Bændablaðið - 15.07.1997, Síða 5

Þriðjudagur 15. júlí 1997
Bœndablaðið
5
í landbúnaði
Alþingi samþykkti
samhljóða í vor tillögu um
stefnumótun í menntun-
armálum í landbúnaði. Þar
felur Alþingi landbúnaðar-
ráðherra að skipa nefhd til
að vinna að stefnumótun í
menntamálum landbúnað-
arins.
Nefndin kanni sérstak-
lega hvemig skipulagi á
sérhæfðri menntun í
landbúnaði sé best komið
íyrir innan skólakerfisins,
rannsaki menntunarstig í
landbúnaði, athugi skipu-
lag endurmenntunar, fjalli
um hvemig sérskólar land-
búnaðarins eigi að tengjast
öðra skólastarfi og skoði
tengsl rannsókna í land-
búnaðarmálum við skólastarf.
Höfundur þessarar greinar var
fyrsti flutningsmaður tillögunnar.
Það er ánægjulegt að samstaða
náðist um þetta mikilvæga mál.
Tillagan fékk mjög jákvæðar um-
sagnir frá samtökum og stofnunum
í landbúnaði. I greinargerð með til-
lögunni er fjallað um marga þætti
sem tengjast menntun í landbúnaði
og er í þessari grein rætt um ýmsa
þeirra hér í Bændablaðinu.
Sérstaða
landbúnaðar
Engin atvinnugrein hefur
breyst jafn mikið á þessari öld hér-
lendis eins og landbúnaður. Island
breyttist á örfáum áratugum úr
hefðbundnu landbúnaðarsamfélagi
í iðnvætt borgarasamfélag og
gerðist sú þróun á skemmri tíma en
víðast hvar annars staðar. Þetta er
ein af ástæðunum fyrir því að um-
ræða um landbúnaðarmál hefur oft
einkennst af skörpum skilum í
skoðunum manna.
I upphafi aldarinnar höfðu
flestir landsmenn framfæri sitt af
landbúnaði og tengdum greinum.
Nú sýna hagtölur að vinnuafl í
landbúnaði er um það bil 5% af
heildarvinnuafli landsmanna. Fyrir
tæpum sextíu áram voru 32% af
vinnuafli landsmanna í land-
búnaði.
Fjölmörg störf era í tengslum
við landbúnað, svo sem við
verslun og viðskipti, auk nýrra at-
vinnugreina eins og ferðaþjónusta,
fiskeldi, landgræðsla og skógrækt.
Landbúnaður hefur breyst
verulega á undanförnum árum og
orðið sífellt fjölbreyttari. Það
krefst þess að hugað sé vel að
menntamálum, t.d. vegna margvís-
legra möguleika í lífrænni ræktun,
loðdýrarækt eða komrækt. Aukin
áhersla á menntamál þýðir betri
líkur að nýtt séu tækifæri sem era
fyrir hendi.
Skólar í
landbúnaði
Menntun í landbúnaði er fyrst
og fremst í sérskólum,
þ.e. í bændaskólunum
á Hólum og á Hvann-
eyri, svo og í Garð-
yrkjuskólanum, en
einnig í Búvísinda-
deild Bændaskólans á
Hvanneyri sem er eina
kennslustofnunin á há-
skólastigi í landbúnaði
hérlendis.
Sérskólar landbún-
aðarins heyra stjóm-
sýslulega undir land-
búnaðarráðuneyti en
ekki menntamálaráðu-
neyti. Hér er mikil-
vægt álitaefni sem
nefndin verður að
skoða. Langflestir sér-
skólar og annað sem
tengist menntakerfinu er stjóm-
Mikilvægt er að
íslenskur land-
búnaður skynji
stöðu sína sem hluti af
heild og að hagkerfið
byggir æ meira á
almennum reglum í stað
sérreglna. Þessi breyting
hefur átt sér stað hér á
landi eins og annars staðar
á undanfömum ámm.
Sérstaða landbúnaðar hér-
lendis hefur m.a. markast
af því að hann hefur búið
að hluta til við lokað hag-
kerfi og lokað stjóm-
sýslukerfi án mikilla
tengsla við aðra þætti.
Menntamálin hafa verið
undir landbúnaðar-
ráðuneyti, peninga- og
lánamál hafa verið í
sérstökum stofnunum og
stjómsýsluákvarðanir hafa
flestar verið teknar
einungis í samvinnu við þá
aðila sem gæta hagsmuna
þeirra sem starfa í greininni
sjálfri.
sýslulega undir menntamálaráðu-
neytinu.
Vitaskuld kemur til greina að
menntun í landbúnaði verði innan
almennra framhaldsskóla í stað
sérskóla, eða í formi eins konar
samstarfs sérskóla og framhalds-
skóla. Sem dæmi um slíkt er
Hótel- og veitingaskóli íslands
sem er deild í Menntaskólanum í
Kópavogi. Það fyrirkomulag hefur
reynst mjög vel.
Eitt mikilvægasta varðandi
menntun nemenda er að þeir geti
auðveldlega tengst öðru námi, þ.e.
að nemendur lendi ekki á blind-
götu í námi sínu. Það er mjög
mikilvægt, einmitt vegna stjóm-
sýslulegrar stöðu menntunar í
landbúnaði, að nemendur geti
haldið áfram námi innan almenna
skólakerfisins þegar þeir hafa
lokið afmörkuðu námi í land-
búnaði.
Fjölmargt í menntamálum
landbúnaðar getur aukið tekjur
greinarinnar veralega, svo sem
endurbætur í bútækni, líftækni,
landnýtingu, orkunýtingu og jarð-
nýtingu. Aukin áhersla á menntun
í matvælaiðnaði, gæðstjómun og
hagfræði leiðir til framfara innan
landbúnaðar.
t
Endurmenntun, æðri
menntun og
rannsóknir
Kennsía og nám fer víða fram
innan landbúnaðarins. Þannig er
starfsemi ráðunauta í leið-
beiningarþjónustu víðs vegar um
landið, en mikil fræðsla og endur-
menntun er vegna starfa þeirra.
Endurmenntun er nú einn
mikilvægasti þáttur r menntun sér-
hverrar þjóðar og er hún um-
fangsmikil í starfi sérskólanna
þriggja. Eitt af verkefnum nefndar-
innar er að fjalla um með hvaða
hætti endurmenntun innan land-
búnaðarins sé best skipulögð og
hvemig auka megi áhuga á henni.
Æðri menntun innan land-
búnaðar er nokkuð mikil hér á
landi miðað við margar aðrar
atvinnugreinar. Þannig eru tiltölu-
lega fleiri háskólamenntaðir ein-
staklingar starfandi í landbúnaði
en í sjávarútvegi. Vel menntað fólk
í landbúnaðarfræðum er víða í ís-
lensku þjóðfélagi, bæði innan
menntastofnana, rannsókna-
stofnana og samtökum tengdum
landbúnaði. Ekki er óalgengt að
innan landbúnaðarkerfisins starfi
einstaklingar sem hafa lokið
doktorsprófi í fræðum tengdum
landbúnaði.
Tengsl sérmenntunar í land-
búnaði við aðra skóla er vitaskuld
mjög mikilvæg og á það ekki hvað
síst við Búvísindadeildina á
Hvanneyri, sem starfar á háskóla-
stigi, og samstarf hennar við aðra
skóla á háskólastigi, m.a. við Há-
skóla Islands og Háskólann á
Akureyri.
Einn mikilvægasti þáttur í
menntamálum landbúnaðarins eru
tengsl skóla, atvinnulífs og rann-
sókna. Nú eru starfandi hérlendis
margar rannsóknastöðvar á sviði
landbúnaðar. Þar má einkum nefna
Rannsóknastofnun landbúnaðarins
og rannsóknastarfsemi sem fer
fram hjá Skógrækt ríkisins, Land-
græðslu ríkisins, Veiðimálastofnun
og fleiri aðilum.
Rannsóknir innan Bútækni-
deildar Búvísindadeildar nýtast
nemendum og bændum mjög vel
Ágúst Einarsson,
prófessor og
alþingismaður í
þingflokki
jafnaðarmanna
og era gott dæmi um atvinnulífs-
tengdar rannsóknir sem skila
mikilli arðsemi. Hægt er að færa
sterk rök fyrir því að aukið fjár-
magn í rannsóknir í landbúnaði
muni skila sér fljótlega aftur í
auknum tekjum þjóðarbúsins.
Nýir möguleikar
Margt þarf að skoða sem
tengist menntamálum í land-
búnaði. Þannig hefur framleiðni í
mörgum vinnslugreinum landbún-
aðarins ekki aukist og jafnvel
minnkað á undanfömum áram.
Þetta krefst vitaskuld endurmats
og endurskipulagningar þar sem
aukin menntun getur komið að
verulegu gagni.
Fagmennska í úrvinnslu fjöl-
margra matvælaafurða er glöggt
vitni um að margt vel menntað
fólk starfar í landbúnaði. Benda
má á ostaframleiðslu, en íslenskir
ostagerðarmenn hafa margoft
fengið verðlaun erlendis fyrir
framleiðslu sína. Athyglisvert er
að hinir margverðlaunuðu íslensku
mennings um umhverfi sitt. í sam-
skiptum fólks í þéttbýli og dreif-
býli skiptir vaxandi máli að hugað
sé að þáttum eins og gróðurvemd,
jarðvegseyðingu, stóriðju, hreinni
náttúru, mengun og umgengni í
óbyggðum. Þannig era fjölmörg
álitamál sem tengjast stöðu land-
búnaðar í þjóðlífinu. Aukin
menntun í landbúnaði og annars
staðar auðveldar samskipti milli
einstaklinga og atvinnugreina.
Almennar reglur
í stað sérreglna
Mikilvægt er að íslenskur land-
búnaður skynji stöðu sína sem
hluti af heild og að hagkerfið
byggir æ meira á almennum regl-
um í stað sérreglna. Þessi breyting
hefur átt sér stað hér á landi eins
og annars staðar á undanfömum
árum.
Sérstaða landbúnaðar hérlendis
hefur m.a. markast af því að hann
hefur búið að hluta til við lokað
hagkerfi og lokað stjómsýslukerfi
án mikilla tengsla við aðra þætti.
I uppliafi aldarinnar höfðu flestir landsmenn framfœri sitt af landbúnaði
og tengdum greinum. Fyrir tœpum sextíu árum voru 32% af vinnuafli
landsmanna í landbúnaði...
...en nú sýna hagtölur að
vinnuafl í landbúnaði er
um það bil 5% af heild-
arvinnuafli landsmanna.
ostagerðamenn eru nær allir
menntaðir erlendis, langflestir í
Danmörku. Danir leggja mikla
áherslu á menntun í landbúnaði og
uppskera eftir því.
A menntun hvfla margir þættir
landbúnaðar, t.d. kynbætur, sem
geta aukið tekjur veralega hvort
sem um er að ræða jurtir eða dýr.
Einnig skiptir góð þekking á sjúk-
dómum miklu máli en íslenskur
landbúnaður er mjög háður ytri að-
stæðum hvað það varðar.
Möguleikar íslensks land-
búnaðar era einnig á sviðum sem
fengu ekki mikla athygli fyrir
nokkrum árum. Benda má á garð-
yrkjurækt, sem er vaxandi atvinnu-
grein, og ferðaþjónustu. Landr
búnaðurinn hefur einnig mikil-
vægu hlutverki að gegna í um-
hverfismálum, m.a. við mótun
stefnu í þeim málaflokki, sem
hefur hagrænt gildi auk þess að
bæta mannlíf.
Ein af meginbreytingum
síðustu ára er aukin vitund al-
Menntamálin hafa verið undir
landbúnaðarráðuneyti, peninga- og
lánamál hafa verið í sérstökum
stofnunum og stjómsýslu-
ákvarðanir hafa flestar verið teknar
einungis í samvinnu við þá aðila
sem gæta hagsmuna þeirra sem
starfa í greininni sjálfri.
Þetta er ekki ósvipuð staða og
gilt hefur fyrir aðrar atvinnugrein-
ar hérlendis en þó hafa orðið
breytingar á undanfömum árum,
einkum í sjávarútvegi. Það er brýnt
að íslenskur landbúnaður taki
virkan þátt í aðlögun atvinnugrein-
arinnar að almennum reglum í stað
sérreglna.
Vinna við stefnumótun felur í
sér að mörkuð er framtíðarsýn sem
nær t.d. frá tíu árum til þrjátíu ára.
Hér er því ekki verið að skoða
hlutina til fárra ára heldur verið að
búa til umgjörð á sviði menntunar í
landbúnaði sem gagnast atvinnu-
greininni og þjóðlífmu öllu til
langs tíma.