Unga Ísland - 01.12.1939, Blaðsíða 23

UNGA ÍSLAND
Nóbelsverðlaunin
Þið hafið ef til vill veitt því athygli,
að nýlega var þess getið bæði í blöðum
og útvarpi, að finnska rithöfundinum
Franz Eemil Sillanpáá voru veitt bók-
menntaverðlaun Nóbels fyrir yfirstand-
andi ár. — Hitt vitið þið kannske
einnig, að það, að hljóta þessi verðlaun,
er talinn einn mesti heiður, sem rithöf-
undi getur hlotnast. En svo vitið þið
kannske síður, hvernig á þessum verð-
launum stendur eða hvaða maður það
var, sem þau eru kennd við. En hann
hét Alfred Nobel og var Svíi, fæddur í
Stokkhólmi 1833. Faðir hans var efna-
fræðingur og strax á unga aldri sýndi
það sig, að drengurinn hafði frábærar
gáfur og hæfileika í þeirri grein vís-
indanna. Vann hann fyrst í verksmiðju
föður síns, en fór síðan til Ameríku
og dvaldi þar um tíma. Það kom brátt
í ljós, að af honum mátti mikils vænta,
og árið 1866 fann hann upp dynamitið,
sprengjuefnið, sem þið sjálfsagt kann-
ist öll við. Með þesari uppfininngu sinni
færði hann mönnunum ómetanlegt
hjálparmeðal, þegar um það er að ræða
að sprengja björg, grafa skurði o. m.
fl., en hitt er líka jafn víst, að ekkert
efni hefir orðið mönnunum meira til
tjóns né orðið fleiri mönnum að bana,
en einmitt það.
Nægir í því sambandi að minna á
heimsstyrjöldina miklu og þær aðrar
styrjaldir, er orðið hafa síðan, ásamt
þeirri, er nú stendur yfir.
Sjálfur var Nóbel hatursmaður styrj-
aldanna. „Ég vona að mér takist að
finna upp sprengjuefni eða vítisvél, er
sé svo hættuleg að enginn þori framar
_________________________________ 159
að stofna til styrjalda“, er haft eftir
honum. Sú ósk hans rættist ekki, enda
er hætt við að þjóðirnar eða forráða-
menn þeirra myndu seint hætta stríðs-
æsingunum af þeim ástæðum einum.
Alfred Nóbel fann upp hvert
sprengjuefnið á fætur öðru og varð
óhemju ríkur maður. Hann setti á stofn
verksmiðjur víðsvegar um Evrópu og
rakaði saman peningum. Hann and-
aðist 10. des. 1896. Hann hafði aldrei
kvongast og átti engin börn. 1 arf-
leiðsluskrá sinni mælti hann svo fyrir,
að eigur hans, 36 miljónir króna, skyldu
lagðar í sjóð og árlegum vöxtum hans
varið í verðlaunaskyni, til þeirra fimm
manna, er hver í sinni grein væru tald-
ir hafa afkastað mestu nytjastarfi í
þágu menningarinnar það árið. Þessir
menn skyldu á hverju ári vera: einn
læknir, einn efnafræðingur, einn eðlis-
fræðingur, einn rithöfundur og einn
friðarvinur.
Verðlaununum var fyrst úthlutað ár-
ið 1901 og síðan á hverju ári. Þjóðerni
manna kemur ekki til greina við út-
hlutun verðlaunanna, aðeins er um það
spurt, hvað maðurinn hafi gert.
Ennþá hefir engum fslendingi tekist
að verða þessa mikla heiðurs aðnjótandi,
en allar hinar Noi'ður 1 andaþjóðirnar
eiga sinn fulltrúa í þeim hópi, og flest-
ar fleiri en einn.
Það er því án efa ósk og von okkar
allra, íbúa þesa fámenna lands, að ein-
hverjum úr okkar hópi takist einnig
að komast svo langt.
Við trúum því. Við trúum því einnig
að heiður hans yrði honum til blessun-
ar, og um leið fámennu þjóðinni hans
hér norður í Atlantshafinu.
S. J.