blaðið - 10.12.2005, Blaðsíða 40

401 BÆKUR
LAUGARDAGUR 10. DESEMBER 2005 blaöiö
Bókaútgáfan Skrudda hefur gefið út vandaða og fróðlega œvisögu Jörundar hundadagakonungs eftir Söru
Bakewell. í eftirfarandi kafla er lýst atburðum sem áttu sér stað eftir að Jörundur var sviptur völdum á íslandi og
ákvörðun tekin um að senda hann til Englands.
Björgunaraírek Jörundar
,Þegar samkomulagið hafði verið
undirritað lá ekkert fyrir annað
en safna saman öllum sem fara
skyldu til London og senda þá af
stað ásamt miklum greinargerðum
til flotamálaráðuneytisins og fán-
anum sem var vandlega saman
brotinn. Undirbúningurinn tók að-
eins tvo daga og segl voru dregin að
húni á Margaret & Anne 25. ágúst,
nákvæmlega tveimur mánuðum
eftir uppreisnina. Á skipinu voru
Phelps, Hooker, Trampe, Vancou-
verhjónin, tveir danskir stríðs-
fangar af Orion, hinu gamla skipi
Trampes og yfirmaður af Talbot
sem var trúað fyrir því að afhenda
málsgögn Jones. I lestinni var
grasasafn og dagbækur Hookers,
auk tveggja íslenskra kvenbúninga
er hann flutti heim með sér sem
gjafir eða minjagripi. Þar var líka
gervallur farmur Phelps af tólg, lýsi
og ull, 35.000 til 45.000 punda virði.
Phelps hafði hagnast vel á bylting-
unni þegar allt kom til alls; farmur
hans var talinn árangur lögmætra
viðskipta fremur en ránsfengur, og
fékk hann að halda honum.
Hið eina sem vantaði á hið þung-
hlaðna skip Margaret & Anne var
Jorgenson, er sigldi með Orion.
Skip Trampes var löggilt herfang
samkvæmt leyfisbréfi Margaret
& Anne til víkingar og var nú
eign Phelps, en skortur var á sjó-
mönnum til að sigla skipinu heim
og varð Jorgenson óopinber áhafn-
armaður í ferðinni. Hann var eini
Daninn í þessari ferð sem ekki var
fangi og var því litið á hann sem
óvenjulegt sérmál sem erfitt væri
að átta sig á.
Veður var hvasst fyrsta daginn
og skildust skipin að skömmu eftir
brottför, fóru þau sína leiðina hvort
fram hjá hinni hættulegu strönd
Reykjaness. Orion dróst aftur úr í
fyrstu en fór að draga á Margaret
& Anne eftir að það stytti sér leið
milli eyja, var það þó enn úr aug-
sýn þegar kvöldaði.
Snemma daginn eftir, klukkan
sex eða sjö að morgni, vöknuðu
farþegar á Margaret & Anne við
brunalykt. Þeir hlupu út á þilfar og
þar blasti við ægileg sjón: Þykkur
reykur gaus upp úr lestaropunum.
Menn urðu skelfingu lostnir. Skipið
var svo ofhlaðið að bátarnir mundu
ekki rúma alla farþegana og þar að
auki gekk áhöfninni illa að sjósetja
þá í veltingnum þótt hún reyndi
það eftir megni. Segl og teppi voru
rennbleytt og fleygt yfir eldinn, en
þau brunnu skjótt. Allir um borð
áttu ægilegan dauða fyrir höndum
- bruna eða drukknun.
En í þann mund sem farþegar
voru að gefa upp alla von blasti við
kærkomin sjón álengdar: Segl Ori-
ons birtust við sjóndeildarhring.
Þeir sem voru um borð í Margaret
& Anne héldu áfram að berjast við
99................................................
Að sögn Jorgensons sjálfs höfðu „hálfvitarnir tveir",
skipstjórinn og fyrsti stýrimaður á Margaret &
Anne, ekki gert neitt afviti. Þeir höfðu ekki notað
dæluna eða réttar slöngur til að slökkva eldinn og
þeim hafði ekki tekist að flytja fólk úr skipinu.
Þessi skemmtilega mynd er eftir Jörund og sýnir dansleik í Reykjavík.
eins og ógnarstór lampi. Þegar
lengra leið á brunann fóru skot
að hlaupa úr fallbyssum skipsins
og munaði minnstu að þau hæfðu
Orion. Jorgenson lýsti þessu svo
síðar: „Það snarkaði í siglutrjánum,
skot hlupu úr fallbyssunum, seglin
stóðu í björtu báli; þetta var sann-
arlega stórfengleg sjón.“ Hooker
lýsti því hvernig logandi tólgin
og lýsið runnu í straumum
niður síður skipsins og reykj-
armökkurinn enn meiri en
gufustrókurinn úr Geysi. Aftur
glæddi vind og Orion þokaðist
fjær um kvöldið, en enn sáu
þau Margaret & Anne standa
í ljósum logum í fjarska. Kop-
arklæddur botn skipsins flaut
á sjónum „eins og feiknastór
nornaketill, löngu
dimmt var orðið af
nótt“.
Farþegar á Orion voru
enn í hættu því að skipið
var hættulega ofhlaðið og
hefði getað sokkið ef annað
óveður hefði skollið á. Það
var útilokað að sigla svona
til Bretlands. Var því ekki
um annað að ræða en
sigla aftur til Reykjavikur,
en Jones og allir aðrir í
bænum undruðust stórum
þegar Orion sigldi aftur
inn á skipalægið með
viðbótarfarþega.
Dvölin í Reykjavík tók nokkra
daga meðan undirbúin var önnur
tilraun til heimsiglingar, og
nokkrar breytingar áttu sér stað á
þeim tíma. Phelps og Jones leyfðu
Trampe að fara i land og tína
saman þau gögn sem hann vildi
taka með sér til þess að hann gæti
rekið skaðabótamál í Bretlandi.
Magnús Stephensen skrifaði hins
vegar Jones meðan á þessu stóð og
hvatti hann til að senda Jorgenson
ekki með hinum heldur framselja
hann til réttarhalda samkvæmt
dönskum og íslenskum lögum á
eynni sjálfri, en líkur benda til þess
að hann hefði verið hengdur fyrir
föðurlandssvik ef slíkt hefði átt sér
stað. Það var lán fyrir Jorgenson að
Jones hafnaði þessu.“
eldinn og reyna að sjósetja bátana
en á meðan sigldi Orion að og Jorg-
enson sjálfur stökk um borð í hið
logandi skip.
Að sögn Jorgensons sjálfs höfðu
„hálfvitarnir tveir", skipstjórinn
og fyrsti stýrimaður á Margaret &
Anne, ekki gert neitt af viti. Þeir
höfðu ekki notað dæluna eða
réttar slöngur til að slökkva
eldinn og þeim hafði ekki tek-
ist að flytja fólk úr skipinu.
„Allt var í ráðaleysi og rugli.
Ekkert var reynt og bátarnir
voru ekki hífðir útbyrðis hvað
þá meira. Eftir tuttugu minútur
hefði öllu verið lokið.“ Það var
um seinan að slökkva eldinn en
Jorgenson „lét áhöfnina þegar
taka til höndum“ að sjósetja
bátana og bjarga farþegum og
áhöfn. Honum tókst meira að
segja að flytja á brott ketti, hunda
og kindur sem voru um borð. „Ég
fór úr skipinu þegar ég sá að öllu
lifandi var óhætt og flutti það um
borð í Orion."
Frásögn Jorgensons virðist ef til
vill ætluð til að bæta stöðu hans, en
Hooker - sem alltaf var fús til að
þakka öðrum - efaði ekki að hann
hefði bjargað lífi þeirra. Hrósaði
hann Jorgenson og taldi hann vera
eina óttalausa björgunarmann-
inn, sjálf atorkan uppmáluð sem
selflutti alla aðra yfir í hitt skipið.
Brátt voru aðeins fáeinir sjómenn
eftir í Margaret & Anne er rufu þil-
farið og gerðu síðustu tilraun til að
slökkva eldinn áður en þeir hurfu
sjálfir frá borði.
Flestar eigur farþeganna glötuð-
ust nema það sem þeir gátu borið
með sér. Hooker missti næstum allt:
gróðursýni sín, flestar dagbækur
og annan kvenbúninginn, þótt
hinn bjargaðist með einhverjum
hætti. Skrifuðum skýrslum Jones
var bjargað en fáninn brann. Phelps
glataði öllum farmi sinum. Einmitt
þegar hann hafði verið að óska
sjálfum sér til hamingju að jafna
metin eftir ófarirnar á Clarence og
sleppa með vænan ágóða frá vand-
ræðunum öllum, þá varð hann að
þola hið fullkomna réttlæti þar sem
allir hljóta makleg málagjöld.
En Hooker vissi að þau voru
heppin að halda lífi. „Við vorum
sannarlega sæl að sleppa lifandi
með fötin sem við stóðum í, og jafn-
vel þetta ... áttum við að þakka ótrú-
legu átaki Jorgensons þegar nálega
öll áhöfn skipsins virtist lömuð af
ótta.“ Jorgenson var
maður stundarinnar. Eins og ætíð
þegar hættu bar að höndum hugs-
aði hann og hélt sinni ró og kjark-
urinn var næstum brjálæðislegur.
Það var aðeins í hinu hversdagslega
lífi sem honum hætti til að taka
rangar ákvarðanir og falla í stafi;
þegar í harðbakkann sló vissi hann
hvernig bregðast skyldi við.
í sama mund og allir voru komnir
um borð í Orion lægði vindinn og
þurftu því allir nærstaddir að bíða
átekta og horfa á hægfara tortím-
ingu Margaret & Anne það sem
eftir var dagsins. Ullin, tólgin og
lýsið voru góður eldsmatur og log-
uðu glatt enda stóð skipið í ljósum
logum svo klukkustundum skipti;
ullin var eins og kveikur, lýsið og
tólgin eldsneytið - og allt var þetta