Fréttablaðið - 15.09.2012, Blaðsíða 16

16 15. september 2012 LAUGARDAGUR
Viðbrögð við 450 þúsund króna hækkun á mánaðarlaunum
forstjóra Landspítalans hafa verið
hörð og stór orð notuð til að lýsa
áliti einstaklinga, fag- og stéttar-
félaga á þessum gerningi. Þessi
viðbrögð eru skiljanleg þegar horft
er til ástandsins í samfélaginu í
kjölfar hrunsins og þeirra sárs-
aukafullu niðurskurðaraðgerða
sem grípa þurfti til á Landspítala.
Skoðum þetta aðeins nánar.
Rekstrarkostnaður Landspítala
var 35-38 milljarðar á ári fyrir
hrun. Á hverju ári voru fréttir
af framúrkeyrslu í rekstri spítal-
ans, sem nam milljörðum króna.
Á tímabilinu 2004 til 2008 fóru
gjöld vegna reksturs Landspítal-
ans úr 27 milljörðum króna á ári
í 39 milljarða króna. Rekstrar-
kostnaður spítalans jókst sem sé
um 12 milljarða króna á ári á tíma-
bilinu. Á þessum útgjöldum hefur
orðið gífurleg breyting eftir hrun.
Reksturinn hefur verið skorinn
niður um fjórðung eða sem nemur
um 9 milljörðum króna á ári, gróft
reiknað. Á yfirstandandi ári verð-
ur áfram skorið niður í rekstri
spítalans og er áætlað að niður-
skurður verði rúmar 600 milljónir
króna. Niðurskurður í starfsemi
Landspítala hefur verið sársauka-
fullur en nauðsynlegur og verður
sjálfsagt notaður til að mæta 40
milljarða króna framreiknuðum
halla á ríkissjóði þetta árið. Flest-
ir eru þó sammála um að nú sé nóg
komið.
Þegar laun forstjórans eru skoð-
uð í þessu ljósi blasir við sú stað-
reynd að 450 þúsund króna aukn-
ing á mánaðarlaunum, eða samtals
5,4 milljónir á ári eru sem dropi í
hafið. Mín vegna má líta á þessa
launahækkun sem verðskuldaða
viðurkenningu á góðum árangri
hans við stjórnun spítalans á mjög
erfiðum tímum. Það eitt að ná
böndum utan um rekstur spítalans
er mikið afrek sem ber að viður-
kenna og verðlauna.
Hugsað lengra
Mikilvægi áhrifaríkrar stjórnunar
í heilbrigðiskerfinu verður ekki að
fullu metið nema horft sé á hana
í samhengi við þróun heilbrigðis-
mála á næstu árum og áratugum.
Heilbrigðiskerfi nútímans eru
dýr. Þau eru rándýr. Alþjóðbank-
inn áætlar að íslenskt heilbrigðis-
kerfi kosti tæplega 10% af þjóðar-
framleiðslu Íslendinga eða 150-160
milljarða króna á ári. Inni í þess-
um kostnaði eru allar greiðslur frá
opinberum aðilum, einstaklingum
og fyrirtækjum vegna heilbrigðis-
þjónustu. M.ö.o. þá kostar íslenskt
heilbrigðiskerfi tæplega fimm
hundruð þúsund krónur á hvern
Íslending á ári.
Þessi kostnaður mun aukast til
muna á næstu árum. Skýringuna
er að finna í heimsfaraldri lang-
vinnra eða ósmitnæmra sjúkdóma
sem tengjast m.a. nútímalífsstíl og
vaxandi aldri. Fara þar fremstir
hjarta og æðasjúkdómar, geðræn-
ir sjúkdómar og kvillar, krabba-
mein, langvinnir lungnasjúkdóm-
ar og offita/sykursýki. Það hefur
verið áætlað að 60% af ótímabær-
um dauðsföllum, það eru dauðsföll
sem koma má í veg fyrir með tíma-
bærum forvörnum og meðferð, séu
af völdum langvinnra sjúkdóma.
Auk þessa eru langvinnir sjúk-
dómar einstaklingum þung byrði
vegna vanheilsu og fötlunar sem
þeim fylgja.
Kostnaður samfélagsins hefur
verið metinn til fjár og þær tölur
eru ógnvekjandi þar sem einstak-
lingar með langvinna sjúkdóma
þurfa skipulagða eftirfylgni, flókn-
ar lyfjagjafir auk ýmiss konar inn-
gripa. Efnahagslegar afleiðingar
fyrir samfélög eru því miklar og
ætla má að um eða yfir 80% af
kostnaði við heilbrigðiskerfið í dag
séu vegna langvinnra sjúkdóma.
Þetta er um 120 milljarðar króna á
ári á Íslandi (eða fjórfaldur árleg-
ur rekstrarkostnaður Landspítala).
Samkvæmt spá Alþjóða heil-
brigðismálastofnunarinnar mun
kostnaður vegna langvinnra sjúk-
dóma margfaldast fram til ársins
2030 við óbreyttar kringumstæð-
ur. Í raun þýðir þetta að langvinn-
ir sjúkdómar eru nú bein ógn við
efnahagslega afkomu samfélaga
heimsins. Verði ekki brugðist við
með áhrifaríkum hætti er hætta
á að kostnaður vegna þeirra muni
sliga efnahagskerfi margra þjóða.
Áhrifaríkar aðgerðir til að stemma
stigu við langvinnum sjúkdómum
tengjast m.a. eflingu forvarna,
tímanlegri greiningu og skipu-
lagi eftirfylgdar þeirra sem eru
í áhættu eða hafa frumstig sjúk-
dómanna.
Með þetta að leiðarljósi er víða
erlendis í gangi „endurhönnun“
eða endurskipulagning á heil-
brigðisþjónustunni. Eðli síns
vegna og af hagkvæmnisástæð-
um er heilsugæslan í þungamiðju
þessara breytinga. Vægi hennar
verður aukið með breyttri hlut-
verkaskipan starfsfólks, eflingu
teymisvinnu og stöðlun vinnu-
bragða. Aukin aðkoma notenda
þjónustunnar við mótun henn-
ar er mikilvægur þáttur þess-
ara breytinga samhliða samþætt-
ingu þjónustustiga og innleiðingu
árangursmælinga með endurgjöf
til starfsmanna og notenda. Sam-
eiginlega skapar þetta forsendur
aukinnar hagkvæmni og árangurs
í heilbrigðisþjónustu framtíðar-
innar. Á það jafnt við um einstak-
lingsheilsu sem og heilsu einstakra
hópa samfélagsins. Nýjar áherslur
sem þessar munu gera heilbrigðis-
þjónustunni kleift að mæta nýjum
og sífellt flóknari áskorunum, s.s.
ógninni sem stafar af faraldri
langvinnra sjúkdóma.
Til þess að þetta megi verða
þarf öfluga stjórnendur í heil-
brigðisþjónustunni. Læknar, með
sinn faglega bakgrunn, sem hafa
menntun á sviði stjórnunar ásamt
nauðsynlegum hæfileikum eru
óvenju verðmætur starfskraft-
ur. Mikilvægi þeirra mun aukast
á komandi árum þar sem stjórn-
málamenn og aðrir stefnumót-
endur eru víða byrjaðir að skynja
áhættuna á að halda í óbreytt kerfi
og þörfina á að breyta því til sam-
ræmis við nýjar og krefjandi þarf-
ir. Sífellt meiri eftirspurn mun
verða eftir læknum með mennt-
un, reynslu og hæfileika á sviði
stjórnunar. Mikilvægi þess að hafa
slíkt fólk innanborðs verður seint
ofmetið.
Læknar eru upp til hópa alþjóð-
legur vinnukraftur og störf þeirra
þekkja ekki landamæri eins og
dæmin sanna. Ég er því ekki hissa
á að ákveðið var að halda í for-
stjóra Landspítala, sem einnig er
læknir og einn af lykilstjórnendum
heilbrigðiskerfisins.
Laun forstjóra Landspítala – og áhrifarík
stjórnun í heilbrigðisþjónustunni
Nú eru 19 ár liðin síðan sam-komulag um Óslóar-yfir-
lýsinguna var undirritað á gras-
flötinni framan við Hvíta húsið
í Washington. Það voru Arafat,
forseti Palestínu, og Rabin, for-
sætisráðherra Ísraels, sem gerðu
það að viðstöddum Clinton Banda-
ríkjaforseta. Margir urðu til að
vara við því að þetta væri svika-
sátt en undirritaður var meðal
þeirra sem vildu trúa því að gagn-
kvæm viðurkenning aðilanna yrði
mikilvægt fyrsta skref að end-
anlegu friðarsamkomulagi sem
átti að undirrita innan fimm ára.
Reynslan hefur sýnt að efasemd-
armennirnir höfðu rétt fyrir sér.
Kannski var það morðið á Rabin
sem innsiglaði örlög Óslóar-yfir-
lýsingarinnar.
Nýjar yfirlýsingar hinna ólíku
flokka í Palestínu hafa verið birt-
ar og eru raddir þeirra býsna
samhljóma, einnig Fatah, þess
stjórnmálaafls sem var leiðandi
og er enn, jafnvel þótt Hamas, eða
listi þeirra Umbætur og breyt-
ingar, hafi unnið þingmeirihluta
í síðustu kosningunum sem fram
fóru á herteknu svæðunum árið
2006. Ríkisstjórn sem styðst við
þann þingmeirihluta er einungis
við völd á Gaza og er einangruð
af Ísrael, Bandaríkjunum, Evr-
ópusambandi og flestum Vestur-
löndum, þar á meðal Íslandi. Eina
NATO-ríkið sem mér er kunnugt
um að hafi samband við stjórn-
völdin á Gaza er Noregur.
Ekki þarf af spyrja um afstöðu
Hamas-samtakanna til Óslóar-
yfirlýsingarinnar. Þau hafa alla
tíð gagnrýnt hana þótt þau hafi
í raun allt frá árinu 2003 sam-
þykkt grundvöll hennar, sem er
landamærin frá því fyrir her-
námið í Sex daga stríðinu árið
1967 og þar með tilvist Ísraels-
ríkis á fjórum fimmtu af upphaf-
legri Palestínu.
Krafan sem hljómað hefur sam-
hljóða nú er að Óslóar-samkomu-
laginu verði kastað fyrir róða.
Ástæðan er sú að það hefur verið
notað af Ísrael sem skálkaskjól
fyrir áframhaldandi landrán og
stækkun landtökusvæðanna. Í
orði er stundum vísað til friðar-
ferlis, en ekkert slíkt er í gangi og
var aldrei. Það var kannski hægt
að tala um ferli en enginn áhugi
hefur verið á réttmætum friði af
hálfu Ísraels. Friðarsamkomulag
yrði að grundvallast meðal ann-
ars á landamærunum frá 1967,
sem fela þó í sér stórkostlega eft-
irgjöf af hálfu Palestínumanna.
Með því sætta þeir sig við að
halda einungis fimmtungi lands-
ins. Sameinuðu þjóðirnar ætluðu
þeim þó nokkurn veginn helming
í tillögunni um skiptingu Palest-
ínu sem Allsherjarþingið sam-
þykkti 29. nóvember 1947. Her-
námið 1948 breytti þeirri mynd
og með tímanum hefur meirihluti
Palestínumanna sæst á landa-
mærin frá 1967 án þess þó að
réttur flóttafólks til að snúa heim
aftur sé gleymdur né örlög einn-
ar og hálfrar milljónar Palestínu-
manna sem búa við skertan rétt
innan Ísraels.
Mikilsvert er að samhljómur
hafi skapast um að hafna afleið-
ingum Óslóar-samkomulagsins,
segja skilið við það og slíta svo-
kallaðri öryggissamvinnu við
Ísrael, sem CIA, bandaríska leyni-
þjónustan, hefur haft umsjón með.
Óslóar-samkomulag-
ið er verra en ekkert!
Það fer um mig hrollur þegar ég sé heiftarleg viðbrögð við
auglýsingunum okkar. Ég anda
djúpt, tel upp að 100 og minni
mig á þá óþrjótandi samúð sem
ég hef með okkur öllum og þá
sérstaklega börnum sem eru
að glíma við þögnina, óttann og
afneitunina sem ríkir í kringum
kynferðislegt ofbeldi á börnum.
Blátt áfram er að bera á borð stað-
reyndir málsins. Það er staðreynd
að 93% barna sem verða fyrir kyn-
ferðislegu ofbeldi þekkja gerend-
urna, einstaklinga úr öllum stétt-
um, gjarnan í hlutverkum sem
við hin fullorðnu treystum og í
því skjóli skáka gerendur, bæði
konur og karlar. Við erum ekki
að ásaka neina sérstaka starfs-
stétt um að beita börn ofbeldi
frekar en aðra. Við erum að benda
fólki á að í þeim hópum fólks
sem vinna með börnum og eru
langflestir traustsins vert, leyn-
ast oft einstaklingar sem eru að
gera slæma hluti en ekki góða.
Í stað þess að ráðast á sendiboð-
ann bið ég alla að staldra við og
hugsa málið til enda. Ef þú ert einn
af þeim fjölmörgu sem starfa með
börnum, biðjum við þig að koma til
samstarfs við okkur til að tryggja
öryggi þeirra. Hvað get ég gert,
spyrð þú ef til vill. Þú getur viður-
kennt þá erfiðu staðreynd að inni á
milli eru einstaklingar sem grafa
undan því trausti sem þú hefur
áunnið þér í þínu starfi vegna
þess að því fylgir traust og vald
yfir börnum. Þú getur lært hvað
þú átt að gera til að standa undir
því trausti sem til þín er borið og
hvernig þú getur verið á varðbergi
gagnvart þeim sem gera það ekki.
Komdu til liðs við okkur,
ræddu þessa staðreynd við sam-
starfsfólk og hvað þið getið gert
til þess að geta verið saman á
varðbergi gagnvart þeim sem
eru að misnota ykkar mikil-
væga starf með börnum til þess
að ná til þeirra og meiða þau.
Um leið og þú fellur í þá gryfju að
tala um þá og okkur, ertu búinn
að setja upp skjól fyrir þá gerend-
ur sem án þinnar vitundar eru nú
þegar búnir að koma sér fyrir í
þínum samstarfshópi.
Kæru landsmenn, þetta er erf-
itt mál en það er til auðveld lausn!
Komdu á námskeið! Hlustaðu á
fyrirlestur! Ég skal lofa þér því
að ef þú situr námskeið eða fyr-
irlestur um vandann og færð í
hendur verkfæri til þess að takast
á við hann, þá mun þér líða betur.
Mundu einnig að það eru börn og
fullorðnir að fylgjast með við-
brögðum þínum við þessum aug-
lýsingum. Þau gætu spurt sig hvort
þú sért traustur, skilningsríkur
einstaklingur sem dæmir ekki,
hvort þú sért manneskja til þess að
segja frá ofbeldi og biðja um hjálp.
Taktu áskoruninni. Vertu upplýst/
ur.
Nánari upplýsingar um blátt
áfram á bláttafram.is eða á facebo-
ok https://www.facebook.com/
blattafram.
Kæru landsmenn
Það hefur varla farið fram hjá neinum sem fylgst hefur með
fréttum að velferðarráðherra
hækkaði laun forstjóra Landspít-
alans umtalsvert án samráðs við
nokkurn mann. Í Rannsóknar-
skýrslu Alþingis kom fram að ein
af ástæðum hrunsins hefði verið sú
að ráðamenn tóku ákvarðanir upp
á eigin spýtur eða tóku ákvarðanir
gegn áliti ýmissa álitsgjafa.
Í kjölfar hrunsins komst ný rík-
isstjórn til valda sem gagnrýndi
vinnubrögð forvera sinna og ætl-
aði að bæta siðferðið í stjórnmál-
um. Ákveðið var að hrinda af stað
vinnu til að semja nýja stjórnar-
skrá því að loka þyrfti fyrir spill-
ingu af því tagi sem áður tíðkaðist.
Þrátt fyrir yfirlýsingar ríkisstjórn-
ar um spillingu annarra þá velur
einn ráðherrann leið sem Rann-
sóknarskýrsla Alþingis hefur
þegar gjaldfellt.
Nú hlýtur að reyna á hversu
mikil alvara var á bak við orðin
um bætt siðferði. Siðferði í stjórn-
málum verður ekki bætt ef stjórn-
málamenn byrja ekki á sjálfum
sér. Hversu dapurlegt sem það
kann að virðast þá er eina leið rík-
isstjórnarinnar að láta ráðherrann
víkja, eigi hann ekki frumkvæði að
því sjálfur. Vegna þeirrar aðferð-
ar sem velferðarráðherra kaus þá
virðist Rannsóknarskýrsla Alþing-
is í besta falli vera söguleg heimild
sem óþarfi sé að læra eitthvað af.
Þó svo að velferðarráðherra rök-
styðji mikilvægi launahækkunar
er leiðin sem hann fór óverjandi.
Rannsóknarskýrsla Alþingis gagn-
rýndi einmitt svona vinnubrögð
þrátt fyrir ótal réttlætingar og
rökstuðning gerendanna. Þar sem
kosningar eru í vændum verður
fróðlegt fyrir kjósendur að fylgjast
með hvort og hvernig ríkisstjórnin
bregst við. Upp á hana stendur að
varpa af sér ásökun um spillingu.
Siðferði í stjórnmálum
Heilbrigðismál
Ófeigur Tryggvi
Þorgeirsson
sérfræðingur í almenn-
um lyflækningum,
heimilis-lækningum og
heilbrigðis-stjórnun
Palestína
Sveinn Rúnar
Hauksson
formaður Félagsins
Ísland-Palestína
Kynferðislegt
ofbeldi
Svava Brooks
f. h. Blátt áfram
Stjórnsýsla
Dögg Harðardóttir
hjúkrunarfræðingur
Mikilsvert er að
samhljómur hafi
skapast um að hafna
afleiðingum Óslóar-sam-
komulagsins, segja skilið
við það og slíta svokall-
aðri öryggissamvinnu ...
Hversu dapurlegt
sem það kann
að virðast þá er eina leið
ríkisstjórnarinnar að láta
ráðherrann víkja, eigi
hann ekki frumkvæði ...