Litli Bergþór - 01.12.1993, Blaðsíða 10

Sagan af jarðarför Egils á
Kjóastöðum
Eftir Gunnar Karlsson
Þessi grein var skrifuð í afmœlisrit til heiðurs Maríu Jóhannsdóttur, skrifstofustjóra heimspeki-
deiidar Háskóla Islands, í tilefni af fimmtugsafmæli hennar, 18. júlí síðastliðinn. Ritið var aðeins
gert í einu eintaki sem tœpast verður á vegi margra Tungnamanna, og því er hún endurbirt hér.
Egill Þórðarson hét maður og bjó lengi á Kjóa-
stöðum í Biskupstungum fyrir og eftir síðustu alda-
mót. Því er hans minnst hér að hann var langafa-
bróðir Maríu Jóhannsdóttur. Hann var bróðir Þórðar í
Hólum, föður Péturs, föður Jóhanns, föður Maríu.
Systir þeirra Þórðar og Egils var Margrét í Brattholti,
móðir Sigríðar Tómasdóttur sem hefur orðið
landsþekkt fyrir baráttu sína fyrir varðveislu Gullfoss.
Sigríði hefur nú verið reist minnismerki við fossinn.
Mér er sagt að leiðsögumenn ferðamanna kunni ekki
allir mikið að segja satt frá henni, og grípi þeir þá til
þess ráðs að segja að minnismerkið sé um konu
sem hafi kastað sér í fossinn í ástarsorg. En það er
önnur saga.
Agli á Kjóastöðum var margt til lista lagt. Hann var
rómuð grenjaskytta og hagleiksmaður, smíðaði
spæni og bauka úr horni og skar út svo að orð var á
gert, segir Guðríður Þórarinsdóttir í grein um Þórdísi
dóttur hans í Inn til fjalla, riti Félags Biskupstungna-
manna í Reykjavík. En Þórdís Egilsdóttir var
landsþekkt hannyrðakona, og eru útsaumsmyndir
hennar í eigu forsetasetursins á Bessastöðum.
Hannes Þorsteinsson segir á líkan hátt frá Agli í
endurminningum sínum og bætir því þó við að hann
hafi ekki gætt þess að taka ofan hattinn, þegar
Friðriki konungi áttunda var sýndur bærinn á Kjóa-
stöðum á ferð hans um Suðurland sumarið 1907. í
bernsku var mér sagt að kóngur hefði beðið um að
fá að skoða bæ þar sem öll þök væru með torfi og
hvergi sæi í bárujárn, og hafi bærinn á Kjóastöðum
verið reisulegastur slíkra bæja sem voru á leið
konungs.
Móðir mín, Sigþrúður Guðnadóttir, ólst upp á
Gýgjarhóli, næsta bæ neðan við Kjóastaði, á
búskaparárum Egils, og minntist hún hans oft. Henni
bar saman við aðrar heimildir mínar um að Egill væri
mikill sómamaður, eins og allt það fólk, en nokkuð
hispurslaus, bæði í orðum og athöfnum. Það var
siður í þá daga að karlmenn gengu að slætti á
nærbuxunum einum þegar veður var gott, síðum
ullarnærbuxum sem náðu niður á fótleggi og væru
nú kallaðar leggings. Egill sló jafnan á nærbuxunum,
sagði móðir mín, og hikaði ekki við að bregða sér
bæjarleið á sumrin án þess að fara í buxur utanyfir.
Ekki var Egill mikið gefinn fyrir tónlist. Þegar
ráðgert var að kaupa orgel í sóknarkirkju hans í
Haukadal á hann að hafa sagt að sér væri sama þótt
leikið væri á skilvindu við jarðarför sína. Hins vegar
hafði hann sérstakt dálæti á Geysi, sem er tvær
stuttar bæjarleiðir frá Kjóastöðum, og hafa
Geysisgos blasað við þaðan, þegar þau voru
glæsilegust.
Móðir mín sagði mér frá
jarðarför Egils. Eins og ég
man sögu hennar, gaus
Geysir einu af sínum tignar-
legustu gosum þegar
líkfylgdin fór framhjá hvera-
svæðinu, á leið upp í
Haukadal. Líklega hefur
þetta verið löngu áður en
farið var að bera sápu í
Geysi til að fá hann til að
gjósa, enda hefði það hvort
sem er ekki verið gert
þennan dag. Geysisgos
voru framkölluð á
sunnudögum, og þá eru
menn ekki bornir til moldar.
En þegar í kirkjuna kom hafðist ekki hljóð úr orgelinu,
hvernig sem eftir var leitað. Skilvinda mun ekki hafa
verið með í för, svo að Egill var jarðsunginn án
undirleiks.
Fyrir tveimur áratugum fór ég nokkrar ferðir með
Böðvari Guðmundssyni skáldi, ásamt öðru góðu
fólki, að taka upp útvarpsþætti um sögustaði. Meðal
annars fórum við upp að Haukadal. Þar rifjaðist þessi
saga upp fyrir mér, og sagði ég Böðvari hana á
segulband, eins og ég þóttist kunna hana. Eftir að
þátturinn var sendur út var mér sagt að ég hefði fært
söguna í stílinn, svona slétt og felld hefði hún ekki
verið í rauninni. Þá var móðir mín dáin, og ég get
ekki munað hvort það var faðir minn eða eldri
systkini sem vildu leiðrétta söguna, nema hvort
tveggja væri.
Liðu nú mörg ár, og sagan hvarf mér úr huga. Svo
gerðist það í fyrra að Helga systir mín á Gýgjarhóli
lét útvega sér útvarpsþætti Böðvars til að hlusta á þá
aftur. Þá komst sagan af jarðarför Egils á Kjóa-
stöðum til tals á ný, og ég fór að reyna að rifja hana
upp, eins og eldra fólk og minnugra hafði leiðrétt
hana eftir mér. Þá brá svo við að ég mundi söguna á
engan hátt öðruvísi en ég hafði haft hana í upphafi
og fann engan sem mundi hana með vissu öðruvísi.
Þannig vill sagan því vera, hvort sem það er af
völdum Egils eða einhvers annars. Kannski gerðist
hún í rauninni svona. Þannig ætla ég að minnsta
kosti að halda áfram að segja söguna og bæta
framvegis við hana ályktunarorðum á þá leið að það
sé kynfylgja fólks í þeirri ætt að orðum þess fylgi
nokkuð drjúgur áhrifamáttur.
Greinai höfundw ásamt
Jónasi Gíslasyni,
vígslubiskup, við kirkjudyr í
Haukadal.
Litli - Bergþór 10