Bændablaðið - 15.07.1997, Qupperneq 14

14
Bændablaðið
Þriðjudagur 15. júlí 1997
Eni nm vandamðl
bændastétarinnar
Fyrir tvö opin bréf mín til
forystu bændasamtakanna er
birtust í Bændablaðinu snemma á
þessu ári hlaut ég persónulegar
þakkir allmargra einstaklinga. Þau
viðbrögð glöddu mig og styrktu í
þeirri trú að fjöldi annarra, sem
ekki létu heyra til sín, teldu að ég
hreyfði máli sem þarft væri að
ræða. í lok síðara bréfsins lét ég
orð liggja að því að ég mundi ef til
vill láta heyra frá mér síðar, því ég
gekk hreinlega út frá þvx að ein-
hverjir þeirra, sem ég beindi
orðum til, fyndu hvöt hjá sér til
þess að ræða stöðu og viðhorf
bændastéttarinnar og landbúnað-
arins í heild. Svo hefir þó ekki
orðið enn þá. Hafa það, að sjálf-
sögðu, orðið mér nokkur vonbrigði
því enn er ég sama sinnis að for-
ystumenn bændastéttarinnar bein-
línis vanræki það hlutverk sitt að
ræða landbúnaðarmálin í heild því
varla er hægt að ímynda sér að
þeim sé ekki ljós sá háski sem
framundan er ef ekki er tekið
myndarlega á hlutunum. Kom ég
nokkuð inn á það í umræddum
fyrri skrifum mínum og vitnaði m.
a. í ummæli tilgreindra manna að
fjörutíu prósent bænda væru þegar
komin niður fyrir hættumörk efna-
lega.
Þegar ég skrifaði síðara bréf
mitt var Búnaðarþing að hefja
störf. Mér fannst sjálfsagt að bíða
og sjá hvað kæmi frá þeim vísu
mönnum er þar sátu í umboði
bændanna í landinu. En skemmst
er þó frá að segja að frásagnir af
störfum þingsins hafa litla athygli
vakið. Eg varð aftur fyrir von-
brigðum. Hafði talið sjálfsagt að
þingið hervæddist gegn vanda
landbúnaðarins og markaði ein-
hverjar viðnámsaðgerðir, sem
tekið yrði eftir og bæri að stefna
að.
Síðan Búnaðarþingi lauk hefir
fólkið í landinu, aðrir en bændur,
barist hatrammri baráttu fyrir
bættum kjörum og óneitalega
orðið nokkuð ágengt. Ekki gat það
farið fram hjá neinum að einna
fyrstu aðgerðimar beindust gegn
hagsmunum bænda þótt ekki yrði
séð að viðkomandi kröfuaðilar
hefðu nokkuð við bændur að
sakast. Kröfubaráttunni er engan
veginn lokið og menn nefna
vopnahlé, sem gefur til kynna um
framhald baráttunnar síðar. Á
sama tíma heyrist lítið
til forsvarsmanna
landbúnaðarins. Kúa-
bændur láta helst í sér
heyra um versnandi
kjör en kannski þagna
þeir við það að þeim er
úthlutað þijú prósent
hækkun á mjólkina, án
þess að sú hækkum
komi fram í útsölu-
verði. Þessi kjarabót til
mjólkur-
framleiðendanna skilar
þeim ríflega hálfri
annarri krónu á hvem
mjólkurlítra og er
þannig auðvelt fyrir
hvem einstakan bónda
að sjá hverju hækkun-
in nemur á hans búi.
Sjálfsagt er að viðurkenna að
þó enn fari lítið fyrir kjarabaráttu
bændastéttarinnar þá hafa forráða-
menn hennar, að mestu, látið af
áróðri sínum um að fækkun í
stéttinni sé beinasta og sjálfsagð-
asta leiðin til kjarabóta. Einhvem
veginn var það svo að þetta hefir
lítið, eða ekki, skotið upp kollinum
síðan umræddar greinar mínar
birtust í vetur. Hafi þær haft áhrif í
þessa átt mætti ég vel við una með
tilliti til þess grundvallarsjón-
armiðs - að þögn sé sama og sam-
þykki - mætti ganga út frá því að
umræddir boðberar séu mér í
aðalatriðum sammála. Mjög vöktu
athygli orð forsætisráðherra að
ekki yrði krafist meiri fóma af
landbúnaðinum eða lengra gengið
á hans hlut en orðið væri og benda
þau til þess að landbúnaðarmálin
og vandi bændastéttarinnar hafi
verið ræddur við borð ríkisstjóm-
arinnar. Sannleikurinn er líka sá að
þessi mál snerta ekki aðeins
bænduma heldur, og ekki síður,
hinn almenna borgara - fólkið í
landinu - með alþingismenn og
ríkisstjóm í broddi fylkingar. Því
verður varla skotið á frest öllu
lengur að ráðamenn þjóðarinnar,
hvar sem þeir standa í flokki eða
stétt fari að hugleiða og gera sér
ljóst hvemig þeir vilja að búseta
fólksins verði í landinu. Ekki skal
gert lítið úr því að alþingis-
mennimir séu kraftmiklir fulltrúar
sinna kjördæma og einstakra um-
bjóðenda, er til þeirra leita, en
höfuðsjónarmið þeirra allra hlýtur
þó að vera hagur heildarinnar -
þjóðarinnar allrar - að
þar sé gætt jafnvægis og
fullrar forsjár. Það ligg-
ur í augum uppi að við
hvert býli sem er
yfirgefið og ekki nýtt
fara mikil verðmæti í
súginn. Verðmæti þarf
svo einhvers staðar
annars staðar frá til þess
að skapa aðsetur, félags-
lega aðstöðu og lífsbjörg
þeirra sem hlut eiga að
máli í hverju einstöku til-
felli og á nýjum stað.
Þegar þetta er orðið í
stómm stíl er það orðið
að vandamáli þjóðarinn-
ar allrar.
Hvað bændastéttina
varðar er ástandið orðið svo
alvarlegt að í fæstum tilfellum er
sýnilegt að nýr bóndi taki við af
þeim, sem af einhveijum ástæðum,
þurfa að hætta búskap, en
búskaparlok em í nánu sjónmáli
margra bænda vegna aldurs og
ýmissa annarra ástæðna. Með
hverju árinu þokast þetta um eitt
skref og stefnir í þjóðfélags-
byltingu með ótrúlegustu afleið-
ingu, sem of langt mál yrði að
ræða hér. Geta skal þó þess að
reynsla er að verða fyrir því að
eftir því sem bújarðir eru stærri og
búin verðmeiri verður flestum of-
vaxið að ráða við að kaupa
eignimar. Er þama eitt atriði, af
mörgum, sem reynast mun hættu-
legt við einhliða fækkun bænda og
stækkun framleiðslueininganna.
Landbúnaðarráðherra skipaði,
seint í vetur, nefnd til þess að rann-
saka hag bændastéttarinnar og
væntanlega að gera tillögur til úr-
bóta á aðsteðjandi vanda. Um þetta
er allt gott að segja og vonandi að
nefndarmenn reynist vandanum
vaxnir. Skattframtöl bænda eiga
senn að liggja fyrir, sem telja
verður að séu traustustu heimildir,
sem völ er á, í þessu efni. Hér er
þeirri hugmynd slegið fram að eitt
af forgangsverkefnum nefndarinn-
ar verði það að gera samanburð á
því annars vegar hvað kosti fyrir
þjóðfélagið, fjármuna og menning-
arlega séð, ef búseturöskun verður
hjá bændastéttinni, eins og nú
horfir, eða hins vegar að veita
þeim bændum, sem standa höllust-
um fótum, atvinnulega og efnalega
séð, einhverskonar aðstoð til þess
að búa áfram á jörðum sínum.
Hlutverk þeirra mætti kalla
nokkurs konar verðmætagæslu til
vamar því að mannvirki og önnur
verðmæti jarðanna drabbist niður
þjóðinni allri til skaða og skamm-
ar. Að sjálfsögðu yrði gengið út frá
því að þessi verðmætagæsla væri
tímabundin og henni hætt srax og
rofar til í framleiðslumálunum en
margt bendir til þess að innan
skamms verði, af vaxandi þörfum,
sóst eftir okkar fersku og
ómenguðu landbúnaðarafurðum.
Bændur hafa á undanfömum ámm
búið við miskunarlaus framleiðslu-
höft og athafnaskerðingu svo að
líkja mætti við ofsóknir. Enginn
vafi er á því að þetta, ásamt margs-
konar áróðri hefir krengt baráttu-
þrek stéttarinnar í heild, sem
kemur m.a. fram í því að þola okið
án þess að láta til sín heyra eða
bera hönd fyrir höfuð sér.
Hagsæld íslensku þjóðarinnar
byggist á gjöfulum fiskimiðum og
fijósömum landbúnaðarhéruðum.
Hvom tveggja þessara gmnnþátta
þarf vel að gæta. Það hlýtur að
vera forgangshlutverk ráðamanna
þjóðfélagsins, hvar í flokki eða
stétt sem þeir standa að hafa þar
forystu. Þeir hafa aðgang að
margskonar hagstjómartækjum og
stofnunum, sem almenningur hefir
ekki aðstöðu til þess að nota sér en
nauðsynlegt er að þessi tæki séu
notuð af fullkomnum heiðarleika
en ekki til þess að gefa út fyrirffam
pantaða útreikninga eða álit sem
því miður em dæmi til og hefir
verið beitt gegn landbúnaðinum.
Samfélag okkar Islendinga hefur,
nú um nokkurt skeið, mótast af
hröðum breytingum, svo að í sumum
tilfellum mætti líkja við byltingu.
Þetta hefir bitnað mjög á land-
búnaðinum sem í eðli sínu byggist á
þróun er skilar arði á tiltölulega
löngum tíma. Að þessu leyti hefir
landbúnaðurinn sérstöðu og af sömu
ástæðum hefir hann ekki möguleika
á skjótfengnum gróða. Aítur á móti
hefir hann, í gegnum sögu þjóðarinn-
ar og aldir, reynst traustur til fæðis og
klæðis, svo notað sé gamalt orðalag.
Engin breyting í þjóðfélaginu er
eins afdrifarík og sú búseturöskun
sem er að eiga sér stað. Það mætti
líkja þessu við voldugan sogkraft
sem dragi fólkið á vissa staði og þó
mest á eitt hom landsins. Eg hefi í
þessum stuttu greinum mínum leitast
við að koma á stað almennari um-
ræðu um orsakir þessa íyrirbæris
sem margir eru hræddir við en færri
virðast vilja verða vamarmenn.
Málið er stórpólitískt og í rauninni er
það einungis í valdi alþingismanna
og ráðherranna að taka það föstum
tökum. Við emm svo heppnir ís-
lendingar að hafa nú um þessar
mundir sterka ríkisstjóm með traust
þingíylgi á bak við sig. Það virðist
því eðlilegt að vænta nokkurs af
þeim sem valdið hafa.
Hænsnabúr
bannfærfi
Evpopskin neytendup aðhillast
„tpjáls egg"
Dýravemdarfólk hefur löngum
gagnrýnt notkun búra fýrir hænsni
en þau mddu sér til rúms fýrir um
30 ámm. I Sviss og Svíþjóð er
stefnt að algjöru banni gegn
hænsnahaldi í búmm um aldamótin
og í Evrópusambandinu er í gangi
mikil umræða um galla þessara bú-
skaparhátta sem taldir em skyggja
mjög á kostina.
Nú er hafin mikil herferð í Bret-
landi gegn hænsnahaldi í búram á
vegum virtra samtaka þar í landi
sem beijast fýrir mannúðlegri með-
ferð búfjár - „Compassion in World
Farming". I sumarhefti málgagns
samtakanna, AGSCENE, er greint
frá því að 85% breskra varphæna
séu í „ævilangri fangelsisvist í búr-
um“ þar sem þær standi á hallandi
vírgólfi á fleti sem sé á borð við
blaðsíðustærð ritsins(helmingur af
blaðsíðu Bændablaðsins), oftast
Qórar saman í búri og geti ekki
teygt út vængina.
Haft er eftir dr. Michael Apple-
by atferlisfræðingi við Háskólann í
Edinborg að vísindalegar rann-
sóknir sýni að hænsnum líði verr í
búmm verksmiðjubúanna en á vel
reknum búum þar sem þær fá að
njóta eðlilegs frelsis inni eða úti. Þá
er greint frá því að margir breskir
þingmenn styðji bann gegn
hænsnahaldi í búram og er gert ráð
fyrir að hin nýja ríkisstjóm Verka-
mannaflokksins taki þessi mál
fastari tökum en sú sem íhalds-
flokkurinn veitti forstöðu. Kannan-
ir hafa sýnt að þótt egg úr búr-
hænsnum séu að jafnaði ódýrast
telji yfir 80% neytenda að það beri
vott um grimmd að halda hænsni í
þröngum búram. Neytendur era
varaðir við villandi eggjaauglýsing-
um, verksmiðjubúin hafi gjaman
fallegar sveitamyndir með
„frjálsum" hænum á umbúðunum.
Vilji fólk komast hjá að kaupa slfk
egg eigi að leita að viðurkenndum
vöramerkjum til marks um að
hænumar njóti frelsis og útivistar,
helst h'frænt vottuð, því að lífrænir
búskaparhættir hafi aldrei leyft
hænsnahald í búram. Þau egg era
að vanda töluvert dýrari en samt
fjölgar þeim neytendum sem stinga
frekar „fijálsum eggjum“ í inn-
kaupakörfúna og stuðla þannig að
breytingum á búskaparháttum.
Sömu sögu er reyndar að segja
frá öðram nágrannalöndum, t.d. ffá
Danmörku, þar sem lífrænn
landbúnaður dafnar vel um þessar
mundir./Ó.R.D.
Kjaramálaályktun
Bdnaðarliings
Á síðasta Bímaðarþingi var
m.a. samþykkt skorinorð kjara-
málaályktun. Bcendablaðið rakti
efni hennar á sínum ttma - sem og
aðrir fjölmiðlar. Greinin hér fyrir
ofan (og nokkrar aðrar sem birst
hafa í blaðinu) kaílar á að menn
rifji upp þessa ályktun. Ritstj.
„Búnaðarþing krefst þess að
rekstrarskilyrði landbúnaðarins
verði bætt svo að atvinnugreinin
geti skilað þeim sem hana stunda
viðunandi afkomu.
Það era mannréttindi að allar
stéttir þjóðfélagsins hafi mann-
sæmandi lífskjör.
I þjóðarsáttarsamningunum
1990, með afnámi útflutningsbóta
og framleiðnikröfu í búvöra-
samningi 1991 tók landbúnaður-
inn á sig meiri tekjuskerðingu en
aðrar atvinnugreinar.
Á meðan aðrir þjóðfélagshóp-
ar hafa fengið kjarabætur hafa
tekjur bænda lækkað og þeir
gengið á eignir sínar.
Búnaðarþing leggur áherslu á
öflugt upplýsingastarf um málefni
landbúnaðarins, svo sem um gæði
og hollustu búvara, verðlag, verð-
myndun og atvinnusköpun sem á
sér stað í landbúnaðinum og úr-
vinnslugreinum hans.
* Búnaðarþing krefst þess að
heildarstuðningur hins opinbera
við landbúnaðinn lækki ekki frek-
ar. Gera verður þá kröfu að
stuðningurinn sé ekki lakari en
gerist í nágranna- og samkeppnis-
löndum að teknu tilliti til legu
landsins. Lækkun á stuðningi,
ásamt sölusamdrætti og lækkun
afurðaverðs, veldur mestu um
versnandi afkomu í greininni.
Ennfremur að landbúnaðurinn
njóti tollverndar þannig að frekari
innflutningur búvara ógni ekki
starfsskilyrðum greinarinnar.
* Búnaðarþing krefst þess að
opinberar álögur á landbúnaðinn
verði lækkaðar og ekki lagðar á
nýjar.
Þá telur þingið brýna þörf á að
leitað verði allra leiða til að lækka
verð aðfanga til landbúnaðarins.
Einnig að samkeppnislög og fram-
kvæmd þeirra sé með sambærileg-
um hætti og í okkar nágranna-
löndum.
* Búnaðarþing gerir þá kröfu
til afurðastöðva Iandbúnaðarins að
þar sé fram haldið hagræðingu, m.
a. með samvinnu eða samrana.
Markmið hagræðingarinnar er að
vinnslukostnaður landbúnaðaraf-
urða hérlendis verði ekki hærri en
gerist í okkar nágrannalöndum og
að framleiðendur fái sanngjaman
hlut í þeim ávinningi.
Þá minnir þingið framleiðend-
ur á nauðsyn þess að standa saman
um markaðssetningu afurðanna.
*Búnaðarþing leggur áherslu á
aukna menntun og fræðslu bænda.
Því er mikilvægt að ekki sé dregið
úr stuðningi við rannsóknir, ieið-
beiningar og fræðslu. Endur-
skoðun á skipulagi þessara mála
leiði til öflugra starfs og bættrar
nýtingar fjármuna.