Bændablaðið - 16.04.2002, Qupperneq 25

f>P.C Vr.a\' /'' Vi/t
Þrídjudagur 16. apríl 2002
vatnsheiði dæmi um það að lönd
eða hluti lands einstab-a jarða hafi
veríð lögð til afréttar, sbr. H 1971
1137 og H 1975 55. Óbyggða-
nefnd telur ekki hægt að útiloka
að landsvæði sem samkvæmt
fyrirliggjandi heimildum eru
samnotaafréttir hafi verið numin
eða á annan hátt orðið undir-
orpin beinum eignarrétti. Að því
er varðar afrétti einstakra jarða og
stofnana, virðist munurinn sá að
réttindi einstakra jarða til
landsvæðisins og tilheyrsla þess í
því sambandi eru meiri en varð-
andi samnotaafréttina. Jafnframt
hefur löggjafmn ekki ráðstafað
eignarréttindum á slíkum svæðum á
sama hátt og á samnotaafréttum.
Hvort tiltekinn afréttur einstakrar
jarðar eða stofhunar er undirorpinn
beinum eða óbeinum eignarrétti
heimajarðar er hins vegar ekki
einhlítt og verður að meta i hveiju
tilviki fyrir sig. Kröfur dómstóla
til sönnunar að því er varðar
annars vegar afrétti einstakra
jarða og stofnana og hins vegar
samnotaafrétti virðast þó sam-
bærilegar. Um lönd eða hluta lands
einstakra jarða sem lagt hefur verið
til afféttar vísast til kafla 10.4.2. um
hugtakið jörð, sbr. einnig H 1971
1137 (Reyðarvatn) og H 1975 55
(Amarvatnsheiði)."
Hvers er að vœnta í nœstu
úrskuröum óbyggðanefndar?
1. Óbyggðanefnd hefrr þannig
samkvæmt framansögðu lagt til
grundvallar sem aðalreglu að iörð.
svo sem hún er affnörkuð með
landamerkjabréfi, sé beinum eignar-
rétti háð og ekki þjóðlenda. Þessi
aðalregla eigi við þótt hluti lands
jarðarinnar sé eingöngu notað til
sumarbeitar. Ekki ráði úrslitum þótt
hluti lands jarðar hafi verið kallað
afféttur í máli manna, enda telur
óbyggðanefnd það ekki hlutverk sitt
að skera úr því hvaða landsvæði séu
afféttir eða mörk affétta. Hlutverk
óbyggðanefndar sé að skera úr
um mörk þjóðlendna og eignar-
landa. þ.e. landssvæða sem háð eru
engum eða takmörkuðum eignar-
rétti og landsvæða sem háð eru
beinum fúllum einkaeignarrétti
þannig að eigandi landsins fer með
öll venjuleg eignarráð þess innan
þeirra marka sem lög segja til um á
hveijum tíma.
Nefndin telur, og það er
mikilvægt, að jörð eða jarðarhluti
sem lagður hefur verið til að-
liggjandi afréttar teljist ekki þjóð-
lenda, og það enda þótt afréttur-
inn sem jörðin var lögð til teljist
að öðru leyti þjóðlenda. Nefndin
telur. að því er ég fæ best séð. að
sönnunarbvrðin hvíli á ríkinu ef
það vill seilast með mörk bióð-
lendna inn fvrir landamerki
jarða.
2. Varðandi samnotaafrétti.
þ.e. affétti sem fylgja tilteknum
jörðum, tveimur eða fleiri, og eru
óskipt afféttarland þeirra, og þá í
óskiptri sameign, venjulega í
hlutfalli við hundraðatal hverrar
jarðar að fomu mati, þá skilur
óbyggðanefnd við málið í upp-
námi. Hún "telur ekki hægt að úti-
loka að landsvæði sem samkvæmt
fyrirliggjandi heimildum eru sam-
notaafréttir hafi verið numin eða á
annan hátt orðið undirorpin bein-
um eignarrétti." En þrátt fyrir þetta
hefúr óbyggðanefhd sett sér svo-
fellda aðalreglu, sent hún mun aug-
ljóslega fara eftir þar til dómstólar
hnekkja reglunni: "Með vísan til úr-
lausnar dómstóla er ljóst að beinn
eignarréttur verður ekki byggður á
slíkum notum [innsk.: venjulegum
afféttamotum]. Því er það niður-
staða óbyggðanefndar að líkur
séu á því að Iand sem samkvæmt
fyrirliggjandi heimildum er sam-
notaafréttur sé þjóðlenda.
Sönnunarbvrðin hvílir á því þeim
sem heldur öðru fram".
Eg vil taka fram að ég tel
sannfærandi rök hníga að því að
þarna fari óbyggðanefnd villur
vegar í mati á því hvar sönnunar-
byrðin liggi. Það er ríkið sem á
grundvelli þjóðlendulaganna er
að krefjast grunneignarréttar á
landi. Ríkið er að sækja rétt sér
til handa sem það ekki hefur áður
átt. Sá er krefst viðurkenningar á
eignarrétti verður að sanna rétt
sinn, hann ber sönnunarbyrðina.
Ríkið verður að mínu mati að
sanna ótvírætt, að eignarréttur
þeirra, er hingað til hafa talist
eiga afréttinn, standi því ekki í
vegi fyrir því að það geti með
lögum kastað eign sinni á af-
réttinn. Með öðrum orðum: Ríkið
verður að sanna að viðkomandi
afréttur hafi verið eigandalaus að
grunneignarrétti til þegar það
kastaði eign sinni á allt eiganda-
laust land með þjóðlendulögun-
um í krafti valdheimilda sinna, en
um þær valdheimildir er í sjálfú sér
ekki deilt. Þetta tel ég að hljóti að
verða ein mikilvægasta almenna
málsástæða Sunnlendinga ef þeir
fara með málin fyrir dóm:
Óbyggðanefnd sneri ranglega
sönnunarhvrðinni við.
Eg ætla ekki að mótmæla því að
í ljósi réttarheimilda sé sönnunar-
byrðin skipt eins og hér stendur á,
en það gengur ekki að telja án
skýrrar lagaheimildar öfúga
sönnunarbyrði aðalreglu og byggja
á því, allra síst á sviði stjómarskrár-
varins eignarréttar og láta ríkið,
krefjanda viðurkenningar á gmnn-
eignarrétti, njóta vafans.
3. Óbyggðaneffid segir: "Að
því er varðar afrétti einstakra
jarða og stofnana virðist munurinn
sá, að réttindi einstakra jarða til
landsvæðisins og tilheyrsla þess í
því sambandi er meiri en varðandi
samnotaafféttina.f...] Hvort tiltekinn
afféttur einstakrar jarðar eða
stofnunar er undirorpinn beinum
eða óbeinum eignarrétti heimajarð-
ar er hins vegar ekki einhlítt og
verður að meta í hveiju tilviki fyrir
sig. Kröfur dómstóla til sönnunar að
því er varðar annars vegar affétti
einstakra jarða og stofnana og hins
vegar samnota affétti virðast þó
sambærilegar".
Eftir þessum orðurn óbyggða-
nefndar að dæma, þá sýnist mér það
ekki vera rétt, sem ýmsir áttu von á,
m.a. með hliðsjón af Auðkúlu-
heiðardómnum, að afféttir sem til-
heyrt höfðu kirkjujörðum yrðu í
meiri hættu með að verða taldir
þjóðlendur heldur en afréttir sem
fylgdu bújörðum á tilteknu svæði
og óbyggðanefnd kallar samnotaaf-
rétti. Þvert á móti sýnist mér
óbyggðanefnd halda opinni leið til
þess að fara eins að með affétti ein-
staka jarða, þ.á.m. kirkjujarða sem
affétturinn hefúr verið seldur frá,
eins og hún fór að með affétt Ut-
hlíðar, sem nefndin skilgreinir
raunar hvergi sem affétt heldur sem
heimaland allt til jökla. Þá mun
reyna á hvort glöggar eignar-
heimildir og landamerkjalýsingar
verða lagðar fram, eins og raun
varð á um Uthlíð. Menn geta
nefnilega unnið mál þótt sönnun-
arbyrðin sé lögð á þá. Unt þetta
efni, og þá Úthlíðarúrskurðinn sér-
staklega, vonast ég til að fjalla síðar.
Ég vek athygli á því að úr-
skurðir óbyggðanefndar eru á
slóðinni www.obyggd.stjr.is. Ég
ráðlegg mönnum að kalla upp mál
nr. 7/2000, fara á bls. 111 og prenta
út þaðan til og með bls. 168, þ. e.
kafla 10: Almennar niðurstöður
óbyggðanefidar, en hann er sam-
hljóða í öllum málunum. Að lokn-
urn lestri þess kafla munu menn
glöggt sjá hvað er að gerast. Sunn-
lendingar lesa svo sjálfsagt sumir
mál síns atréttar, eftir því sem við á.
Þeir dómar sem vitnað er til í
grein þessari eru í dómasafni
Hæstaréttar sem til er á öllum stærri
bókasöfnum. Frá og með árinu
1999 eru dómar Hæstaréttar á slóð-
inni www.haestirettur.is.
Már Pétursson
Höfundurinn er
liœstare'ttaríögmaður og ráðgja/i
Bœndasamtakanna um lögfrœði-
leg efni og annast leiðbeininga-
þjónustu við bcendur þar unt,
simar 563 0318 og 898 3630, fax
562 3058, netf. mpCa bondi.is
BÆNDABLAÐIÐ
25
Oflug lagleg garfl-
I lok október 2000 var skrifað
undir samkomulag um myndun
Garðyrkjumiðstöðvar Islands við
Garðyrkjuskólann að Reykjum í
Ölfúsi. Auk skólans voru það
Bændasamtök íslands og Samband
garðyrkjubænda sem tóku þannig
hönduin saman við að byggja upp
enn frekar faglega miðstöð i garð-
yrkju.
Markmið
í samstarfssamningi stofnaðila
segir: „Markmið með stofnun Garð-
yrkjumiðstöðvar að Reykjum er aö
efla faglegt starf í garðyrkju með því
að færa saman sem flesta fagaðila er
sinna rannsóknum, kennslu og ráð-
gjöf í garðyrkju auk annarrar fag-
legrar starfsemi er viðkemur ís-
lenskri garðyrkju. Garðyrkjumiðstöð
íslands er nafri á samstarfi ofan-
greindra aðila en er ekki sjálfstæður
lögaðili.
Þessu markmiði hyggjast aðilar
ná með því að
-auka upplýsingaflæði til grein-
arinnar
-efla tilrauna- og rannsókna-
starfsemi til hagsbóta fyrir greinina
-efla upplýsinga- og leið-
beiningastarf um rekstur garðyrkju-
fyrirtækja
-styrkja endurmenntun og al-
menna garðyrkjumenntun í landinu
-efla annað samstarf sem eykur
hag garðyrkjunnar sem atvinnu-
greinar"
I ffamhaldi af undirritun samn-
ingsins fluttust landsráðunautar
Bændasamtakanna í garðyrkju,
Magnús Á. Ágústsson og Garðar R.
Ámason, í húsnæði skólans auk þá-
verandi framkvæmdastjóra Sam-
bands garðyrkjubænda, Unnsteins
Eggertssonar. Núverandi fram-
kvæmdastjóri er Haukur Sigurðsson.
Allir þessir aðilar hafa skrifstofú-
aðstöðu við skólann og í opnu skrif-
stofúrými Garðyrkjumiðstöðvarinnar
hefúr tilraunastjóri skólans, Bjöm
Gunnlaugsson, einnig aðstöðu.
Aðstaða
Bráðabirgðaaðstaða við skólann
var byggð árið 2000, alls 125 ffn og
þar af um 50 frn til að hýsa sjálfa
skrifstofústarfsemina. Fjármagn var
fengið með 10 m.kr. ffamlagi úr
ríkissjóði, auk þess sem Garðyrkju-
skólinn seldi fasteign í eigu skólans
til að koma þessari starfsemi á fót.
Síðan hafa fengist 20 m.kr. á fjár-
lögum auk þess sent Samband garð-
yrkjubænda hefúr lofað allt að 20
m.kr. til viðbótar. Þetta fé bíður ný-
byggingarffamkvæmda. Enn vantar
um 50 m.kr. til að gera aðstöðuna
boðlega m.a. meó góðri bókasafhs-
aðstöðu og fyrirlestrasal auk rýmis
fyrir skrifstofúr og fundarherbergi.
Gert er ráö fyrir um 425 fm aðstöðu
til viðbótar þeirri aðstöðu sem nú er
komin.
Skilyrði fyrir góðri vinnu í
þekkingaröflun og -miðlun í garð-
yrkju er gott samband við um-
heiminn. Garðyrkjuskólinn hefúr
tekið myndarlega á þessum málum
enda einnig lífsspursmál fyrir skóla-
starfsemina. Ljósleiðarasambandi og
nýju tölvukerfi var kornið á fót við
skólann og nýtt skiptiborð, það fyrsta
í sögu skólans, var sett upp. Þetta,
ásamt öflugri uppbyggingu innra
starfs skólans, endurskoðun náms-
skrár, öflugri endurmenntun o.fl.
er hluti af almennri uppbyggingu
skólans sem hófst af krafti í
ársbyijun 1999 eftir skeið kyrrstöðu í
málefúum skólans. Það er hins vegar
ekkert launungannál að knöpp
aðstaða Garðyrkjumiðstöðvarinnar
hefúr tafið uppbyggingarstarf og
tekið á kraftana. Vonir standa til að
nægilegt fé fáist á næstu fjárlögum
og hefúr landbúnaðarráðherra beitt
sér fyrir ntálinu.
Hvað hefúr áunnist?
Aðstandendur Garðyrkjumið-
stöðvarinnar hafa fylgt þeirri stefnu
að láta grasrótarsamstarfið vera í
öndvegi þannig að praktísk stefna og
árangur sé affakstur beins samstarfs í
sérstökum, skilgreindum verkefhum.
Nú, þegar rúmt ár er liðið frá undir-
skrift samnings er hins vegar rétt að
líta yfir farinn veg og einnig að horfa
til ffamtíðar. Hér er ekki rými til að
greina ffá öllu sem aðstendur og
starfsmenn Garðyrkjumiðstöðvar-
innar (GM) hafa tekið sér fyrir
hendur en nefha má nokkur atriði til
upplýsingar.
• Samráðsfúndir ráðunauta, til-
raunastjóra, skólameistara Garð-
yrkjuskólans og ffamkvæmdastjóra
Sambands garðyrkjubænda hafa
verið haldnir reglulega, að jafnaði
um einu sinni í mánuði nema yfir
sumartimann. Fundargerðir eru
færðar og eru öllum opnar á heima-
síðu Garðyrkjuskólans, www.-
Sveinn Aðalsteinsson.
sem er samhæft átak á sviði ffæðslu,
endurmenntunar, ráðgjafar og til-
rauna í ræktun gúrkna, tómata,
papriku og rósa. I því felst upp-
lýsingasöfnun, sameiginleg tilrauna-
verkefni, útgáfa ffæðsluefnis og
skipulagning endunnenntunamám-
skeiða. Á vegum aðila GM eru nú í
prentun bækur um ræktun, hingað
hafa komið erlendir fyrirlesarar og
ráðunautar o.fl.
• GM hefúr beitt sér fyrir mál-
stofúm í málefhum ylræktar og er að
jafnaði haldin um ein málstofa á
mánuði og oft í samstarfi við
þjónustufyrirtæki garðyrkjunnar.
Þessar málstofúr em kynntar í
Bændablaðinu, á heimasíðu Garð-
yrkjuskólans og með beinum aug-
lýsingum (tölvupósti til garðyrkju-
bænda og annarra).
• GM, ásamt fagráði garð-
yrkjunnar, hefúr fengið það hlutverk
að móta tillögur um hvemig veija
eigi þróunarfé garðyrkjunnar sem
samið var um nýlega í tengslum við
samning ríkisvaldsins við garðyrkju-
bændur um afhám tollvemdar og
innleiðingu beingreiðslna. Garð-
yrkjan býr nú ekki lengur við inn-
flutningsvemd, ein greina land-
búnaðarins.
Af nógu er að taka. Hafa verður
einnig í huga að Garðyrkjumiðstöðin
er ekki sjálfstæður lögaðili og nýtur
engra sérstakra fjárffamlaga ffá rík-
inu eða landbúnaðinum, annarra en
vinnuffamlags aðstandenda GM.
Hvernig höldum við áfram?
Frant undan er ffekari stefhu-
mótun um starfsemi GM. Áffam
verður lögð áhersla á grasrótarstarf,
enda fæst aðeins þannig raun-
vemlegur gmndvöllur fyrir áffarn-
haldandi árangursríku starfi. Áhersla
verður væntanlega lögð á ffekari
kynningu á verkum GM, t.d. með
sérstakri heimasíðu, auknum skrifúm
í t.d. Bændablaðið, ýrnis konar
útgáfústarfsemi, opnu húsi, sam-
eiginlegum tilraunum, þjónustu-
verkefhum, heimsóknum o.fl. Stefiit
er að útgáfú “viðburðadagatals” í því
skyni að auka heimsóknir garð-
yrkjubænda og starfsmanna græna
geirans til miðstöðvarinnar. Aukið
starf fagráðs garðyrkjunnar boðar
einnig gott. Rætt er um aukna skrif-
stofúþjónustu til að tími sérffæðinga
nýtist sem best.
p i. mgm ^pi wm wpu
Starfsmenn Garðyrkjumiðstöðvarinnar að" Reykjum i Olfusi i aðstöðu
miðstöðvarinnar. Frá vinstri: Garðar R. Ámason, Magnús Á. Ágústsson, Björn
Gunniaugsson, Haukur Sigurðsson. Mynd: Sveinn Aðalsteinsson
reykir.is. Þar em tekin fyrir skil-
greind verkefhi, árangur metinn og
öðmm sameiginlegum málum sinnt.
• GM hefúr tekið þátt í ráð-
stefhum og fúndum og kynnt árang-
ur verkefna. T.d. tóku starfsmenn
GM þátt í orkuþingi í október sl. þar
sem kynnt var spá um orkunotkun
garðyrkjunnar næstu tíu árin. Þessi
spá vakti mikla athygli innan sem
utan greinarinnar.
• GM hefur tekið að sér þjónustu-
verkefhi, t.d. um notkun koltví-
sýrings í garðyrkju, valkosti í frant-
leiðslu hans o.fl.
• GM hefúr tekið virkan þátt í
skipulagningu og ffamkvæmd
endurmenntunamámskeiða fyrir
greinina auk þess sem einstakir
starfsmenn hafa komið að reglulegri
kennslu við Garðyrkjuskólann.
• GM hefúr sótt um tilrauna-
verkefni, m.a. til Framleiðnisjóðs
landbúnaðarins. Má þar nefha verk-
efnið “Framleiðniaukning í ylrækt”
Barátta fyrir fjármagni í ffekari
aðstöðu og byggingar hefúr öneitan-
lega verið áberandi í starfi GM og oft
ekki auðvelt að sjá beinan árangur
þeirrar vinnu. Sem fyrr segir eru
ýrnis teikn á lofti um að sjá ntegi
fyrir endann á þeirri baráttu.
Eitt ár er stuttur tími í samstarfi
þriggja jafnrétthárra aðila sem reyna
að samræma stefhu sína. Mestu ntáli
skiptir að aðilar GM, Bændasam-
tökin, Garðyrkjuskólinn og Samband
garðyrkjubænda, em staðráðnir í að
auka og styrkja samstarlið ffekar og
geraþað enn skilvirkara.
Ég er sannfærður unt að stofhun
Garðyrkjumiðstöðvar tslands var
mikið heillaspor fyrir íslenska
garðyrkju og spennandi tilraun sem
vakið hefúr verðskuldaða athygli á
Norðurlöndum og víðar þar sem ég
hef kynnt starfsemina.
Þessi tilraun er rétt að byija.
Sveinn Aðalsteinsson
skólameistari Garðyrkjuskólans