Fylkir - 23.12.1999, Blaðsíða 17

FYLKIR jólin 1999
17
Helgi Bernódusson skrifar:
Hafnargarðarnir
og konungdæmið
Gömlum bolsa
trúað fyrir miklu
Það er upphaf máls að árið
1969, á 50 ára afmæli kaup-
staðarréttinda í Vestmanna-
eyjum, var samþykkt í bæjar-
stjórn að Haraldur Guðnason,
þá bæjarbókavörður, skyldi
skrifa sögu bæjarstjórnarinnar
frá 1919. Það voru í vissum
skilningi sögulegar sættir því
að 20 árum áður hafði bæjar-
stjórnin þverklofnað um ráðn-
ingu þessa stórvaxna aðgerðar-
manns, sem þá vann í Hrað-
frystistöðinni og var að auki
einka-bókavörður Einars ríka
Sigurðssonar; hann var álitinn
(og kannski var hann) stór-
hættulegur bolsi sem væri vís
til að koma óþjóðlegum skoð-
unum inn hjá húsmæðrum,
sem sóttu safnið, og greindum
krökkum. Guðlaugur Gíslason,
leiðtogi sjálfstæðismanna, var
á verði, enda kalt stríð í heim-
inum og tímarnir válegir, en
vinstri meirihluti var í bæjar-
stjórn og samsærið um nýjan
bæjarbókavörð heppnaðist.
Haraldur reyndist þó friðsam-
ari en verstu spár bentu til og
þegar Guðlaugur hóf sinn
farsæla bæjarstjóraferil 1954
sættust þeir bókavörður og
bæjarstjóri, meira að segja
miklu fyrr en Moskva og
Washington. Svo að þegar
kom að því að skrásetja skyldi
afrek í heimabyggð þótti eng-
um betur treystandi en þessum
gamla bolsa!
Enginn skemmtilestur
Og Haraldur hóf að skrifa og
gekk vel undan honum, svo
sem vænta mátti. Þegar handrit
fyrra bindis var komið í prent-
smiðju urðu landskjálftar og
eldur uppi í Eyjum, í ársbyrjun
1973. Þótti einboðið að doka
við þegar svona stórt strik var
komið í reikninginn. Tíminn
leið og brátt varð bæjarstjórn
sextug og vöknuðu þá góðir
menn upp við að mikill fróð-
leikur lægi í skúffu á Bessastíg
12 (Gosastöðum) hjá Haraldi
og ástæða væri til að dusta
rykið af þeirri syrpu. Utgáfu-
stjórn var sett á fót og kom
fyrra bindi verksins, Við
Ægisdyr, út 1982.
Og áfram skyldi haldið og
Vestmannaeyjar 1944. Á myndinni má glöggt sjá hve mikilvægir hafnargarðarnir voru fyrir höfnina.
að hafa haft hana yfir sér eins
og sverð Damóklesar í tvo ára-
tugi. Láði honum enginn.
Undirskrifaður tók sig til og
las fyrst rit Jóhanns Gunnars
Olafssonar, Hafnargerðina í
Eyjum, frá 1947, en lagði svo í
handrit Haraldar, og var held-
ur sirnulegur að þeim lestri
loknum. Á ný var lesið, að
þessu sinni með rauðum
penna, plægt í gegnum hand-
ritið og krassað mikið til þess
að laga og samræma, líka
uppfæra ýmsa þætti því að
handritið var að ýmsu leyti
orðið úrelt, tuttugu árum eftir
ritun þess. Þurfti að fara oft
yfir suma kafla.
Síðan var handritið slegið
inn á tölvu, því að upplýs-
ingaöldin var þá gengin í garð,
en þá þurfti líka að lesa hand-
rit á ný saman við nýjan inn-
slátt. Loks þurfti að lesa eina
próförk. Var þá útgáfustjóri
orðinn lúðulakalegur frekar og
hvumpinn ef hann heyrði
nefnda hafnargarða eða sá þá,
svo mjög gekk nærri honum sú
raunasaga sem hann hafði
lesið fimm sinnum.
Síðara bindi Ægisdyra kom
ekki út fyrr en 1991, eftir
nokkra þrautagöngu. í því
bindi eru margir merkir kaflar,
en lengstur sá sem fjallar um
höfnina, einkum varnargarða
fyrir hafnarlægið, hafnargarð-
anna tveggja, Hörgaeyrar-
garðs, í suður frá Heimakletti,
og Hringskersgarðs, í norður
frá Urðaklöppunum. Um líf
eða dauða var að tefla fyrir
sjávarútveg í plássinu, undir-
stöðu atvinnulífs í eyjunum,
að tækist að loka höfninni
fyrir haföldunni. Hafist var
handa við verkið 1914 og voru
menn fullir bjartsýni og eld-
móðs. Rannsóknir og hönnun
höfðu farið fram sumarið 1912
af Bech, dönskum verkfræð-
ingi, illu heilli í blíðskapar-
veðri. Er skemmst frá því að
segja að mannvirkjagerð þessi
varð löng sorgarsaga. Garð-
arnir urðu ekki þeir traustu
brimbrjótar, eins og síðar
varð, heldur hrundu þeir undan
ofurþunga úthafsöldunnar
hvað eftir annað, m.a.s. strax
fyrsta haustið, allt þar til nýr
kúrs var tekinn 1925 undir
forustu Finnboga R. Þorvalds-
sonar, föður Vigdísar forseta.
„Eitthvert mislukkaðasta fyrir-
tæki í landinu" kallaði Kolka
læknir þessa framkvæmd.
Sögu hafnargarðanna rekur
Haraldur í löngu máli, eins og
vera ber, u.þ.b. 100 prentaðar
síður, og má með sanni segja
að hún sé „ekki skemmti-
lestur“ eins og höfundur segir
í bókarlok.
Monberg
kemur til sögu
Verktaki árið 1914 valdist
einn færasti verkfræðingur
Dana á sviði hafnargerðar,
N.C. Monberg, en hann vann
líka að hafnargerð í Reykja-
stefnt var á að koma 2. bindi
Ægisdyra út sem fyrst. Réðst
þá undirskrifaður til þess
verks að „búa handritið til
prentunar", ekki síst fyrir þá
sök að sett hafði slíkan leiða
að bókarhöfundi á efninu að
hann fékk innanmein og
höfuðþrautir ef hann leiddi
hugann að sögu bæjarstjórnar-
innar, einkum að sögu hafnar-
innar og hafnargarðanna, eftir
Haraldur Guðnason bæjarbókavörður 1949-78, ásamt Ille
konu sinni þegar síðara bindi Við Ægisdyr kom út 1991.