Neytendablaðið - 01.10.2003, Qupperneq 2

Fákeppni á ábyrgð
fyrirtækja og stjórnvalda
I þessu blaði er fjallað ítarlega um þrjár
gerðir markaða mikilvæga neytendum;
matvörumarkaðinn, vátryggingamarkað-
inn og bankamarkaðinn. í öllum tilvikum
byggir þessi umfjöllun á nýlegum skýrsl-
um. Skýrslurnar um vátryggingamarkaðinn
og bankamarkaðinn eru unnar sérstaklega
fyrir Neytendasamtökin, en skýrslan um
matvörumarkaðinn er unnin af Stefáni
Ragnari Guðjónssyni sem lokaverkefni til
B.S.-gráðu í rekstrar- og viðskiptafræðum
við Viðskiptaháskólann á Bifröst. Skýrslan
um vátryggingamarkaðinn er á heima-
síðu Neytendasamtakanna, www.ns.is
en vinnslu skýrslunnar um bankamarkað-
inn er ekki að fullu lokið þegar þetta er
skrifað.
Niðurstöður þessara þriggja skýrslna um
hvernig háttar til á þessum þremur mörkuð-
um eru mjög svipaðar:
• Samkeppni er takmörkuð, fákeppni
er allsráðandi.
• Fækkun fyrirtækja og keðjumyndun,
fáir stórir aðilar ráða.
• Fækkun aðila á markaði er skýrð sem
nauðsynleg hagræðing.
• Samþjöppunin leiðir til hærra verðs til
neytenda.
• Hagnaður er mikill og fer í mörgum
tilvikum ört vaxandi.
• Hagnaðurinn fer allur til eigenda,
neytendur njóta einskis.
Matvörumarkaðurinn og vátryggingamark-
aðurinn hafa verið undir smásjá samkeppn-
isyfirvalda að undanförnu og vonandi
fylgjast sömu yfirvöld vel með þriðja mark-
aðnum, starfsemi banka og sparisjóða og
viðskiptumþeirrameð peningasparifjáreig-
enda og skuldara. Ekki veitir af eins og sjá
má í grein í blaðinu um þennan markað,
í maí 2001 gaf Samkeppnisstofnun út
skýrslu um matvörumarkaðinn. Þar kemur
fram að þegar ein keðjan hafði yfirburða-
stöðu og hinar keðjurnar höfðu staðsett
sig í samræmi við það hækkaði verðið í
búðunum. Hagræðingin skilaði neytend-
um hærra verði en ekki lægra eins og
hefði mátt ætla ef samkeppnin hefði verið
eðlileg. Raunar heldur Stefán Ragnar því
fram að Baugur hafi tekið við hlutverki
Verðlagsstofnunar sálugu sem ákvarð-
aði hámarksverð og hámarksálagningu.
Nú ræður Baugur hvað við borgum fyrir
soðninguna og allt hitt sem við kaupum í
matvöruversluninni. Og mörgum ráðum
er beitt til að bátnum sé ekki ruggað enda
þarf að halda „stöðugleikanum". Þessum
ráðum er vel lýst íáðurnefndri skýrslu Sam-
keppnisstofnunar (sjá www.samkeppni.is).
Við nutum nefnilega virkrar samkeppni á
matvörumarkaði áður en keðjurnar komu
en þá var draumurinn úti.
Eins og áður sagði hefur vátryggingamark-
aðurinn verið undir smásjá samkeppnisyf-
irvalda. í Ijós hefur komið að fyrirtæki á
þessum markaði hafa haft með sér samráð
til að koma nýjum keppinautum af mark-
aði. Þannig tókst þeim með undirboðum
og viðskiptahindrunum að koma í veg fyrir
samkeppni. Frá því að þetta varð hafa flest-
ar tryggingar heimilanna hækkað og sumar
mjög mikið, sérstaklega skyldutryggingar
(ábyrgðartryggingar bíla og brunatrygging-
ar húsnæðis). Fyrirtækjum með alhliða
vátryggingastarfsemi hefur fækkað mikið í
nafni „hagræðingar" en alltaf fara neytend-
ur á mis við ávinninginn.
í greininni um banka- og sparsjóðamarkað-
inn má lesa slæmar fréttir fyrir neytendur,
en að sama skapi góðar fyrir eigendurna
og fyrirtækin sjálf. Sameining og kaup
á samkeppnisaðilum hafa verið daglegt
brauð, allt í nafni hagræðingar. Því mið-
ur virðist öll hagræðingin hafa skilað sér
í vasa eigenda eða í sjóði fyrirtækjanna.
Að sögn talsmanns þessara fyrirtækja má
skýra mikinn hagnað nú með verðbréfa-
braski og kannski einhverjum gengisgróða.
Ef betur er að gáð kemur í Ijós að helsta
skýringin er auknar tekjur af vaxtamun og
þjónustugjöldum. Sem sagt, aukinn gróði
á kostnað neytenda og litlu fyrirtækjanna.
Stóru fyrirtækin geta jú alltaf farið með
viðskipti sín til erlendra banka makki þeir
innlendu ekki rétt. Og þá eru vaxtakjörin
önnur en jóni og Gunnu bjóðast.
Þegar rætt er um fákeppni og einokun er
þvf miður af miklu fleiru að taka. Olíufé-
lögin eru sérkapítuli, en einnig má nefna
byggingavörur, verslun með bækur og rit-
föng, lyfjaverslun og eins samgöngur þótt
vissulega hafi vorað fyrir neytendur í ferða-
lögum út fyrir landsteinana. Síðasta dæmið
sýnir okkur að það eina sem treystir stöðu
neytenda er virk samkeppni. Stjórnvöld og
stofnanir þeirra eiga að tryggja neytendum
samkeppni. Ábyrgð þeirra er því mikil. En
ábyrgð fyrirtækjanna sjálfra er þó mest.
Frá kvörtunarþjónustunni 3
Tryggingamarkaðurinn 4
Fjármálamar kaúurinn 6
Gæðakönnun á stafrænum myndavélum 9
Verðþróun á matvælamarkaði 12
Úþarft eöa ómissandi 14
Gæðakönnun á prenturum 15
□pen source 18
Nikkel í vörum 19
Erfðabreytt matvæli 20
Erfðabreytt bygg á íslandi 21
ASÓ-litarefni í matvælum 22
%
/. Blaðið er prentað á
/ umhverfisvænan hátt.
141 ™
Prentað efni
NEYTENDABLAÐIÐ
3.tbl., 49. árg. - október 2003
Útgefandi: Neytendasamtökin,
Síðumúla 13, 108 Reykjavík
Sími 545 1200 Fax 545 1212
Veffang: www.ns.is
Netfang: ns@ns.is
ÁbyrgÖarmaður: Jóhannes Gunnarsson
Ritnefnd: Brynhildur Pétursdóttir,
Jóhannes Gunnarsson, Þórólfur
Daníelsson, Þuríður Hjartardótlir
Umsjón með gæðakönnunum: Ólafur
H. Torfason
Yfirlestur: Laufey Leifsdóttir
Umbrot og hönnun: Stíll ehf.
Prentun: Hjá GuðjóniÓ ehf. - vistvæn
prentsmiðja
Pökkun: Bjarkarás
Upplag: 13.000 eintök, blaðið er sent
öllum félagsmönnum í Neytendasam-
tökunum
Ársáskrift: 3.300 krónur og gerist
áskrifandi um leið félagsmaður í
Neytendasamtökunum.
Heimilt er að vitna í Neytendablaðið í
öðrum fjölmiðlum sé heimildar getið.
Óheimilt er þó að birta heilar greinar
eða töflur án leyfis Neytendasam-
takanna. Upplýsingar úr Neytenda-
blaðinu er óheimilt að nota í auglýs-
ingum og við sölu nema skriflegt leyfi
Neytendasamtakanna liggi fyrir.
Lykilorð á heimasíðu: haust3
2 NEYTENDABLA0IÐ 3.TBL. 2003