Akranes - 01.03.1950, Blaðsíða 12

Þarf ekki lengur að gæta hófs?
HI. GREIN.
Hófleysið er helstefna.
Nú þegar má sjá — og þó betur síðar, —
að alltoí margir hafa siglt hæsta vind á
þessum árum, að þvi er snertir ýmis kon-
ar óstjórn og eyðslu. Hér á ríkissjóður og
ýmis hin stærri bæjarfélög óskilið mál.
Allir þessir aðilar hafa nokkrar málsbæt-
ur. Það er ofur skiljanlegt, að alla þessa
aðila fýsti að nota rýmri fjárráð þessara
ára til ýmis konar umbóta og fram-
kvæmda, sem þá hafði fyrir löngu dreymt
um, en ekki haft möguleika til að ráðast
í. Skilja við gömlu kofana. Auka við og
endurbæta skipastólinn. Auka afköst iðn-
aðarins, ekki sízt á sviði útflutningsvör-
unnar. Aukinn vélakost til eflingar og af-
kasta. i
Það var líka eðlilegt, að hin ýmsu bæjar-
félög, með síaukið aðstreymi úr öllum átt-
um, vildi nú vera með í leiknum og freista
þess að ná hinu langþráða takmarki. —
Auknum nútíma þægindum, sem aðrar
þjóðir höfðu nú setið að í vaxandi mæli.
Ríkið sjálft hafði nú slitið aldagömul
kúgarabönd „yfirþjóðarinnar“ og stórveld-
in viðurkennt frelsi þess. Fór þetta
fram mjög í þann mund, sem átök stríðs-
ins voru enn í algleymi og fjárhagur lands
ins stóð með meiri blóma en nokkru sinni
fyrr. Á þessum árum aukinnar hagsældar
gekk ríkið fljótt í dansinn. Fór þar lítið
meira fyrir varfæmi eða fyrirhyggju. Ef
til vill væri eins rétt að segja, að ríkið
gengi á undan í fjárbruðlun og fyrir-
hyggjuleysi. Allar þessar umbætur og um-
brot, félagslega og á öðrum sviðum kost-
uðu mikið fé, ekki aðeins að upphafi, held-
ur árlega áframhaldandi langt fram í
tímann. Útgjöld ríkissjóðs jukust ískyggi-
lega ár frá ári. Auk þeirra miklu útgjalda,
sem stóðu í beinu sambandi við frelsistöku
þjóðarinnar.
Það, sem mest einkenndi þetta tímabil,
var takmarkalaus útþennsla á öllum svið-
um, hið mikla hófleysi flestra manna og
fyrirtækja. Allt frá þeim sem nú í fyrsta
sinn hafði hnefafylli fjár, til þeirra sem
nú höfðu fangið fullt, miðað við hnefafylh
áður. Frá þeim, sem áttu lítil fyxirtæki,
stjórnuðu litlu hrepps- eða bæjarfélagi, til
þeirra, er nú höfðu í hendi sér ráð hins
litla fullvalda ríkis. Þeirra manna, sem
þá þegar og til þessa dags hafa sofið á svo
sjálfsögðum hlut og nauðsynlegum, að
seta landinu grundvallarlög.
Allir, — undantekningarlaust — hugs-
uðu ár eftir ár, ályktuðu og framkvæmdu,
— jafnvel allt til þessa dags, — eins og
héðan af mundi aldrei slá fölva á „gull-
kálf“ þessarar þjóðar, hvað þá að hann
36
gæti í bráð malast mjölinu smærra. Lát-
laust hefur göngunni verið haldið áfram
með þessu viðlagi: Áfram, áfram á sömu
braut, öllu er enn óhætt. Allir eru kyngi
magnaðir af auðfengnum kröfum. sem þeir
telja sér trú um, að sé varanleg gæði til
frambúðar. Fólki hefur jafnvel verið talin
trú um, — eða það hefur sjálft talið sér
trú um það, — að liðin fjárhagsleg vel-
gegni sé góður draumur, sem eigi eftir að
rætast í vöku um langa framtíð.
Á einstaka stað, einnig á sviði opin-
berra mála, hafa verið menn, sem vöruðu
við stöðugu áframhaldi þessa hóflausa
leiks. Þetta mundi ekki geta haldist, a.
m. k. nema hófs og fyrirhyggju væri gætt
nógu snemma. Orð þeirra, sem þorðu að
segja þetta oftar en einu sinni, voru látin
eins og vindur um eyrun þjóta. Þeir voru
kallaðir nátttröll, sem hefði dagað uppi við
sólarupprás hins nýja dags. Sumir höfðu
ekki meiri kjark, eða var ekki meiri alvara
en svo, að þeir fóru i dansinn og dönsuðu
manna mest, og fram yfir dagmál.
Dansinum er enn haldið áfram. Hljóm-
sveitin og þeir, sem hverju sinni fara fyrir
dansinum, segja raunverulega, að taka
megi einn „marz“ enn og nokkra dansa.
f raun og veru er það svo hér — og viða
annars staðar —- að stjórnendurnir eru
tvífarar. 1 þessari persónu. sem hverju
sinni er valin til forystu, berjast tvær
persónur eða stefnur um völdin. Annars
vegar undirhyggjulaust sjónarmið ábyrgs
manns, sem tekur starf sitt mjög alvarlega.
Hins vegar flokkssjónarmiðin, og mun
reynslan að oftast ráði þau eða hafi betur,
hernemi og hafi í haldi þann innri mann
einstaklingsins, sem oftast vill vinna sitt
starf með alþjóðarhag fyrir augum.
Eftir kosningar.
Enn eru kosningar afstaðnar. Hvað leiða
þær í ljós? Sama öngþveitið og verið hef-
ur, ef marka má. Því að ekki hefur orðið
sú breyting á styrkleikahlutfalli flokkana.
Mikið má flokksofstækið vera hjá þeim
mönnum, sem telja að allt sé með felldu
og harla gott í okkar þjóðfélagi undan-
farin ár og um þessar mundir. Alltaf hef-
ur verið að síga lengra og lengra á ógæfu-
hliðina og mun nú vart verða lengra kom-
izt, nema fram af sé farið. Þó er ekki rétt
að segja að svona langt sé komið eingöngu
fyrir ofsjónir og ábyrgðarleysi hins ban-
væna flokksofstækis, því að margra ára
aflaleysi veldur vitanlega miklu hér um.
En þrátt fyrir það er það flokkunum lítil
frelsun, þvi að einmitt vegna þess hefðu
þeir þurft að fara allt öðruvísi að imi
framkvæmdir og fyrirhyggju í ríkisrekstr-
inum.
Engum dettur í hug að segja, að Islend-
ingar séu ekki duglegir og að ýmsu leyti
vel gefnir. En þvi miður hefur reynslan
átakanlega sýnt að enn vantar þá ýmislegt,
sem augljósast og nauðsynlegast er í fari
þeirra þjóða sem kunna fótum sínum for-
ráð, og treysta má fyrir eigin frelsi án
íhlutunar annarra beint og óbeint.
f þessum efnum er nærtækasta dæmið
um hina merkilegu ensku þjóð. Enginn
hér þelckir til hlítar þær hörmungar, sem
þessi þjóð varð að líða á stríðsárunum og
hve mikla seiglu og yfirnáttúrlegan kjark
þurfti til að geta borið þær hörmungar,
og samhliða barizt til sigurs. Þessari ægi-
raun þeirra er lokið fyrir meira en 5 árum.
Þó eru þeir enn uggandi um framtíð sina,
og berjast nú eins og einn maður við
skuggann af stríðinu, aðeins hugsandi um
eina staðreynd, hvemig hyggilegast verði
borgið hagsmunum þjóðarheildarinnar.
Þar beygir sig ein stéttin af annarri fyrir
þessari nauðsyn. Svo rækilega, að ekki
þarf annað en ábyrgir forystumenn sam-
takanna lýsi yfir því, hvað mögulegt sé
eða ómögulegt. Þarna er að finna mann-
dóm og sanna menningu ábyrgra einstakl-
inga, sem láta sig varða meira almenn-
ingsheill en eigin stundarávinning.
Ég vildi óska þess framar öllu öðru, að
þessi vormerki vaxtar og þroska mætti
auðveldlega sjá nú sem víðast með vorri
þjóð, þegar henni ríður svo mjög á sem
nú, að snúið sé við til réttrar áttar um
frelsi, öryggi og afkomu alþjóðar.
„Ég held það þyrfti fyrst af öllu,
að biðja fyrir alþingi“.
Þetta varð einum kunningja mínum að
orði, er frú ein ræddi nýlega í útvarpinu
um þörfina á fyrirbeiðslu, og gat í því
sambandi uin aflabrestinn á sildveiðun-
um mörg undanfarin ár.
Um ástand í fjármálum og framleiðslu
mætti sjálfsagt skrifa langt mál. Hverjir
ættu mesta sök þeirrar framvindu, sem
leitt hefur til þess sem komið er. Um það
má sjálfsagt segja: Að sjaldan veldur einn
.þegar tveir deila. Og að margir komi til
að vera þar undir sök seldir. Því miður er
oft minnzt á alþingi, er þessi mál ber
á góma. Ýmsir telja að virðing alþingis
megi vart rýra mikið frá því sem nú er,
enda hafi það nú ekki mikið traust eða
hald með þjóðinni. Ef til vill, og að sjálf-
sögðu, hafa þingmenn ýmislegt sér til af-
sökunar. Þegar þetta ber á góma við þing-
menn, er ekki ótítt, að þeir noti sem máls-
vörn, að alþingi sé spegilmvnd af þjóðinni.
Hvað sem líður skilyrðum kjósenda og
loforðum þingmanna hins vegar, er vart
hægt að komast fram hjá þeirri staðreynd,
að þingmenn hafa fyrst og fremst verið
AKRANES