Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1984, Blaðsíða 8

Mynd3. Brolið andesít í Oddsskarðsgöngnm. Takið eflir samsiða sprungukerfi nær þverl á
göngin. — Ljósm. Björn A. Harðarson.
að lengd og var breidd þeirra ákveðin
4,3 m og hæð 5,3 m. Gert var ráð fyrir
að jarðgöngin lægju nær alla leið í
andesíthraunlagin AN, þ. e. a. s.
andesíthraunlaginu, sem liggur undir
setlaginu Asö. í því er öskulag, 10—15
cm þykkt, og er það eina kennilagið sem
unnt er að rekja með nokkurri vissu í
andesítsyrpunni í Oddsskarði. Andesít-
hraunlögin sjálf eru svo keimlík að þau
verða ekki greind hvert frá öðru úti við
né með bergfræðilegum rannsóknum.
Þykkt andesítlagsins AN er 10,4 m í stáli
við suðurmunna, 12,8 m í borholu 1, 9,5
m í borholu 11 og 9,3 m í sniði við þáver-
andi fyrirhugaðan norðurmunna. Mið-
að við hæð jarðganganna, 5,3 m, má
segja að þetta hraunlag sé í þynnsta lagi,
en á öðru betra var ekki kostur og að
auki var þetta eina hraunlagið sem talið
var ná í gegnum fjallið. Við jarðganga-
gerðina kom svo í ljós að jarðgöngin
héldust alla leið í þessu lagi.
í jarðfræðilegum útboðsgögnum var
greint frá því að andesíthraunlögin væru
glerkennd, hörð og straumflögótt, sjá
mynd 3. Andesítið í Oddsskarði er ferskt,
þ. e. óummyndað, þrátt fyrir háan aldur
(11,9 milljón ár). Verktaka gekk illa að
bora skotholur í bergið, enda má segja
að handstýrðir borar henti ekki til að
bora svo hart berg. Einnig vildu bor-
stengurnar festast í holunum vegna
hörku bergsins. Til viðbótar þessum
erfiðleikum kom og að löngum unnu
við þetta verk óvanir menn og þá einnig
að mannaskipti voru tíð. Allt leiddi
þetta til þess að verkið sóttist seint. Þá
kom og til að fjárveitingar til verksins
voru stopular og lá verkið niðri lang-
tímum saman. Vinna við Oddsskarðs-
göngin hófst vorið 1972 og henni lauk
ekki fyrr en 1977.
Að tillögu verktakans féllst Vegagerð
ríkisins á að breyta legu jarðganganna
þegar komið var um 250 m inn í göngin
frá suðurmunna. Var norðurmunni
færður um 25 m til austurs frá áður
ákveðnum munna og halli aukinn. Jarð-
göngin styttust við þess breytingu úr 595
m í 441 m. Vegna breytingarinnar varð
að sprengja mikla gryfju inn í fjallið og
að auki varð að steypa 195 m Iangan
forskála við norðurmunna ganganna í
stað áætlaðs 75 m skála, enda snjó-
þyngsli meiri við hinn nýja munna.
Breytingar þessar voru gerðar án
samráðs við jarðfræðing verksins.
Það kom fljótt í ljós að berg á þessari
leið var mun verra en verið hafði í göng-
unum til þessa. Gólf gangan fór niður
úr andesítlaginu AN í 365 m og var
komið í hlíð hins forna dals sem þarna
er úr líparíttúffi. Síðan hélst túffið í
gólfi og veggjum allt að norðurmunna í
441 m. Þetta líparíttúfflag stóð tiltölu-
lega vel í veggjum, en það var síðan
fóðrað með steinsteypu. Má segja að
þessi berglagaskipun hafi ekki komið á
óvart, því að færsla jarðgangann um 20
m til vesturs frá upphaflegri gangaleið
var einmitt gerð til þess að forðast jarð-
lögin sem andesítlögin skarast á móti í
hlíð hins forna dals.
Tvennt óvænt kom fram við gerð
jarðganganna, annars vegar tveir litlir
hraunhellar og hins vegar ein opin
sprunga. Hraunhellarnir voru ofarlega í<
gangasniðinu í 115 m og 125 m fjarlægð
frá suðurmunna. Þeir voru 1—2 m á
hæð og 4—5 m á breidd. Þeir voru því
sem næst tómir nema á gólfi þeirra var
leirkennt, rauðleitt set. I raun urðu hell-
arnir, sem lágu skáhallt í jarðganga-
stefnuna til NV, til lítils trafala þótt
hreinsa þyrfti úr þaki þeirra losaralegar
flögur. Þá var 5—10 cm víð, opin
sprunga um 50 m frá suðurmunnanum
og lá hún þvert yfir göngin. Ekki hafði
verið gert ráð fyrir opnum sprungum í
svo gömlu bergi og er í Oddsskarði. Lík-
lega er þessi sprunga til komin vegna
jökulfargs á ísöld. Úr sprungunni kom
nokkurt vatn og seytlar vatn úr henni
enn. Úr barrni sprungunnar hrundu 2—3
m1 og voru því settir styrktarbogar við
hana.
í heild má segja að jarðlög og
aðstæður i jarðgöngunum í Oddsskarði
hafi verið svipuð því og gert var ráð fyr-
ir við jarðfræðilegan undirbúning
verksins. Jarðgöngin héldust í andesít-
hraunlaginu AN mest alla leið. Stæðni
andesítlagsins var svipuð og gert var ráð
fyrir. Smávægilegt hrun varð aðeins við
opnu sprunguna, sem áður var getið.
Steinlos úr lofti og veggjum var smá-
vægilegt og ekki meira en búast má við í
jarðgöngum á íslandi þegar þau eru
ekki styrkt jafnóðum. Leki í jarðgöng-
unum er lítill og reyndar aðeins á einurn
stað náttúrlegur en það er úr opnu
sprungunni. Annar leki kemur úr holu
eftir skotholubor sem boruð var haustið
1973 til að kanna jarðlög.
Af jarðgangagerðinni í Oddsskarði
má draga ýmsa lærdóma eins og jafnan
þegar meiriháttar mannvirki eru gerð
neðanjarðar. í sambandi við jarðfræði-
rannsóknir má segja að þurft hefði eina
kjarnaholu i viðbót og þá 30—40 m
sunnan áætlaðs norðurmunna. Borhola
þar hefði sennilega komið í veg fyrir
breytingu á legu jarðganganna eftir að
verkið var hafið.
Um verkið sjálft má ýmislegt segja en
helstu vandkvæðin voru vafalítið eftir-
farandi: Bortæki voru ekki nægjanlega
hentug fyrir svo hart berg sem andesít er
og þá alls ekki þegar við verkið vinna
óvanir menn og mannaskipti eru tíð.
Einnig var eftirlit verkkaupa með verk-
inu stopult og olli það ýmsum óþörfum
misskilningi.
Enginn vafi er á því að með þeirri
vinnutækni og bortækjum, sem nú eru
notuð við gerð neðanjarðarmannvirkja
í Blönduvirkjun og með vönum mann-
skap, mun jarðgangagerð á íslandi í
framtíðinni verða auðveldari og ódýrari
en hingað til. En til þess að svo megi
verða, þurfa verkefnin að taka við hvert
af öðru svo að verkþekking og reynsla
glatist ekki.
70 _ TÍMARIT VFÍ 1984