Bændablaðið - 03.05.2000, Blaðsíða 8

8
BÆNDABLAÐIÐ
Miðvikudagur 3. maí 2000
Land og synir
í lútfmanum?
Nýtt mjólkurvinnslufyrirtæki á
Norðuriandi, fortíð, aðdragandi,
samningar, staða og framtíð.
Hér á eftir iangar mig að fjalla í
nokkrum orðum um aðdragand-
ann og stöðuna eins og málin
horfa við frá mínum sjónarhóli.
Fortíðin
Bændur hér í Eyjafirði stofnuðu
félag til vinnslu mjólkur hér í
héraði fyrir meira en 70 árum og
KEA sá um rekstur þess frá upp-
hafi. A síðasta áratug, þegar fyrir-
komulag um greiðslur (uppgjör) á
mjólk breyttust fengu framleiðend-
ur greiddan út stofnsjóð sinn í
samlaginu á nokkrum árum og frá
þeim tíma hafa talsmenn KEA
sagt: KEA á samlagið, en fulltrúar
okkar bænda hafa alltaf sagt: nei
við eigum samlagið. Við fram-
leiðendur verðum að horfast í augu
við staðreyndir og viðurkenna fyrir
okkur að með löglegum, en
siðlausum hætti, náði KEA sam-
laginu til sín án þess að borga fyrir
það krónu, en á sama tíma sátum
við og forsvarsmenn okkar með
hendur í skauti og gerðum ekkert
til þess að breyta þessari at-
burðarás. Það má segja að annars
vegar ósamkomulag hjá okkur
framleiðendum og síðan trú okkar
á því að kaupfélagið okkar gætti
okkar hagsmuna í hvívetna hafi
gert það að verkum að ekkert var
gert af okkar hálfu.
Aðdragandi
A allra síðustu árum hafa átt sér
stað miklar breytingar í íslensku
efnahagslífi, allar forsendur hafa
breyst og rekstur fyrirtækja byggj-
ast nú á því að þau standi sig í heil-
brigðri samkeppni. KEA hefur
ekki farið varhluta af þessum
breytingum og hefur þess vegna
verið unnið að því að undanfömu
að færa rekstur KEA yfir í hlut-
afélög. í aðdraganda að þessari
hlutafélagavæðingu hefur alltaf
verið stutt í þessa umræðu; um
spuminguna hver á mjólkursam-
lagið?
A ársfundi NBE þann 23. mars
1999 var samþykkt eftirfarandi
ályktun: „Ársfundur Nautgriparáðs
Búnaðarsambands Eyjafjarðar fyr-
ir árið 1999 felur stjóm að vinna
að stofnun félags um rekstur eins
fyrirtækis í mjólkuriðnaði á
Norður- og Austurlandi sem verði
í meirihlutaeigu framleiðendasam-
vinnufélags mjólkurfram-
leiðenda.“
Áður en þessi samþykkt átti sér
stað vom komnar á viðræður milli
bænda og KEA um þessi mál og
var þessi samþykkt því innlegg
framleiðenda í þessar viðræður um
þátttöku mjólkurframleiðenda í
stofnun hlutafélags um mjókur-
vinnslu.
Inn í þetta, með óbeinum hætti,
koma síðan þau áföll sem KÞ varð
fyrir vorið 1999.
„Samningar“
I upphafi þessa árs var gert kunn-
ugt að tilbúin væm drög að samn-
ingi sem gera ráð fyrir því að
bændur eignist 34% og KEA 66%
hlut í félagi sem á að stofna um
mjólkurvinnslu í Eyjafjarðar- og
Þingeyjarsýslum. Til þess að
bændur eignist 34% hlut þurfa þeir
sem hafa 99% af framleiðslurétti,
eða meira, að gera viðskiptasamn-
ing við framleiðslusamvinnufélag
bænda sem á að stofna, ef hlut-
fallið fer niður fyrir 85% verður
eignarhlutur bænda 0%.
Kynning
í febrúar vom haldnir þrír fundir
þar sem samningamenn bænda
kynntu samningsdrögin og hvöttu
menn eindregið til þess að fallast á
þau þar sem ekki væri hægt að
komast lengra með eignarhlut í
félaginu. Á þessum fundum komu
fram miklar óánægjuraddir einkum
varðandi eignarhlut framleiðenda,
hina miklu skuldsetningu félagsins
og þær kvaðir sem em um teng-
ingu viðskiptasamninga og eignar-
hlutans.
Staða málsins
Hjá KEA: Stjóm KEA fékk til þess
heimild á aðalfundi nú í apríl að
ganga frá samningi á grandvelli
þessara draga og leggja samning
síðan fram á framhaldsaðalfundi í
júní næstkomandi.
Hjá bændum: Eins og málin
vom lögð fyrir á kynningarfundun-
um em næstu skref óljós, ekkert
plan eða dagskrá var lögð fram til
þess að vinna eftir, en sennilega
þarf næst að stofna formlega fram-
leiðslusamvinnufélag og síðan
eiga bændur að gera viðskipta-
samning við það.
Saman: Samlag með allt að
34% hlutafjáreign bænda verður
til.
Forsendur samningaviðrœðna
Áður en lengra er haldið er rétt að
gera sér grein fyrir því að þrjár
megin forsendur KEA í hlutafélag-
avæðingu hljóta að hafa verið a) að
ná sem mestu fé út út hverri ein-
stakri einingu sem það átti og/eða
var með í rekstri b) að þau hlut-
afélög sem það stofnar verði með
sem líkasta eiginfjárstöðu c) að ná
samkomulagi við bændur þ.e. að
þeir hætti að tuða um það að þeir
eigi samlagið og að þeir verði
sæmilega sáttir við þá niðurstöðu
sem næst í málinu.
Forsendur bænda vom að eign-
ast meirihluta í félaginu, helst
bæði eigna- og stjómunarlegan.
Niðurstaða?
KEA menn mega vera sæmilega
sáttir við stöðu mála, þeir hafa náð
fram flestum efnahags- og rekstr-
arlegum markmiðum sínum. Þeir
hljóta samt að hafa nokkrar
áhyggjur af samkeppnisstöðu nýja
mjólkurvinnslufyrirtækisins vegna
mikillar skuldsetningar. Búast má
við að þeir líti hins vegar svo á, að
á nokkrum árum muni fymast yfír
þá óánægju sem kraumar undir
niðri hjá mörgum framleiðendum.
Framleiðendur eru hinsvegar
klofnir í þrjá hluta a) þeir sem telja
að náð hafi verið því sem hægt var
að ná b) þeir sem telja að þeir eigi
engan annan kost en að gera
viðskiptasamning, jafnvel þótt þeir
séu ósáttir c) þeir sem em
andsnúnir samningsdrögunum og
vilja ekki gera viðskiptasamning.
Framleiðendur sitja því nú
flestir með hendur í skauti og bíða
eftir næsta „leik“ í ferlinu sem er
sennilega stofnun framleiðenda-
samvinnufélagsins. Þar verður
okkur réttur pakki með viðskipta-
samningi og lögum félagsins þar
sem okkur verður sagt að ef við
gemm ekki viðskiptasamning
fáum við ekki að vera með og ekki
sé hægt að tryggja að hægt sé að
taka á móti framleiðsluvörum okk-
ar, aðeins ef það er hagkvæmt fyrir
I
félagið. Að annarri niðurstöðu er
erfitt að komast ef lesin em þau
drög að lögum fyrir framleiðenda-
samvinnufélagið sem liggja fyrir.
Vangaveltur
Þegar staðan er orðin þannig að
þeir sem hafa valist til forystu fyrir
okkur bændur koma okkur í þá
stöðu að sumir þora ekki annað en
að skrifa undir það sem að þeim er
rétt, þá hlýtur eitthvað að vera að.
Forsvarsmenn okkar áttu að
setja sér skýr markmið í samræmi
við ályktunina frá í mars 1999 og
fá til liðs við sig „sérfræðinga" til
þess að standa jafnfætis við KEA í
samningaviðræðunum. Það er ekki
traustvekjandi að sjá ummæli sem
þessi höfð eftir einum af samnin-
gamönnum bænda „...skuldin við
KEA er ígildi víkjandi láns og
KEA mat það þannig að slíkt lán
væri í lagi og að samlagið gæti
staðið undir því...“ (Bændablaðið
11. apríl 2000).
Það verður líka að teljast ákafl-
ega óheppilegt að einn þeirra
manna sem kom að samningnum
fyrir hönd bænda og hefur síðan
verið helsti talsmaður við kynn-
ingu á samningsdrögunum er var-
amaður í stjóm KEA og þar að
auki ekki mjólkurframleiðandi!
Það er furðulegt, svo ekki sé
meira sagt, að okkar menn hafi
ekki lagt það niður fyrir sér hvem-
ig ætti að halda málinu áfram þeg-
ar viðræðum við KEA væri lokið.
Það kom að minnsta kosti ekki
fram á kynningarfundunum. Nú
heyrist því fleygt að við eigum að
fá atkvæðaseðil með
mjólkurbílnum! Um hvað eigum
við að greiða atkvæði? Það er eng-
inn samningur til, aðeins drög, og
við mjólkurframleiðendur höfum
engan lögformlegan gmndvöll þar
sem við getum tekið afstöðu.
Það átti fyrir löngu að vera
búið að stofna framleiðendasam-
vinnufélag allra framleiðenda á
svæðinu og setja því lög og reglur.
Stjórn þess félags átti síðan að yf-
irtaka viðræður við KEA menn og
leiða þær til enda í samræmi við
samþykktir félagsins og með bein-
um stuðningi félagsmanna og þar
hefðu félagsmenn síðan tækifæri
til þess að taka afstöðu með
lögformlegum hætti.
Eitt stórt áhersluatriði bænda í
viðræðunum við KEA var að gera
það mögulegt að framleiðendur
með tíð og tíma geti keypt KEA út
úr hinu nýja félagi, og þannig er
gengið frá því í samningsdrögun-
um að það á að vera hægt. Því
miður hafa engar raunhæfar
tillögur verið kynntar um það með
hvaða hætti þetta geti gerst og
fljótt á litið virðist þetta því miður
vera draumsýn. Á kynningarfund-
unum kom það fram að hugsanleg-
ur möguleiki væri að nota
arðgreiðslu til félagsins til þess að
fjármagna kaup framleiðenda á
hlut KEA. Það er þá til þess að
taka að áður en arðgreiðslur koma
til greina þarf að tryggja fram-
leiðendum sambærilegt verð og
það sem best gerist annars staðar
og greiða vexti og afborganir af
skuldinni við KEA. 10%
arðgreiðsla á ári mun skila fram-
leiðendasamvinnufélaginu ca. 12,0
milljónum nettó og þá á eftir að
draga frá ca. 4.0 milljónir sem má
áætla kostnað af því „batteríi" sem
á að setja upp utan um rekstur
framleiðendasamvinnufélagsins.
Þá er ekki mikið eftir til þess að
fjármagna kaup stórra hluta.
Hver ber kostnaðinn af rekstri
framleiðendasamvinnufélagsins ef
enginn arður er greiddur til þess?
Þá má líka geta þess að KEA
kemur til með að sjá um alla
fjármálalega stjómun nýja
mjólkurfélagsins!
Fleiri vangaveltur
Á kynningarfundunum í febrúar og
í umræðunni síðan þá hefur komið
greinilega fram að margir í
þéttbýlinu em mjög ósáttir við það
að bændur eignist hlut í nýju
mjólkursamlagi, það sé verið að
gefa bændum eitthvað. Þetta er
sennilega að hluta til vegna þess að
ekki hefur komið nógu vel fram að
samlagið hefur verið mjólkurkýr
KEA á undanfömum ámm, það er
að segja KEA sjálft hefur notið
þess að vel hefur gengið en ekki
bændur. Á þeim áratug sem nú er
að líða hefur KEA tekið beint út út
rekstrinum um 1 milljarð króna til
viðbótar við árlegar arðgreiðslur af
eigin fé samlagsins til KEA, verð
til bænda hér á svæðinu hefur ekki
verið hærra en annars staðar á
sama tíma. Á sama tíma hafa fyr-
irtæki í samkeppni við samlagið
„fyrir sunnan“ byggt upp eig-
infjárstöðu sína og verður staða
þeirra þannig miklu betri en nýja
félagsins bæði til að mæta sam-
keppni innanlands og ekki síst í
samkeppni við innflutning og fyr-
irsjáanlegar sviptingar eftir
inngöngu Islands í EB. I þessu
sambandi er nauðsynlegt að taka
það fram að skuldir Mjólkursam-
lags KEA í árslok 1998 voru 359
milljónir, en skuldir nýja
mjólkurfélagsins em 1.157
milljónir!
Forsvarsmenn KEA verða líka
að gera sér það ljóst að það er ekki
traustvekjandi, í ljósi yfirlýsinga
um að félagið muni í framtíðinni
greiða „samkeppnisfært verð“ þeg-
ar KEA svarar 3 krónu viðbót á
innlagt kíló sunnanmanna vegna
síðasta rekstrarárs með því að
greiða 3 krónur úr rekstri þessa árs
þ.e. ársins 2000. Þetta er svolítið
undarleg ráðstöfun þar sem þessi
greiðsla er vegna framleiðslu
síðasta rekstrarárs.
Framtíðin
Er engu hægt að breyta eða hvað?
Nei svo slæmt er það ekki, en til
þess að það sé hægt verða menn að
bretta upp ermar og ganga til
verka. Það sem þarf að gera til
þess að betri sátt náist er þrennt: a)
stofna framleiðendasamvinnufélag
sem gerir félagsmönnum sínum
kleift að eiga viðskipti við félagið
án þvingana b) í samningi KEA
við óstofnað félag bænda falli út
ákvæði um lækkandi eignarhlut,
heldur standi ákvæðið um 34%
eignaraðild án frekari kvaða c) það
komi greinilega fram að skuld
félagsins við KEA sé víkjandi lán
og það liggi fyrir að hún falli
niður, og hvemig, ef ekki tekst að
greiða hana niður.
Það er mín einlæg von að báðir
aðilar beri gæfu til þess að setjast
saman yfir málin að nýju og leysa
þá hnúta sem em ennþá óleystir og
spilla nú samskiptum þeirra sem
þurfa að vinna saman.
Hörður Snorrason,
Hvammi, Eyjajjarðarsveit
útMJJfftílíjílá) iltó? ígrí

»fWMWWHIC