Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1963, Qupperneq 15

TlMARIT VFl 1963
109
umbúðum að ræða, heldur jafnframt miklu hagkvæm-
ari meðferð sementsins við notkun.
Þetta örstutta yfirlit um undirbúning að byggingu sem-
entsverksmiðju hér á landi, lýsingu á hráefnunum, sem
til framleiðslunnar eru notuð, framleiðsluhætti í verk-
smiðjunni og gagnsemi hennar fyrir þjóðarbúið er nú
lokið. öllu þessu mætti gera miklu betri skil en tök eru
á í þessu erindi, enda hefur sumu af því verið lýst nán-
ar annarsstaðar, og verður að vísa til þess.
En máli minu vildi ég mega ljúka með lokaorðunum
i skjali þvi, er múrað var inn í hornstein verksmiðjunn-
ar við vígslu hennar 14. júní 1958:
„I landi voru hafa engar fornar byggingar varðveitzt.
Orsök þess er öðrum þræði sú, að hér var skortur bygg-
ingarefnis, er þyldi tímans tönn. Þessari verksmiðju er
ætlað að framleiða varanlegt efni til fagurra og nytsamra
bygginga, öldum og óbornum til yndis og hagsældar".
Otvarpserindi ílutt 3. febrúar 1963 í erindaflokknum „Tækni og verkmenning".
Eftir Gunnar B. Guðmundsson.
Inngangur.
Um síðustu aldamót, þegar íslenzka þjóðin tók að
hrista af sér aldagamla eymd og vonleysi, voru verkefn-
in óteljandi, sem leysa þurfti til þess, að hér mætti rísa
menningarþjóðfélag. Þá varð strax þörf manna, sem lagt
gætu á ráðin og vísað færar leiðir við lausn marg-
vislegra tæknilegra vandamála, en lausn margra þeirra
var grundvöllur almennra, efnahagslegra framfara þjóð-
arinnar.
Þar eð þjóðin var fámenn og fátæk, var það eðlileg
ráðstöfun, að ríkið tæki að sér lausn flestra þessara
verkefna. Á þess vegum störfuðu þvi þeir menn, sem af
mikilli bjartsýni á framtíð lands og þjóðar réðust til
tæknináms á þessum árum.
Einn aðili annar en ríkið hafði það mikið umleikis i
verklegum framkvæmdum, að hann taldi sér hag í að
ráða til sin verkfræðing. Sá aðili var Reykjavíkurborg,
sem árið 1902 réð Knud Zimsen, síðar borgarstjóra, í
sína þjónustu. Sá hann um lagningu fyrstu vatns- og
skolplagna borgarinnar.
Önnur sveitarfélög höfðu ekki aðra forsjá í tæknileg-
um málum en þá, sem verkfræðingar gátu innt af hendi
i frístundum sinum.
Það var því eðlileg framvinda mála eins og ú stóð, c.ö
ríkið gerði átak til þess að leysa sameiginlega eitt brýn-
asta tæknimál allra sveitarfélaga, skipulagsmálin.
Brautryðjandi þessara mála hér á landi var Guð-
mundur Hannesson prófessor, og að hans tilstuðlan voru
samþykkt lög um skipulag kauptúna og sjávarþorpa
árið 1921, og þessi mál falin tæknilegum embættis-
mönnum ríkisins.
Síðar var stofnað sérstakt embætti skipulagsstjóra
ríkisins.
Áður en lengra er haldið, er rétt að gera grein fyrir
helztu tæknilegu verkefnum, sem sveitarfélögin eiga við
að glima, og ræða síðan hvert fyrir sig eftir því sem
föng eru á.
Þau eru: Skipulags- og byggingarmál, gatnagerð,
veitukerfi öll, þ.e. skolpveitur, vatnsveitur, hitaveitur,
rafmagnsveitur, þar undir götulýsing, brunavarnir og
ennfremur ýmis tæknimál, sem unnin eru meira eða
minna í samvinnu við ríkið, svo sem síma- og hafnar-
mál.
Hér verður aðeins fjallað um skipulags- og bygging-
armál, gatnagerð, vatnsveitur og skolpveitur enda eru
hinum málefnunum gerð ýtarleg skil í öðrum erindum
þessa erindaflokks.
1 stærri sveitarfélögum eru flest þessara verkefna það
yfirgripsmikil, að sérstakur framkvæmdastjóri er settur
yfir hvert þeirra. Hérlendis er þróun þessara mála lengst
komin í Reykjavik, en þar heyra framkvæmdastjórar
tæknistofnana borgarinnar undir sérstakan tæknilegan
yfirmann þ. e. borgarverkfræðing, sem er æðsti ráða-
maður borgarinnar í tæknilegum málum.
Ég mun nú leitast við að gera grein fyrir mikilvægi
þessara mála, tæknilegum undirbúningi og framkvæmd
þeirra.
Skipulagsmál.
Það sem almennt er átt við, þegar rætt er um skipu-
lag, er ákvörðun á nýtingu ákveðins landssvæðis, þ. e.
ákvörðun um hvar skuli vera íbúðarhverfi, hvar einbýlis-
og fjölbýlishús, hvar verzlanir, iðnaðarhverfi, opinberai’
byggingar, opin svæði, leikvellir o. s. frv. Samhliða
ákveðst net þeirra umferðaræða þ. e. göngustiga og
akbrauta, sem um svæðið liggja. Þetta eru frumþættir
skipulagsins.
Með setningu skipulagslaganna árið 1921 var lagður
grundvöllur að þessu starfi. 1 þeim er fyrirskipað að
gera skuli mælingar og skipulagsuppdrætti af öllum
íslenzkum kauptúnum og sjávarþorpum með 200 íbúa eða
fleiri.
Síðan lokið var mælingum og fyrsta frumskipulagi
skipulagsskyldra staða hefir skipulag bæja, kauptúna
og sjávarþorpa — í daglegu tali nefnt „Skipulag ríkis-