Bændablaðið - 16.01.2001, Síða 16

Bændablaðið - 16.01.2001, Síða 16
16 BÆNDABLAÐIÐ Þriðjudagur ló.janúar 2001 Kúafárið breiðist út um Evrúpu - FapsóUn er í rénun á BreHandseyjum en ekki séð fyrir endann á áhrifum hennar á mannfálkið Kúafárið sem herjaði á Breta er nú í rénun þar í landi en þá bregður svo við að það skýtur upp kollinum hér og þar á meg- inlandinu. Franskir bændur urðu fyrstir til að greina kúariðu í hjörðum sínum en á und- anförnum vikum og mánuðum hefur veikin greinst í Dan- mörku, Hollandi, Belgíu, Sviss, á Spáni, í Portúgal og í Þýska- landi. Enn hafa Ítalía og Aust- urríki sloppið en ekki er vitað hversu lengi sú dýrð varir. Miklar umræður eru um þessa skæðu pest og hvernig best sé að bregðast við henni og sum viðbrögðin einkennast af drjúgum skammti af örvæntingu. Sú ör- vænting er skiljanleg í Ijósi þeirra áhrifa sem veikin hafði á breskan landbúnað eins og fram kemur hér á eftir. Vegna kúafársins dróst sala á nautakjöti saman um 47% á einu ári í Frakklandi og eftir að greint var frá því að tveir Frakkar hefðu dáið úr því afbrigði af Creuzfeldt- Jacobs veikinni sem rakin er til nautakjöts herti enn á samdrættin- um. I byrjun nóvember var markaðshlutdeild nautakjöts í Frakklandi 25% af allri kjötsölu en þremur vikum síðar var hún komin niður í 13%. Skólar og mötuneyti um allt land tóku nautakjöt af matseðlum sínum og slátrarar segj- ast selja miklu minna af kjötinu en áður. A sama tíma tilkynnti talsmaður samtaka franskra strúta- bænda að salan á strútakjöti hefði aukist um 40 af hundraði. Því fer þó fjarri að veikin hafi náð viðlíka hæðum og hún gerði í Bretlandi. Til þessa hafa tæplega 1.600 tilfelli greinst í kúm á meg- inlandinu en alls hafa 177.465 lil- vik greinst í Bretlandi. Viðamikil líttekt í Bretlandi Það er athyglisvert að skoða viðbrögð við nautafárinu á megin- landinu í Ijósi skýrslu sem gefin var út í Bretlandi nú í haust. Þar var að verki opinber rannsóknar- nefnd sem stjómvöld skipuðu fyrir tveimur árum til að kafa til botns í orsökum og afleiðingum nauta- fársins í Bretlandi. Skýrslan er geysilega viðamik- il og vandlega unnin og vakti mikla athygli. Breskir fjölmiðlar voru að sjálfsögðu uppteknir af því hverjum væri helst hægt að kenna um það hversu seint og illa brugðist var við nautafárinu. Skýrsluhöfundar nafngreina á þriðja tug stjórnmála- og embættismanna sem hafí brugðist rangt við og tafið fyrir því að gripið væri til viðeigandi ráðstaf- ana til að hefta útbreiðslu farsóttar- innar. Stærsta ástæðan er þó sögð innbyggð í stjómkerfið; í ráðu- neytum landbúnaðar- og heil- brigðismála sem og hjá embætti yfirdýralæknis ríkir sterk hefð fyrir því að halda hlutunum leyndum, auk þess sem togstreita milli ráðuneyta og samkeppni um völd þvældist líka fyrir ráðamönnum. Skýrsluhöfundar vilja ekki ganga svo langt að halda því fram að stjórnvöld og embættismenn hafi beinlínis reynt að blekkja fólk og telja því trú um að almenningi stafaði engin hætta af kúafárinu. Hins vegar hafi áðurnefnd leyndar- hefð valdið því að niðurstöður úr rannsóknum vísindamanna hafi ekki skilað sér til stjórnvalda og al- mennings. Fyrir vikið hafi ráðam- enn haldið því fram að breskt naut- akjöt væri fyllilega heilbrigt og neysluhæft löngu eftir að vísinda- menn vissu að svo var ekki. í því sambandi voru rifjuð upp fræg ummæli ráðamanna, ekki síst sagan af því þegar John Gummer landbúnaðarráðherra birtist ásamt sex ára gamalli dóttur sinni í sjónvarpi og gaf henni hamborgara því til sönnunar að hann teldi nautakjötið hið besta fæði. Ástæðan fyrir því hversu ákafir breskir ráðherrar voru í að standa vörð um nautakjötið er sögð sú að þeir hafi ekki treyst almenningi fyrir því að meðtaka sannleikann í málinu, auk þess sem þeir hafi verið að vernda hagsmuni bænda og þó einkum kjötiðnaðarins. Ferill farsóttar í skýrslunni er ferill sjúkdómsins rakinn allt frá því á áttunda ára- tugnum þegar einhver óþekkt kýr í suðvestanverðu Englandi fær sjúkdóminn og er felld. Skrokkur- inn af henni er notaður í beinamjöl sem síðan er gefið öðrum nautgrip- um. Þessi siður er raunar gamall í Bretlandi og hefur verið við lýði frá árinu 1926. Með þessu móti næst hámarksnýting á próteini í kjötinu. Það er hins vegar ekki fyxr en árið 1984 sem dýralæknar greina fyrstu kúna með kúariðu. Tveimur árum síðar komast vísindamenn að þeirri niðurstöðu að hér sé um far- aldur að ræða en bíða þó í hálft ár með að tilkynna landbúnaðar- ráðherra um hann. Árið 1988 er lagt bann við því að fóðra sauðfé og nautgripi á fóðri sem unnið er úr beinum eða innyflum þessara dýrategunda og ári síðar er bannað að nota innyfli þessara dýra í matvæli handa fólki. Hins vegar er ekki bannað að flytja kjöt- og bein- amjöl úr landi og næstu árin eykst útflutningur þess mjög, ekki síst til Evrópuríkja. Farsóttin í dýrunum nær hámarki árið 1992 þegar tæplega 37.000 dýr veikjast. Eftir þetta hægir á sóttinni og á þessu ári hafa einungis greinst um og yfir 100 til- felli í hverjum mánuði. En þegar sóttin í dýrunum tók að réna tók við önnur martröð. Vorið 1995 deyr ungur piltur úr nýju afbrigði af svonefndri Creuz- feldt-Jacobs veiki sem á máli fræðimanna er skammstafað vCJD. í fyrstu sáu menn engin tengsl á milli þess og nautafársins en í mars 1996 telja vísindamenn sig hafa rökstuddan grun um að þau séu til staðar, að nautafárið geti farið milli tegunda og smitað önnur dýr og fólk. Þá er brugðist hart við. Evrópusambandið bannar allan útflutning á bresku nautakjöti og bresk stjómvöld leggja bann við því að kjöt af dýrum eldri en 30 mánaða sé notað til manneldis. Nú hafa yfir 80 manns látist úr vCJD í Bretlandi, einn á Irlandi og tveir í Frakklandi. Þótt stjórnvöld telji sig hafa komist fyrir útbreiðslu nautafársins er ekki vitað hversu margir eiga eftir að deyja úr vCJD því að með- göngutími veikinnar getur verið mjög langur. í versta falli gætu þeir skipt þúsundum en um það veit enginn. Sauðkindin sýknuð I skýrslunni er athyglisverður kafli um orsakir kúariðunnar. Eins og mörgum er kunnugt var því haldið fram að hún ætti sér rætur í riðu- veiku sauðfé sem hefði verið slátrað og notað í fóður fyrir naut- gripi. Þessar kenningu er hafnað í skýrslunni. Þar er því haldið fram að BSE (Bovine spongiform enc- ephalopathies) sé sjálfstæður sjúkdómur og miklu öflugri en sauðfjárriða. Talið er að hann hafi orðið til við stökkbreytingu í litn- ingum eins dýrs en ástæður stökkbreytingarinnar eru ekki kunnar. Margt er óljóst um eðli og eig- inleika sjúkdómsins en flestir hall- ast núorðið að þeirri kenningu að hann megi rekja til svonefndra príóna sem eru hlutar úr prótein- um. Við stökkbreytinguna koma fram gallar í príónunum sem valda truflunum á heilastarfsemi dýranna. Raunar er sama kenning- in vinsælust meðal þeirra sem rannsaka sauðfjárriðu um þessar mundir. Helsta ástæðan fyrir því að menn hallast að þessari kenningu er sú að við vinnslu á kjöt- og beinamjöli er notaður svo hár hiti að hann ætti að ganga af öllum þekktum veirum, sýklum og bakt- eríum dauðum. Auk þess eru þess- ir sjúkdómsvaldar háðir litningum lífverunnar sem þeir lifa í sem kemur í veg fyrir að þeir berist milli tegunda. Það geta príónin hins vegar þar sem þau eru ekki háð litningum. Þess vegna er talið rökrétt að sjúkdómurinn hafi orðið til í nautgripunum sjálfum en ekki borist í þá úr öðrum dýrum. Enn er þó ýmsum spurningum ósvarað um feril veikinnar frá upp- hafi og yfir í mannfólkið. Ein þeirra er sú af hverju vCJD virðist fyrst og fremst leggjast á ungt fólk. Rótin liggur í ofurrœktun Hins vegar er ljóst að ástæðuna fyrir því að stökkbreyting í einu dýri varð að mannskæðum faraldri má rekja til þess hversu langt menn hafa gengið í gernýtingu af- urða, vélavæðingu landbúnaðar, kynbótum og ræktun sérstakra eig- inleika hjá dýrum. Þannig er því haldið fram að mjólkurkýr nútímans sé eingöngu beinagrind með stórt júgur. Hún gefur af sér 50 lítra mjólkur á dag sem er tífalt það magn sem kálfur torgar. Til þess að ná þessum eigin- leikum fram er nauðsynlegt að gefa kúnum kraftfóður og lyf sem halda niðri bakteríuflórunni í þeim og auka vaxtarhraðann. Kraftinn í fóðrið var hægt að framleiða á ódýran hátt með því að endurvinna dýrin. Það sama er uppi á teningnum í öðrum greinum hins iðnvædda landbúnaðar, svo sem í hænsna- ræktinni þar sem búið er að fram- kalla með kynbótum tegundir sem vaxa svo hratt að kjúklingarnir eru tilbúnir til slátrunar á 39 dögum. Fyrir vikið þurfa þeir 40% minna fóður en áður. Á hinn bóginn eru þeir svo veikburða að fæturnir halda þeim ekki uppi og margir deyja úr hjartaslagi áður en þeir ná æskilegri sláturstærð. Þessi meðferð á dýrum hefur vakið upp hörð viðbrögð neytenda sem krefjast þess að l'arið sé betur með þau. Það birtist í því að eftir- spurn eftir lífrænum afurðum eykst um 40% á ári þessi misserin í Bret- landi. Þarna ættu íslenskir bændur því að eygja góða möguleika fyrir framleiðslu sína, vel að merkja ef þeir halda áfram að framleiða lífrænar afurðir. Afneitun Eg sagði að það væri athyglisvert að fylgjast með viðbrögðum bænda og stjórnvalda á meginlandi Evrópu í ljósi þessarar bresku skýrslu. Fyrstu viðbrögðin eru nefnilega að verulegu leyti þau sömu og í Bretlandi. Svo gripið sé til sálfræðimáls þá bregða menn fyrir sig afneitun og forðast að horfast í augu við vandann. Bændur og slátrarar kenna Bretum og blaðamönnum helst um sjúkdóminn og reyna að gera sem minnst úr vandanum. Það er í sjálfu sér skiljanlegt því að enginn vill lenda í þeim hremmingum sem breskur landbúnaður hefur gengið í gegnum á síðustu árum. Þar hefur mjólkurframleiðendum fækkað um tæpan helming og nautakjötsframleiðendum um 12.000 á tuttugu árum. Auk þess hafa tekjur þeirra bænda sem enn búa hríðlækkað. Nautakjötsneysla sem var ríflega 1,1 milljón tonn fyrir kúafárið fór niður í 740.000 tonn en er nú komin aftur upp í 900.000 tonn á ári. Kúafárið hefur reynst bresku þjóðinni dýrkeypt en í skýrslunni er talið að beint fjárhagslegt tap sé um sex milljarðar sterlingspunda eða hátt í 700 milljarða króna. Eru þá ótaldir allir mannlegu harmleik- irnir sem veikin hefur haft í för með sér fyrir bændur sem flosnað hafa upp og þá sem orðið hafa fyr- ir ástvinamissi af völdum vCJD. -ÞH Grein þessi barst blaðinu í nóvember en vegna plássleysis var útilokað að birta hana fyrr en nú. Þetta rýrir þó ekki gildi ‘ ‘ •• •greínarinnar.

x

Bændablaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Bændablaðið
https://timarit.is/publication/906

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.