Bændablaðið - 03.05.2000, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 3. maí 2000
BÆNDABLAÐIÐ
5
Um „ppinsip” og
íslenskan landhúnaO
„Maður verður að hafa prinsip“
sagði gamall maður og larndi í
borðið. Mér er þetta minnisstætt þar
sem ég sat sem lítill drengur og
hlustaði á mér vitrari mann. Þama
sat hann veðurbarinn og lífsreynslan
skein úr hverjum andlitsdrætti. Eg
skildi þetta ekki alveg á þessum
tíma enda orðið erlent en auk þess
var ég of ungur til þess að skilja
hugtakið. Skilningurinn kom svo
smám saman og seinna sá ég það í
bókum um markaðsfræði að eitt það
mikilvægasta í markaðsstarfsemi er
að hafa stefnu og vera henni
trúr. Hafa „prinsip"
eins og gamli
Engu að síður eykst stöðugt salan á
henni. Ef íslenskir neytendur vilja
áfram njóta þeirra forréttinda að
geta gætt sér á úrvals landbúnaðar-
vörum verða þeir að vera sjálfum
sér samkvæmir og sniðganga ekki
innlenda framleiðslu.
Bœndur
Það em mörg rök sem færð hafa
verið fyrir framleiðslu landbúnaðar-
vara á Islandi. Aðalrökin em þau að
þær em framleiddar úr bestu fáan-
legu hráefnum í hreinni íslenskri
náttúm. Núverandi landbúnaðarráð-
herra tók svo sterkt til orða í sjón-
varpsviðtali að erlendis gengu menn
hræddir að matarborðum. Ekki ætti
þessi skoðun hans
að hafa
krabbameini og fleiri alvarlegum
sjúkdómum. I áburði Áburðarverk-
smiðjunnar hf er magn kadmíns
með því lægsta, ef ekki það lægsta,
sem þekkist í tilbúnum áburði í
heiminum. Hins vegar er sá áburður
sem mest ber á hjá kaupfélögunum
frá mengaðasta landbúnaðarlandi
Evrópu, Hollandi. Þessi áburður
inniheldur þungmálminn kadmín í
svo miklu magni að það fer langt
yflr mörkin um vistvæna fram-
leiðslu. Ætla má að notkun hans í
eitt sumar mengi jafnmikið og notk-
un áburðar frá Áburðarverk-
smiðjunni hf í hálfa öld. Bændur
sem nota þennan áburð geta því
engan veginn verið trúverðugir í
augum neytenda sem eru að kaupa
íslenskar landbúnaðarvörur í þeirri
trú að þær séu hreinni og ómengaðri
en erlendar landbúnaðarvörur.
Kaupfélögin
Kaupfélögin
félög í eigu
bænda. Þau
byggja
Eins og alltaf eru það stærstu
kaupfélögin sem móta stefnuna en
þau minni fylgja á eftir. I stóru
kaupfélögunum eru stjómendur
ekki í sama návígi við bændur og í
þeim minni. Þeir virðast líta meira á
kaupfélögin sem sjálfstæðar rekstr-
areiningar óháðar bændum sem og
öðrum. Það er greinilegt að verslun-
arrekstur þessara kaupfélaga hefur
nú allan forgang en ekki rekstrar-
grundvöllur íslenskra bænda. Þau
láta sér ekki lengur nægja að selja
erlendan mengaðan áburð og grafa
þannig undan grundvallarforsend-
um íslensks landbúnaðar sem er
hreinleiki og íslensk framleiðsla.
Þau em farin að einbeita sér að þvf
að flytja inn og selja erlendar
landbúnaðarvörur. Að Kaupfélag
Ámesinga skuli auglýsa spænska
jógúrt með stórri auglýsingu á
baksíðu Sunnlenska fréttablaðsins
sýnir svo ekki verður um villst mjög
mikla áherslubreytingu.
Þessi stefnubreyting margra
kaupfélaga er svo sem ekki ný af
nálinni. Þau hafa um langt skeið
verið í ýmiss konar rekstri sem
kemur landbúnaði í sjálfu sér ekkert
við. Bændur hafa hins vegar þurft
að borga brúsann, nú síðast þegar
Kaupfélag Þingeyinga fór út í timb-
urvinnslu. Sala og dreifing áburðar
er hins vegar landbúnaði, og þar
með kaupfélögunum, viðkomandi.
Því vom þau efst á óskalista
Áburðarverksmiðjunnar hf yfir
samstarfsaðila þegar tekið var í
notkun nýtt fyrirkomulag á dreif-
ingu áburðar til mikils spamaðar
fyrir bændur.
Þegar Áburðarverksmiðjan hf
var auglýst til sölu myndaði
Áburðarsalan Isafold hf bandalag
við nokkur kaupfélög um kaup á
verksmiðjunni. Þeim tókst ekki
ætlunarverk sitt en í kjölfarið
mátti ráða af fréttum að þessi
kaupfélög hefðu tekið
stefnuna á innflutn-
ing. Enda kom
það íljótt í
ljós í
sjómaðurinn
sagði.
Því geri ég þetta ai
umtalsefni að þessum
ummælum hefur oft skotið upp í
kollinn á mér þegar ég hef orðið var
við ósamræmi í athöfnum manna,
nú síðast þegar ég hef verið að lesa
blaðagreinar um innflutning á
landbúnaðarvömm. I þessum grein-
um er meðal annars bent á
stóraukna neyslu hérlendis á erlend-
um mjólkurvömm og vakin er at-
hygli á því, að Kaupfélag Ámesinga
er farið að leggja meiri áherslu á að
selja spænska jógúrt en íslenska.
Manni verður einfaldlega spum:
Em íslenskir neytendur sjálfum sér
samkvæmir? Hver er stefna
kaupfélaganna og bænda? Hafa
menn einhveija stefnu og er henni
fylgt eftir?
Neyíendur
Það vantar ekki að íslenskir
neytendur vilja íslenskar landbún-
aðarvömr enda hafa menn í gegnum
tíðina treyst íslenskum bændum til
þess að framleiða hreina og ómeng-
aða matvöm. Samkvæmt skoðana-
könnun vilja neytendur ekki kyn-
bæta kýmar því íslenska landnáms-
kýrin gefur af sér mjög heilsusam-
lega mjólk. En íslenskir neytendur
em ekki sjálfum sér samkvæmir.
Um leið og þeim bjóðast danskar
nautalundir og spænsk jógúrt
stökkva þeir til og gleyma öllum
„prinsipum". Skiptir þar engu þótt á
undanfömum ámm hafi hvert land-
búnaðarhneykslið rekið annað í
Evrópu (Bretlandi, Belgíu og nú
síðast Frakklandi) sem maður skyldi
ætla að ætti að státa af fyrirmyndar
matvælaframleiðslu.
Þá kemur fram í eirtni af áður-
nefndum blaðagreinum að spænska
jógúrtin er „G-vara“ en íslenska
jógúrtin inniheldur lifandi gerla og
engin bindiefni. Þessar tvær vöm-
tegundir em því ekki sambærilegar.
Við þetta bætist, að á spænsku
jógúrtina er lagður skattur og því er
húr. dýrari en fslenska jógúrtin.
breyst við
það að veikjast af
matareitmn í opinberri heim-
sókn í Kína.
Önnur mikilvæg rök em
stuðningur við innlenda framleiðslu
og í þriðja lagi mætti nefna
mikilvægi þess að viðhalda byggð í
landinu. I raun tel ég hreinleika ís-
lenskra landbúnaðarvara vera eitt af
lykilatriðum í góðri heilsu Islend-
inga. Neysla þeirra skilar sér því í
lægri útgjöldum til heilbrigðismála
og meiri vellíðan. Þegar menn tala
um að spara megi miljarða með því
að flytja inn landbúnaðarvömr
verða þeir að taka allt með í reikn-
inginn.
Bændur hafa haldið öllum
þessum þremur rökum hátt á lofti
enda miklir hagsmunir í húfi. En em
þeir sjálfum sér samkvæmir? Því
miður á það ekki við um þá alla.
Ýmsir bændur hafa ákveðið að
kaupa erlendan áburð í stað hreins
íslensks áburðar. Þetta er þeim mun
einkennilegra þar sem íslenski
áburðurinn hefur í 45 ár verið í
stöðugri aðlögun að íslenskum að-
stæðum og í þeirri þróun hafa bænd-
ur og ráðunautar ráðið ferðinni. Að
mati undirritaðs em gæði íslenska
áburðarins því ótvíræð umfram
þann erlenda og kaup á erlendum
áburði þess vegna ekki réttlætanleg
með íjárhagslegum rökum þegar allt
er teicið með í reikninginn. Slag-
orðið ,Jslenskt já takk“ virðist því
ekki eiga upp á pallborðið hjá þeim
bændum sem kaupa erlendan áburð.
En vilja þeir samt halda íslenskum
landbúnaðarvömm eins hreinum og
ómenguðum og kostur er?
Allur fosfóráburður inniheldur
þungmálminn kadmín, en í mis-
miklum mæli þó. Kadmín veldur
afkomu
sína mikið á fram-
leiðslu og sölu íslenskra land-
búnaðarvara og eiga fyrst og fremst
að vera þjónustufyrirtæki við
bændur. I stjómum þeirra em
forystumenn í hópi bænda. Maður
skyldi því ætla, að þama væm
markmiðin skýr um íslenska fram-
leiðslu og hreinar landbúnaðarvömr
þótt einstaka menn létu freistast til
þess að hlaupa út undan sér. En því
er öðm nær og raunar þvert á móti í
sumum tilvikum. Nokkur kaupfélög
hafa hafið mikla herferð í innflutn-
ingi á áburði án þess að skeyta
nokkuð um innihald hans og gæði.
Dæmi er um að þau hafi beitt mjög
vafasömum viðskiptaháttum eins og
að skrökva til um eiginleika útlenda
áburðarins.
Þessu til viðbótar er stöðugt
' meiri áhersla lögð á innflutt fóður
og því hlýtur að koma að því að
neytendur segi sem svo. „Ef íslensk-
ar landbúnaðarvömr em framleidd-
ar úr jafnmenguðum aðfongum og
erlendar landbúnaðarvömr emm við
þá eitthvað betur settir með þær ís-
lensku?"
Einn kaupfélagsstjóri sagði ný-
lega á fundi með bændum að hann
sæi ekki fyrir sér áburðar- og fóður-
framleiðslu hérlendis eftir 3 - 5 ár.
Ekki spáði hann fyrir um íslenskar
landbúnaðarvömr. Mikil áhersla
þessara kaupfélaga á innflutning
áburðar, fóðurs og landbúnaðarvara
verður varla skilin öðmvísi en svo
að þau hafi afskrifað íslenska
bændastétt. Nema þau viti ekki
lengur hveijum þau eiga að þjóna.
viðræðum við
fulltrúa þeirra, að
þau höfðu engan vilja til samstarfs
við Áburðarverksmiðjuna. Nú er
ljóst, að það stefnir í stóraukinn inn-
flutning á áburði. Ástæðan er fyrst
og fremst sú að mörg kaupfélög
ákváðu að snúast gegn eina inn-
lenda áburðarframleiðandanum og
um leið varpa fyrir róða
markmiðinu um hreinar
landbúnaðarvömr. Það kemur svo í
ljós núna í byijun sumars hver
afstaða bænda er.
Aburðarverksmiðjan hf
Forráðamenn Áburðarverksmiðj-
unnar hf gerðu sér vel grein fyrir
því, að ætti framleiðslan að standa
undir sér þyrfti verksmiðjan eins og
hingað til að njóta stuðnings mikils
meirihluta bænda. Enda nýtur
verksmiðjan hvorki opinberra
styrkja né tollvemdar. Þeim var þó
einnig ljóst, að með því að leggja
niður framleiðsluna og snúa sér
eingöngu að innflutningi á áburði
þyrfti afkoma fyrirtækisins ekkert
að skaðast. Þetta á ekki síst við nú
þegar gjaldmiðlamir í Evrópu hafa
fallið mikið í verði á sama tíma og
kostnaður hérlendis hefur hækkað
vemlega. Þá hefur áburðarverð í
Evrópu verið svo lágt að þarlend
áburðarfyrirtæki em rekin rneð
miklu tapi. Allt hefur þetta skert
samkeppnisstöðu Áburðar-
verksmiðjunnar hf um allt að 30% á
síðustu misserum.
Það em fáir ef nokkir jafnvel til
þess að fallnir að flytja inn áburð og
Áburðarverksmiðjan hf. Hún býr
yfir mestri þekkingu á áburði, nefur
sína eigin höfn og gott geymslu-
svæði nálægt stærsta markaðssvæði
landsins. Hún getur einnig flutt inn í
lausu og sekkjað á staðnum. Síðast
en ekki síst getur verksmiðjan látið
framleiða eftir eigin uppskriftum
þann áburð sem þróaður hefur verið
fyrir íslenskar aðstæður og þannig
líkt best eftir eigin áburði hvað
varðar gæði og hreinleika.
Áburður Áburðarverksmiðjunn-
ar hf hefur hins vegar mikla
sérstöðu í samanburði við erlendan
tilbúinn áburð. Aðeins 35% af
þyngd hans er innflutt hráefni og þá
valið það besta sem völ er á. 65%
em hrein íslensk efni og við fram-
leiðsluna er notuð hrein endumýjan-
leg orka. Mér er því til efs að það
fyrirfinnist vistvænni áburður en sá
áburður sem framleiddur er í
Áburðarverksmiðjunni hf. Enda er
það svo að þeir sem til þekkja vilja
fá hann viðurkenndan í lífræna
framleiðslu. Það er því ljóst, að
áburður Áburðarverksmiðjunnar hf
skiptir miklu máli varðandi hrein-
leika íslenskra landbúnaðarvara.
Ekki þarf að velkjast í vafa um
að með innfluttum áburði minnkar
sérstaða íslenskra landbúnaðarvara
hvað varðar hreinleika. Ef við það
bættist að innlend fóðurframleiðsla
leggðist af væri sérstaða íslenskra
landbúnaðarvara orðin enn minni.
Forráðamenn Áburðarverksmiðj-
unnar hf litu því á það sem hag
bænda og verksmiðjunnar til lengri
tíma litið, að halda áfram að fram-
leiða áburð meðan þess væri nokkur
kostur.
Lokaorð
Enginn veit hvað átt hefur fyrr en
misst hefur. íslenskur landbúnaður
hefur verið í mikilli vöm undanfarin
ár. Islenska ullin hefur einstaka eig-
inleika en samt sem áður emm við
að verða búin að glata okkar
mörkuðum fyrir hana. Illa gengur að
afla erlendra markaða fyrir íslenskt
lambakjöt þrátt fyrir að það eigi sér
ekki sinn líka. Kvóti er á mjólkur-
framleiðslu þrátt fyrir heilnæmi
íslenskra mjólkurafurða. Sum
kaupfélög, og margir bændur hafa
gefist upp á grundvallarforsendum
um íslenska framleiðslu og hreinar
afurðir.
„Maður verður að hafa prinsip“
eins og maðurinn sagði forðum.
Bændur verða að líta í eigin barm
og spyija sjálfa sig hver og einn. „Er
ég sjálfum mér samkvæmur og
tilbúinn að snúa vöm í sókn?“
Bændur verða jafnframt að tryggja
að stefna kaupfélaga sé í samræmi
við hagsmuni íslensks landbúnaðar.
Til þess vom þau stofnuð. Fyrirtæki
sem þjóna bændum verða að gera
sér grein fyrir því að þeirra hagur er
öflug og vel stæð bændastétt og því
verða þau í stefnumótun sinni að
taka mið af hagsmunum bænda.
Að lokum vil ég hvetja til þess
að forystumenn bændasamtakanna,
fyrirtæki sem byggja afkomu sína á
viðskiptum við bændur og
stjómvöld taki höndum saman um
mótun nýrrar landbúnaðarstefnu. Sú
stefna á að byggjast á sókn en ekki
vöm. Rétt eins og framleiðendur
íslenskra sjávarafurða hafa haslað
sér völl erlendis með því að standa
saman, eiga framleiðendur íslenskra
landbúnaðarafurða að geta gert slíkt
hið sama. Ef menn taka ekki strax til
hendinni er það líldega um seinan.
En nú er líka einstakt lag. Búið er að
gera nýjan búvörusamning við
sauðfjárbændur til 7 ára og samn-
ingur við kúabændur gildir til ársins
2005. Bændur hafa því skýran
ramrna til að vinna eftir. Þann 1. júlí
síðastliðinn tók Landbúnaðar-
háskólinn á Hvanneyri til starfa og
því má segja að menntamálin séu í
góðum farvegi. I sumar verður mik-
il landbúnaðarsýning, Bú 2000, sem
gefur gott tækifæri til kynningar á
íslenskum landbúnaði jafnt innan-
lands sem utan. Og síðast en ekki
síst höfum við nú landbúnaðar-
ráðherra sem hefur sýnt, að hann
bæði þorir, getur og vill.
Bjarni Kristjánsson,
framkvœmdastjóri
Xburðarverksmiðjunnar.