Bændablaðið - 15.05.2001, Side 18

18
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 15. maí 2001
VMiptí og afí/iuiiiilíí
Umsjón
Erna Bjarnadóttir
Stœrsta smásöluverslun landsins rís í Kópavogi
Stærsta smásöluverslun landsins verður í Smáralind í Kopavogi. en húsið er rúmir 63 þúsund fermetrar að
stærð. Það er Istak sem annast verkið. Starfsemi hefst f verslunarmiðstöðinni í haust.
Skýrsla Samkeppnisstofnunar
Matvörumapkaðurinn -
Verfllagspróun f smásölu 1996-2000
Á fundi ríkisstjórnarinnar þann 30. maí 2000, var
samþykkt tillaga viðskiptaraðherra þess efnis að fela
Samkeppnisstofnun að kanna orsakir óhagstæðrar
þróunar a verði matvöm hér á landi m.a. í ljósi breyt-
inga sem orðið höfðu á gengi erlendra gjaldmiðla
misserin þar á undan. Skýrsla Samkeppnisstofnunar
liggur nú fyrir og er að finna á slóðinni www.sam-
keppni.is. Niðurstöðumar eru um margt athyglis-
verðar og verður aðeins fátt eitt tíundað hér.
Að mati Samkeppnisstofnunar hafa aðstæður á
matvörumarkaði gjörbreyst þegar litið er einn til tvo
áratugi aftur í tímann. Áður en stórmarkaðir tóku til
starfa höfðu birgjar, þ.e. innflytjendur og fram-
leiðendur. tögl og hagldir á markaðnum. Þegar
viðskiptafrelsi jókst og matvöruverslunum óx fiskur
um hrygg jókst samkeppni á markaðnum og bera
tölfræðileg gögn með sér að samkeppni á matvöru-
markaðnum var á tímabili, a.m.k. fram á síðasta ára-
tug, mjög virk og neytendur nutu góðs af hlutfalls-
lega lækkuðu verði. „Eftir þann tíma hefur
samþjöppun aukist mjög á smásölustiginu sem hefur
styrkt samningsstöðu verslunarkeðja enn frekar
gágnvart birgjum eins og nánar verður rakið. Er nú
svo komið, að mati Samkeppnisstofnunar, að
matvörumarkaðurinn einkennist af kaupendastyrk
verslunarkeðja sem hefur leitt til viðskiptahátta sem
kunna í sumum tilvikum að vera andstæðir sam-
keppnislögum.“
Síðar segir að „vísbending sé um að samnings-
styrkur verslunarkeðjanna hafi í mörgum tilvikum
skapað þeim yfirburðastöðu gagnvart birgjum....
Það er álit Samkeppnisstofnunar að ástæða sé til að
rannsaka frekar hvort hugsanlegur kaupendastyrkur
verslunarkeðja hafi á síðustu árum haft áhrif á sam-
keppnishæfni birgja á markaðnum." Áfram segir:
„Þegar jafnræði ríkir með kaupendum og seljendum
á markaði þar sem virkiar samkeppni gætir leiðir
lækkun á innkaupsverði smásöluverslana til lækkun-
ar þeirra á smásöluverði sem neytendur njóta góðs
af. Þegar dregur úr samkeppni á smásölumarkaðnum
leiðir kaupendastyrkur smásöluverslana til lækkunar
á innkaupsverði þeirra án þess að vissa sé fyrir því
að sú lækkun skili sér í lækkuðu smásöluverði til
neytenda. Hækkun á smásöluverði á síðustu árum í
matvöruverslun umfram verðhækkun frá birgjum
gefur ástæðu til að ætla að dregið hafi úr samkeppni
í smásölunni."
MÉ
í byrjun september 2000 gerði Sam-
keppnisstofnun samanburðarkönnun
á verði nokkur hundruð tegunda af
dagvöium í Reykjavík og nokkrum
borgum á Norðurlöndunum. I
skýrslu Samkeppnisstofnunar eru
niðurstöður bornar saman við
verðlag í Reykjavík. Athuguð er
þróun verðlags frá byrjun árs 1996
til ársloka 2000. Á [ressum tíma
hækkaði vísitala dagvöni um u.þ.b.
15%.
* Verð á brauði hækkaði í
matvöruverslunum um 17-18%
samkvæmt vísitölu neysluverðs. Á
sama tíma stóð verð frá birgjum
nánast í stað. Smásöluálagning hef-
ur því hækkað allnokkuð.
Meðalálagning matvöruverslana á
brauði er allhá eða 50-70%. Verð á
brauði er 80-90% hærra í Reykjavík
en í samanburðarborgunum sem eru
Kaupmannahöfn, Osló og Gauta-
borg.
* Smásöluverð á kjöti hefur
samkvæmt vísitölu neysluverðs
breyst með mjög misjöfnum hætti
eftir tegundum kjöts. Verð á kjöti
sem tengist ákvörðunum verðlags-
nefndar búvara (nautakjöt og lamb-
akjöt) hefur hækkað til jafns við eða
meira en vísitala dagvöru á sama
tíma og verð á svína- og kjúklinga-
kjöti hefur lækkað. Nautakjöt hefur
hækkað í smásölu um 13-14%, en
um 7-8% hjá helstu kjötvinnslum.
Það verð sem bændur frá greitt fyrir
nautgripakjöt hækkaði aðeins um 1-
2% á viðmiðunartímanum. Hlut-
deild smásöluverslunar og
kjötvinnslustöðva í verði nautakjöts
hefur því hækkað. Nautakjöt var 40-
50% dýrara í Reykjavík en í
viðmiðunarborgunum. Lambakjöt í
smásölu hefur hækkað í verði um
30-35% samkvæmt vísitölu frá byij-
un árs 1996 til loka ársins 2000, þar
af um 20% á árinu 1996. Verð til
bændahækkaði um 15-16%. Verð
frá kjötvinnslum hefur hins vegar
ekki hækkað nema um 13-15%.
Smásöluálagning á lambakjöti
virðist þannig hafa hækkað talsvert
á milli áðumefndra tímapunkta.
Svínakjöt lækkaði í verði um 5-6% í
smásölu samkvæmt vísitölu neyslu-
verðs. Ætla má að svipuð lækkun
hafi orðið hjá kjötvinnslum en verð
til bænda lækkaði mun meira eða
um 27%. Verð á svínakjöti var að
jafnaði 30-70% hærra í Reykjavík
en í viðrniðunarborgunum.
Kjúklingakjöt lækkaði í verði um
rúmlega 20% frá upphati árs 1996
til loka ársins 2000. Var
verðlækkunin svipuð hjá matvöm-
verslunum og birgjum. Þrátt l'yrir
verðlækkun á kjúklingakjöti á
síðustu árum var það að jafnaði 70-
130% dýrara í Reykjavík en í
viðmiðunarborgunum. Aðrar
kjötvörur, sem einkum em unnar
kjötvömr, hækkuðu í smásölu
samkvæmt vísitölu neysluverðs um
10-12%. Verð frá kjötvinnslum
Þróun á verði svínakjöts 1.1.1998 til 1.4.2001
120,0
110,0
100,0
90,0
80,0
70,0
60,0
Vísitala
neysluverðs

*T~/ »
»
Svfnakjöt -
nýtt"eða
frosið
. yi ..
..¥ Gris IA
jan Júl Feb ág. rnar Okt Apr Nóv
98 98 99 99 00 00 01 01
Þróun á verði nautakjöts 1.1.1998 til 1.4.2001
hækkaði á sama tíma um 4-5%
þannig að smásöluálagning á þess-
um vörum hefur hækkað nokkuð.
Meðaltalsálagning á algengustu
vömtegundum er 20-40%.
* Smásöluverð á mjólkurvömm
hefur hækkaði um 23-24% á
viðmiðunartímabilinu. Verð frá
mjólkursamlögum hækkaði álíka
mikið. Smásöluálagning á
mjólkui-vömm hefur þannig haldist
lítt breytt frá því að hún var gefin
fijáls 1. október 1997.
Smásöluálagning á mjólk og
mjólkurvömm er að meðaltali 10-
15%. I Reykjavík reyndist verð á
mjólk vera 10-30% hærraen í
viðmiðunarborgunum en 10-100%
hærra á rjóma.
* Ostur, smjör og annað viðbit
hefur hækkað í verði í matvöm-
verslunum urn 20-23% á því tíma-
bili sem er til viðmiðunar. Hækkun
heildsöluverðs á osti og smjöri er
svipuð en hækkun birgja á smjörlíki
var minni. Þannig hefur
smásöluálagning hækkað lítillega.
Brauðostur reyndist að jafnaði
rúmlega 50% dýrari í Reykjavík en
í viðmiðunarborgunum, smjör var
álíka dýrt, en smjörlíki 15-20%
dýrara.
* Verð á eggjum var svipað í
lok viðmiðunartímabilsins og í upp-
hafi þess. Þrátt fyrir það hækkaði
smásöluálagning allnokkuð á milli
tímapunktanna þar eð verðlækkun
fráeggjabúum nam 10-15%.
Smásöluálagning á eggjum er allhá
eða 50-70%. Smásöluverð á eggjum
í Reykjavík er 20-30% hærra en í
viðmiðunarborgunum.
* I skýrslunni er fjallað um verð
á fjölmörgum öðrum mat- og heim-
ilisvörum. Athygli vekur verðmunur
milli Reykjavíkur og viðmiðunar-
borganna í nokkrum vöruflokkum
auk brauðs sem áður er nefnt. Þann-
ig er morgunkorn 40-50% dýrara
hér, tilbúnir frystir réttir 60% dýrari,
kaffi 15-25% dýrara, kaffipokafilt-
erar 70% dýrari og bleiur 55%
dýrari. Hins vegar er verð á kexi og
hrökkbrauði svipað hér og í saman-
burðarborgunum og pasta er
ódýrara, svo dæmi séu tekin.
Minnkandi hlutup bænda
í neyiendakrnnunni
Búvöruframleiðendum er nokkur
fengur aö úttekt Samkeppnisstofn-
unar. Hún staðfestir þaö sem
samtök bænda hafa haldið fram á
undanförnum misserum og rökstutt
með upplýsingum um þróun fram-
leiöendaverös, að hlutur bænda í
neytendakrónunni hefur fariö
minnkandi að undanförnu. Með-
fylgjandi myndir af þróun verös á
svína- og nautgripakjöti undirstrika
þetta. Þessi þróun er ekki sér-
íslenskt fyrirbrigði. Forystumenn
bænda innan alþjóöasamtaka
búvöruframleiöenda eins og Hans
Jonson form. sænsku bændasam-
takanna hafa haldið þvf fram aö
eina vöm framleiöenda í þessari
stööu sé aö standa saman aö af-
uröasölumálum í gegnum fram-
leiöendasamvinnufélög. Túlkun
Samkeppnisstofnunar á sam-
keppnislögum bendir hins vegar til
þess aö möguleikar framleiöenda í
þessu efni veröi ekki tryggðir
ööruvfsi en meö lagabreytingum.
Aöeins þannig veröi komiö f veg
fyrir aö mörgum og smáum fram-
leiöendum sé stillt upp f Innbyröis
samkeppni f viðskiptum viö
smásöluverslunina sem Samkeppn-
isstofnun dregur ekki fjöður yfir aö
viðhafi í sumum tilvikum
viöskiptahætti sem eru andstæöir
samkeppnislögum.