eitt sinn áður
verið gerðar hér á landi, er Johansen (3) mældi
með pendúltæki árið 1900 í Reykjavík og á Akureyri.
Bouguer-skekkja (4) svæðisins reyndist pósitíf um
7 til 19 mgal., og má skipta henni frá Akureyri aust-
ur að Grímsstöðum í 5 stalla, nokkurn veginn jafn-
langa. Breytingarnar frá einum stalli til annars eru
aðeins 4 til 8 mgal., en það snarpar, að þær virðast
frekar ósennilegar. Það er hugsanlegt, að eðlisþunga-
gildin, sem lögð eru til grundvallar Bouguer-leiðrétt-
ingunum, séu ekki fyllilega rétt. (5). Yfir eystri
rönd Bárðardals var þunginn nokkru meiri en yfir
þeirri vestri, gagnstætt því, sem menn höfðu gert
ráð fyrir. Schleusner telur, að þetta megi skýra með
því, að undir basaltinu sé þykk móbergsmyndun, og
eystri hella þess þykkari en hin vestri. Mælingarn-