Litli Bergþór - 01.12.1993, Side 16

Niðjamót 1990
Það var sumarið 1990, helgina 29.júní - l.júlí, að afkomendur hjónanna íHoltakotum, Einars
Jörundar Helgasonar og Jónasínu Sveinsdóttur, komu saman til að minnast þeirra. Tilefnið var
einkum það, að þann 21 .fehrúar þetta ár voru liðin 100 árfrá fœðingu Jónasínu.
Þessi hópur niðja þeirra hjóna, sem taldist þá vera 69 auk maka, hittist ífögru veðri á
sumarhústaðalandi systranna frá Holtakotum við Koðralœk.
A laugardagskvöldið var svo samkoma á Hótel Geysi. Þarflutti Ragnhildur erindi það sem hér er
hirt. Þar voru einnig frumfluttar og sungnar vísurþœr sem fylgja með.
Dórothea S. Einarsdóttir.
Veislustjóri, aðrir veislugestir.
Verið velkomin til þessarar samkomu. Eins og þið
vitið sjálfsagt flest þá eru liöin 100 ár frá fæðingu
formóður ykkar, Jónasínu í Holtakotum, og vegna
ykkar sem aldrei sáuð hana og þekkið ekki nema af
afspurn, tók ég hér saman nokkur atriði úr lífshlaupi
hennar og þeirra hjóna. Það verður ekki tæmandi,
en skýrir vonandi myndina ef mér tekst að koma því
til skila. Jónasína Sveinsdóttir var fædd 21. febrúar
1890 að Efra-Langholti í Hrunamannahreppi,
fimmta barn hjónanna Sveins Arnoddssonar og
Dórotheu seinni konu hans Högnadóttur, er þangað
voru nýlega flutt frá Raufarfelli undir Eyjafjöllum.
Fimm ára gömul missti hún móður sína, en faðir
hennar bjó áfram með dætrum sínum og fyrri konu
sinnar er þá voru uppkomnar. Átta ára fór Jónasína
til hálfsystur sinnar, Guðrúnar, er þá var gift Gísla
Guðmundssyni í Kjarnholtum hér í sveit. Eins og
önnur börn á þeirri tíð, var hún látin vinna það sem
hægt var. Fyrst að gæta barnanna sem fæddust
hvert af öðru eins og gengur. Síðar var hennar
aðalstarf að vera smali. Hugsa um lambféð á vorin,
vaka yfir túnum og smala kvíaám á sumrin og
hverskonar fjárrag og smalamennska á haustin og
að sjálfsöðgðu við gegningar á vetrum. Þannig liðu
næstu tíu árin. Skólaganga var ekki algeng hjá
alþýðuunglingum á þeim árum. Skólaskylda
miðaðist við það að læra að lesa og skrifa nafnið sitt
og helst að verða sendibréfsfær - svo að strákar
gætu skrifað bónorðsbréfin og stelpurnar urðu að
geta lesið þau og svarað aftur. Kristindómskverið
var kennt undir fermingu og flestir hafa líklega
fengið einhverja nasasjón af reikningi en það var
ekki talið sjálfsagt a.m.k. ekki með stúlkur.
Jónasína var vel greind og ákaflega fróðleiksfús og
fann mjög til þess að eiga ekki kost á skólagöngu.
Það hefur þó víkkað sjóndeildarhring hennar að það
var stofnað ungmennafélag. Það var Unglingafélag
Eystritungunnar stofnað 1906, sem hún fékk að
ganga í - með því skilyrði að ef hún sækti fundi,
sem þá voru haldnir að kvöldi til á einhverjum
bænum og stóðu fram á nótt þá varð hún að vinna
sín verk daginn eftir eins og vant var. En þetta
fannst henni til vinnandi og meir en það. Þessi
félagsskapur varð gott veganesti þeim unglingum
sem hans nutu. Þar var hverskonar þjóðlegur
fróðleikur hafður um hönd og rætt um framfaramál,
sem þá voru efst á baugi, þá var sjálfstæðisbaráttan
í fullum gangi og fullveldi þjóðarinnar skammt
undan. Þar voru lesnar og ræddar bestu fáanlegar
bókmenntir, bæði Ijóð og laust mál. Síðast en ekki
síst voru svo haldnir málfundir þar sem allir urðu að
standa upp og segja sína meiningu. Þetta varð
mjög þroskandi og skapaði sjálfsöryggi og æfingu í
að setja fram hugsanir sínar skipulega. Að því bjó
hún alla ævi og það er til marks um það að þegar
hún var orðin bóndakona á kafi í búskaparbasli og
hversdags-amstri, þá var hún eina konan í
kvenfélaginu, fyrir utan prestfrúna, sem var fær um
að mæta á fundi eins og sambandsþing
sunnlenskra kvenna og taka þar þátt í umræðum
um málefni dagsins, þrátt fyrir það að hún væri
frekar feimin að eðlisfari.
Átján ára fór hún svo alfarin frá Kjarnholtum til
alsystur sinnar, Elínar, er bjó á Seyðisfirði með
manni sínum Jóhannesi Sveinssyni úrsmið. Þaðan
réðst hún vinnukona að Dvergasteini til séra Björns
Þorlákssonar alþingismanns og frú Bjargar. Þar
fékk hún fyrst æfingu og tilsögn í húsmóðurstörfum
sem svo urðu hennar ævistarf, þar var margt fólk í
heimili og myndarbragur eins og vænta má á
rausnar prestssetri í sveit. Þar var hún í tvö ár. Fór
þá um vortíma að Hánefsstöðum til Vilhjálms
stórbónda Einarssonar og þá að Valþjófsstað í
Fljótsdal til séra Þórarins og frú Ragnheiðar. Þar
var kátt og fjörugt heimilislíf. Elstu börn þeirra hjóna
voru á aldur við hana og margt vinnufólk. Þessara
ára minntist hún alltaf með gleði og þó að allsstaðar
væri mikillar vinnu krafist, þá urðu margar
ánægjustundir og ýmisleg uppátæki hjá ungu
hressu fólki og húsbændurnir ömuðust ekki við
græskulausu gamni.
- En römm er sú taug, er rekka dregur föðurtúna
til. - Eftir fjögurra ára veru á Austurlandi kom hún
aftur suður og enn er hún að hugsa um skóla.
Presturinn sem fermdi hana, séra Magnús
Helgason, var þá skólastjóri kennaraskólans. Til
Litli - Bergþór 16