Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2009, Qupperneq 220

Þar birtast væntingar eigenda og kröfur stjórnvalda til starfseminnar. Út frá árangurs-
mælikvörðum verða til mælanleg markmið og viðmið í rekstri. Um margt gilda sömu
lögmál í áliðnaði og annarri framleiðslu, en álver hafa þó töluverða sérstöðu á íslandi.
Þróun árangursmælikvarða
Arangursmælikvarðar endurspegla tæknilegar, viðskiptalegar og samfélagslegar breyt-
ingar. í áliðnaði hafa mælikvarðarnir verið að þróast í rúm 120 ár. Tækniframfarir hafa
umbylt álframleiðslu og gerbreytt viðmiðum, þótt enn sé í grunninn verið að nota raf-
greiningaraðferð sem fundin var upp árið 1886. Til þess að framleiða eitt tonn af áli þarf
nú innan við tíunda hluta þeirrar raforku sem þurfti í upphafi. Umhverfi, heilsa og
öryggi höfðu ekki mikið vægi í fyrsta álverinu árið 1888 og þegar ísal hóf álframleiðslu í
Straumsvík datt engum til hugar að mæla árangur út frá losun gróðurhúsalofttegunda.
Alcoa reisti fyrsta álver heims í Pittsburgh fyrir rúmum 120 árum og fyrirtækið starfrækir
nú tuttugu álver í fjórum heimsálfum. Álverin nota öll stjórnunaraðferðir sem rekja má
til framleiðslukerfis Toyota (TPS). Nýjasta og fullkomnasta álver Alcoa stendur við
Reyðarfjörð og til þess eru eðlilega gerðar miklar væntingar. Árangur allra álveranna er
metinn og borinn saman út frá ýmsum mælikvörðum, ekki síst í þeim tilgangi að finna
og breiða út bestu aðferðirnar. Mælikvarðarnir varða meðal annars öryggi og heilsu
starfsmanna, starfsánægju, stöðugleika í rekstri, útblástur, málmgæði, kostnað og nýtni
ýmissa framleiðsluþátta, svo sem raforku. Ekkert eitt þessara álvera skarar fram úr á
öllum sviðum.
Fjarðaál er einnig í þekkingarsamstarfi með fyrirtækjum utan Alcoa, þar á meðal öðrum
álverum sem nota sams konar rafgreiningarker. Fjarðaál hefur náð lengra en önnur álver
í straumhækkun og keyrir núna á hæsta straum í áliðnaðinum, meira en 380 kA. Þannig
er hægt að ná meiri afköstum og framleiðni í verksmiðjunni. Markmiðið er einnig að
hámarka nýtni raforku og rafskauta.
Hvert álver notar sína eigin árangursmælikvarða í samræmi við kröfur stjórnvalda og
áherslur í rekstri hverju sinni. Starfsleyfismörk Fjarðaáls eru með því strangasta sem
þekkist í heiminum. Sum álver tengja hluta af launum starfsmanna við árangurs-
mælikvarða. Starfsmenn Fjarðaáls geta fengið allt að 30% frammistöðuávinning ofan á
heildarlaun.
Fjárhagsmælikvarðar áliðnaðarins
Þótt árangursmælikvarðar í áliðnaði hafi þróast mikið gera eigendur álvera eftir sem
áður þá sjálfsögðu kröfu að reksturinn skili arði. Öðruvísi eru fyrirtækin ekki sjálfbær.
Hagnaður er þó ekki endilega góður mælikvarði til að meta og bæta frammistöðu stjórn-
enda og starfsmanna. Til þess eru áhrifaþættir hagnaðar of margir og ekki allir á valdi
fyrirtækisins. Alverð er stóri óvissuþátturinn í rekstri álvera og verðið ræðst að stærstum
hluta af framboði og eftirspurn á markaði, þótt vissulega sé munur á verði ólíkra afurða,
til dæmis eftir hreinleika, íblöndun og formi. Hagnaður er jafnframt afleiðing þess sem
gerst hefur í fortíðinni. Verð hlutabréfa í móðurfyrirtæki álvers stendur enn fjær frammi-
stöðu starfsmanna.
Fjárhagsmælikvarðar veita þó nauðsynlegar og gagnlegar upplýsingar um þróun mála
og samkeppnishæfni fyrirtækis. Á svokallaða kostnaðarkúrfu áliðnaðarins er teiknaður
inn útlagður framleiðslukostnaður allra álvera á hvert framleitt tonn af áli. Útlagður
framleiðslukostnaður óhagkvæmustu álveranna getur verið meira en tvöfalt hærri en hjá
þeim sem hafa lægsta kostnaðinn. Fyrirtækin hafa sérstakan áhuga á þeim kostnaðar-
liðum sem eftir standa þegar búið er að draga frá kostnað við föst aðföng svo sem súrál
2 1 8
Arbók VFf/TFf 2009