Símablaðið - 01.01.1955, Blaðsíða 28

2
SIMABLAÐIO
Um stjórn ríkisstofnana
„Þar5 er löng
leið frá íslandi
til himnaríkis,“
segir kerlingin í
Gullna hliðinu.
Það er löng leið milli þess hugsunarhátt-
ar, er mótaði skoðun fjöldans hér á landi á
stéttasamtökum fyrir 40 árum, og þeim
hugsunarhætti, sem nú gerir það mögulegt,
að ráðherra, sem telst til íhaldsflokks, veit-
ir slíkum félagsskap rétt til áhrifamikilla
afskipta um rekstur opinberrar stofnunar
og meðferð kjáramála fólksins.
Að vísu er enn sem komið er aðeins um
að ræða eina stofnun, en þá um leið fjöl-
þættustu opinbera stofnun hér á landi.
Og ekki skal það fullyrt, að skoðun
manna sé óskipt um það, að hér sé um
heppilega þróun að ræða, enda tæplega við
því að búast að svo sé. Kemur þar þá fyrst
til, að embættismannadýrkun og embætt-
ismannavald hefur lengi verið mjög sterk-
ur þáttur í þjóðlífi okkar. Forstjórar opin-
berra stofnana — og þá fyrst og fremst
bankastjórarnir — hafa í augum almenn-
ings verið eins konar goð á stalli, einráð og
óskeikul — og þannig hafa margir þessara
manna litið á sjálfa sig.
Opinber rekstur færist sífellt í aukana
hér á landi, grípur inn á fleiri og fleiri
svið athafnalífsins.
Trúin á opinberan rekstur virðist standa
föstum fótum. Og gera má ráð fyrir, að
hann færi enn út kvíarnar. Það er þvi ekki
úr vegi að ræða það, hvort ekki muni þörf
á að endurskoða fyrirkomulag hans, eink-
um hvað snertir stjórn ýmissa hinna
stærstu og fjölþættustu opinberu stofnana.
Það fyrirkomulag, sem ríkt hefur um
stjórn opinberra fyrirtækja byggist á því,
að jafnan skipi þar æðsta sess maður, er
sé starfinu vaxinn. En að vera „starfinu
vaxinn“ þýðir, að hafa sérþekkingu á verk-
sviði fyrirtækisins. Að vísu verður að gera
ráð fyrir því, að jafnframt sérþekkingu sé
við skipun til slíkra starfa höfð hliðsjón af
ýmsum þeim hæfileikum, sem nauðsyn-
legir eru hverjum þeim, sem á að stjórna
og skipuleggja, og taka afdrifaríkar ákvarð-
anir. — En hversu vel sem tekst til um
það, eru aðrar hliðar á því máli, sem ekki
verður fram hjá litið. — Að öllum jafnaði
má gera ráð fyrir, að í þessar stöður veljist
menn, sem þar eiga fyrir höndum langt
starf. Þeir eru settir undir yfirstjórn ríkis-
stjórnar, sem von bráðar víkur fyrir ann-
ari, og Alþingis, sem skipað er mönnum,
sem koma og fara. — Þeim skapast því
smám saman sú aðstaða, að vera sá sterk-
asti í þeirri þrenningu, — og fá það vald,
sem ekki getur talist heppilegt að veita
einum manni um lengri tíma, nema um sé
að ræða afburðamann að réttsýni, víðsýni
og stjórnsemi. En slíkt verður ekki alltaf
séð fyr en á reynir, þó stjórnarvöldin séu
öll af vilja gerð, að finna hinn rétta mann.
Þá má ekki líta fram hjá því, að hér á
landi, þar sem allt er miðað við pólitísk
sjónarmið, er sá möguleiki alltaf fyrir
hendi, að til hinna þýðingarmestu þessara
starfa veljist menn fyrst og fremst vegna
pólitískrar aðstöðu sinnar, en séu starfinu
alls ekki vaxnir.
Ég vil taka það fram, að það er fjarri
mér að vilja leggja nokkuð til þessara
mála, sem stuðlað getur að því að dreifa
ábyrgðinni á rekstri opinberra stofnana.
En með hliðsjón af því, sem sagt er
hér að framan, tel ég að ríkisvaldið eigi
sem fyrst að taka til athugunar tvö atriði.
Fyrst það, hvort ekki er orðið tímabært
að tryggja áhrif fleiri aðila á rekstur opin-
berra stofnana, — og — hvort ekki er
einnig tímabært að fara að dæmi ná-
grannaþjóða okkar í því, að skipa ekki
A. G. Þormar.