Bændablaðið - 03.12.2009, Blaðsíða 8

8 Bændablaðið | fimmtudagur 3. desember 2009
Hlunnindabúskapur hefur í
árhundruð verið stundaður á
Íslandi og margar jarðir töldust
stórbýli fyrst og fremst vegna
þeirra hlunninda sem þeim
fylgdu. Um er að ræða eggjatöku,
reka, sel eða fugl svo dæmi séu
tekin. Æðardúnn hefur verið
nýttur hér á landi öldum saman
og þekktar er sögur af kóngafólki
í Evrópu sem sóttust eftir æðar-
dúni í sængur og kodda.
Jónas Helgason í Æðey í Ísa-
fjarðardjúpi er formaður Æðar rækt-
arfélags Íslands en í því eru ríflega
250 félagar. Segja má að æðarvarp
sé í einhverjum mæli á um fjögur
hundruð stöðum á landinu, allt frá
örfáum kollum og upp í stór varps-
væði. Æðarvarp finnst svo að segja
um allt land en þó er það mjög lítið
um miðbik Suðurlands. Þéttasta
varpið er á Vesturlandi, á Breiðafirði
og svo á Vestfjörðum. Langstærstur
hluti æðardúns er fluttur úr landi og
veltir greinin á bilinu tvöhundruð til
þrjúhundruð milljónum króna í út-
flutningstekjur ár hvert.
Blaðamaður Bændablaðsins hitti
Jónas að máli á dögunum og ræddi
við hann um stöðu greinarinnar
og framtíðarhorfur. Fyrst spurði
blaðamaður Jónas þó um uppruna
hans og búskap. „Ég er uppalinn í
Djúpinu. Foreldrar mínir voru þar
fæddir og uppaldir, faðir minn að
Látrum í Mjóafirði og móðir mín
í Æðey. Ég er þrettán ára gamall
þegar þau flytja í Æðey 1961 og
taka þar við búi af ömmusyst kinum
mínum í móðurætt. Ég er sjötti
ættliðurinn í ættinni sem hefur
búsetu í Æðey. Ég kom svo hægt
og rólega inn í búskapinn með for-
eldrum mínum og kona mín Katrín
Alexíusdóttir með mér síðar. Faðir
minn deyr 1979 og móðir mín flyt-
ur svo til Akureyrar 1982 og við
tökum að fullu við búskap í Æðey
þá. Fjölskyldan hefur hins vegar
haft vetrarsetu á höfuðborgarsvæð-
inu frá haustinu 1990 og strák-
arnir okkar fóru hér í skóla. Það
hefur hins vegar alltaf verið fólk
fyrir okkur að vetrum fyrir vestan
og það hefur því alltaf verið heils-
ársbúseta í Æðey.“
– Hvernig búskapur var í Æðey
í tíð foreldra þinna og síðar hjá
ykkur hjónum?
„Það var blandaður búskapur,
bæði fé og kýr, og það stóð fram til
ársins 1983 eða 1984. Nú er reynd-
ar bara smá sýnishorn af fé í Æðey,
rétt fyrir fjölskylduna. Stærsti þátt-
urinn í búskapnum hefur verið
æðarræktin í hátt í tuttugu ár.
Æðarræktin er nokkuð frábrugðin
hefðbundnum búskap. Það koma
vissulega tarnir, það er til að mynda
stíf törn í byrjun sumars en síðan
er það einkum dúnhreinsunin sem
tekur tíma.“
Ísland með yfirburða stöðu á
heimsmarkaði
– Nú er mikill meirihluti æðar-
dúns á markaði upprunninn hér á
Íslandi. Hversu stór hluti er það og
eru einhverjar sérstakar ástæður
fyrir því að við erum svona sterk á
þessum markaði?
„Við teljum að það séu um 75 til
80 prósent. Æðarfugl er útbreiddur
um allt norðurhvel jarðar en hann
er ekki verndaður fyrir vargi annar
staðar eins og hér. Annars staðar
verpir hann mjög dreift og safnar
sér ekki saman eins og hér á landi
þar sem hann nýtur verndar mann-
fólksins.“
– Hversu mikil dúntekja er á
landinu í meðalári?
„Það er ansi breytilegt eftir
árum. Þar spilar veðrátta inn í og
ætisskilyrði en þetta geta verið
svona 3.000 kíló í bestu árum. Að
meðaltali gæti ég trúað að þetta séu
um 2.500 kíló á ári. Langmest af
dúninum er flutt úr landi, þó að það
sé alltaf aðeins um að dúnninn sé
nýttur hér heima.“
– Á hvaða markaði er þá verið
að sækja?
„Japansmarkaður hefur verið
langstærstur til fjölda ára. Við flytj-
um hins vegar umtalsvert magn
til Mið Evrópu þar sem dúnn-
inn er fullunninn og síðan fluttur
til Japan þaðan. Það eru auðvit-
að minni markaðir hér í Evrópu
en stærstur hluti vörunnar endar
á Japansmarkaði með einum eða
öðrum hætti.“
– Fullvinnsla á dún fer sem sagt
ekki fram nema að litlu leyti hér á
landi. Hvers vegna er það og er til
umræðu að auka það hlutfall?
„Hreinsunin fer að vísu fram hér
heima en lítil önnur úrvinnsla. Það
er alltaf til umræðu að auka þetta
hlutfall en það er bara afar erfitt að
komast inn á svona gróna markaði
eins og til að mynda Japan er. Þar
eru menn mjög stífir og fastir fyrir
á öllum hefðum og venjum í þessu
sambandi. Auk þess er vissulega
nokkur kostnaður við þessa full-
vinnslu og spurning hvort rétt sé að
leggja í slíkan kostnað án þess að
eiga tryggari innkomu á markaði.“
Fjármálakreppan hefur áhrif
– Eru miklar verðsveiflur á æðar-
dúni, til að mynda núna í þessari
fjármálakreppu?
„Já, það koma alltaf verð-
sveiflur í sölu á æðardúni og ekki
síst þegar einhver fjármálakreppa
verður. Þetta er auðvitað lúxusv-
ara og menn kippa að sér hönd-
unum í slíku ástandi. Salan hefur
hins vegar aldrei dottið alveg niður.
Í seinni tíð hafa líka verið stunduð
undirboð á markaðnum og ég tel
það í raun algjöra skemmdarstarf-
semi. Verðið út úr búð í Japan dans-
ar ekkert eftir slíku heldur helst
svipað ár frá ári.“
– Eru þá miklar birgðir til í
landinu eins og staðan er núna?
„Það eru umtalsverðar birgðir
frá fyrra ári, já. Það er búið að selja
eitthvað frá árinu 2008 en ekki allt.
Það er allnokkur breyting frá því
fyrir nokkrum árum síðan þegar allt
seldist. Þetta kemur auðvitað við þá
sem að eiga sem mest undir þessu.
Ég hef hins vegar ekki heyrt af því
að menn séu í verulegum vandræð-
um vegna þessa en vissulega er
þetta bagalegt.“
– Hvernig fer þessi útflutningur
fram?
„Langmest eru þetta heildsal-
ar sem flytja dún út héðan. Það er
þó alltaf eitthvað um að menn selji
sjálfir beint. Heildsalarnir eru lang-
flestir með hreinsunaraðstöðu og
taka dún til hreinsunar fyrir fólk.
Vélakostur til hreinsunar er dýr og
ef menn eru með smávarp þá borg-
ar sig ekki að koma sér upp slíkum
tækjabúnaði enda hafa þessir aðil-
ar yfirleitt verið með sanngjarnt
verð.“
– Það er ekki langt síðan fram
kom í Bændablaðinu að menn teldu
að það væri umtalsvert magn af
svikinni vöru á þessum markaði,
það er að segja sængur sem merkt-
ar væru sem íslenskar dúnsængur
en væru hins vegar í miklum mæli
fylltar með öðrum dún. Hefur tek-
ist að staðfesta þetta og hefur verið
gripið til einhverra aðgerða vegna
þessa?
„Við höfum ekkert nákvæmt
í höndunum varðandi þetta en ef
tekið er mið af því magni sem verið
er að selja í Japan er ljóst að það
eru einhver svik þarna á ferðinni.
Tölurnar stemma ekki, sölutölur í
Japan eru umtalsvert hærri en það
magn sem fer á markað héðan.
Þessi mál eru í vinnslu í Japan,
íslenska sendiráðið þar er að vinna
í þessum málum fyrir okkur. Menn
vilja hins vegar lítið tala um þetta
úti í Japan og mín tilfinning er nú
sú að þetta eigi sér stað þar úti. Það
má þó vera að þetta gerist í Evrópu
líka í einhverjum mæli, maður
veit það ekki. Það er svo sem ekki
ný saga að það séu einhver svik í
þessu, það hefur gerst áður.“
– Hefur þetta valdið skaða á
markaði með æðardún?
„Það er erfitt að segja um það en
vissulega hefur þetta áhrif á verð.
Það má líka segja að það sé hætta
á að trúverðugleiki okkar geti skað-
ast til framtíðar og það er auðvitað
mjög vont mál.“
Mikilvægast að verjast varginum
Jónas segir að mikilvægasta verk-
efni æðarbænda sé að verja varpið
fyrir vargi, ref og mink auk flug-
vargs. Blaðamaður veltir fyrir sér
hvort ágangur ferðafólks geti vald-
ið tjóni á varpi, í ljósi þess að ferða-
mönnum fer sífellt fjölgandi. Jónas
segir að almennt hafi sambýli af
því tagi gengið ágætlega fyrir sig.
„Það eru þó dæmi um að ágangur
ferðamanna hafi valdi tjóni í æðar-
varpi, til að mynda í Dyrhólaey.
Það er allt í lagi á meðan umferð í
varpi og í kringum varp er hófleg
en ef að mikil umferð er og kannski
dag hvern þá getur það auðvitað
verið of mikið. Það verður auðvit-
að bara að loka varpi meðan það er
viðkvæmast.“
– Er mikið um að menn séu að
koma upp nýju varpi og hvernig
gengur það?
„Það er alltaf eitthvað um það.
Það er auðvitað misjafnt hvernig
það gengur en ef menn hafa tíma
og þolinmæði til að verja varpið
hefur þetta yfirleitt skilað sér. Þetta
er fyrst og fremst spurningin um að
verja varpið fyrir vargi.“
– Nú er boðaður niðurskurður
á fjárframlögum ríkisins til refa-
veiða. Æðarræktarfélagið hefur
ályktað gegn því auk fjölda ann-
arra samtaka. Hver er þín persónu-
lega skoðun á þessari stefnu?
„Mér finnst þessi ákvörðun nátt-
úrulega fáránleg, hreint út sagt. Það
hafa verið ákvæði í lögum frá 13.
öld um að halda skuli ref í skefj-
um. Að það sé í lagi að bregða út af
því nú get ég ekki skilið enda hafa
engin haldbær rök verið sett fram
til að skýra það. Við þekkjum þetta
frá friðlandinu fyrir norðan okkur,
það er bara útungunarstöð og tófan
streymir yfir til okkar.“
– Hvernig viltu sjá þessum
málum háttað til framtíðar?
„Það hefur nú verið nefnt að
sveitarfélögin tækju að sér refaeyð-
ingu en ríkið sæi alfarið um minka-
veiðar. Ef sveitarfélögunum yrðu
tryggð einhver þau fjárframlög
sem eðlileg væru til þess að sinna
þessu gæti það sem best gengið.
Aðalmálið er að það sé áfram hald-
ið aftur af tófunni.“
Vonandi tekst að fækka milliliðum
– Hvaða vaxtarmöguleika á æðar-
rækt á Íslandi?
„Ef að fuglinum er skapaður
sami friður fyrir vargi og verið
hefur á undanförnum árum er það
í raun lífríkið sem ræður því, fæðu-
öflun og veðurfar. Ég veit ekki um
neinar stórvægilegar breytingar í
farvatninu eins og staðan er í dag.
Menn eru hins vegar alltaf að skoða
ýmsa möguleika og þetta kemst þó
hægt fari. Ef við lítum eins og tutt-
ugu ár aftur í tímann þá fluttum við
engan dún sjálfir á Japansmarkað.
Það voru fyrst og fremst Þjóðverjar
sem það gerðu. Í því voru ótal milli-
liðir en okkur tókst að komast inn á
Japansmarkað með óunninn dún og
þá hurfu milliliðirnir í Evrópu. Það
er auðvitað ljóst að því styttri sem
keðjan er á milli framleiðenda og
kaupenda, því betra verð er hægt að
fá og bjóða. Okkur hefur hins vegar
ekki tekist að brjóta upp þetta milli-
liðakerfi að fullu og það má vel
vera að það verði næsta skref sem
okkur tekst að stíga. Ég hef nú þá
trú að það komi hægt og sígandi.“
fr
Æðarræktin mun þróast
áfram hægt og sígandi
Formaður Æðarræktarfélagsins segir tillögur um niðurskurð á fjárframlagi til
refaveiða fáránlegar. Verið er að kanna svik á markaði með æðardún í Japan
Æðey í Ísafjarðardjúpi.