Fréttatíminn - 08.07.2011, Blaðsíða 24

H
ugo greindist með
krabbamein í lok
nóvember í fyrra. Það
fyrsta sem honum kom
í hug, þegar læknirinn
færði honum þær þungbæru fréttir, var
að hann yrði að koma ævistarfi sínu á
prent. Á meðan hann hefði heilsu til.
„Það var ekkert sem ég átti eftir
ógert, nema eitt. Það var að koma
þessu einhvern veginn frá mér. Þetta
var það sem mig langaði til að geta
gert. Ég hef kynnst og unnið með
börnum í þrjátíu ár og lært svo margt
af þeim. Þau hafa treyst mér fyrir svo
mörgu. Mig langaði til að koma því
áfram,“ segir Hugo.
Hugo er landsþekktur barnasálfræð-
ingur, hefur flutt fjölmarga fyrirlestra
í skólum og fyrirtækjum um samskipti
foreldra og barna, komið fram í útvarpi
og sjónvarpi, auk þess sem mörg
þúsund manns hafa aðgang að hug-
leiðingum hans á facebook-síðu hans,
Hollráð Hugos. Ásamt því að skrifa
þessa bók hyggst Hugo gefa út dvd-
disk með fyrirlestri sínum sem hald-
inn var í Gerðubergi í lok mars fyrir
fullu húsi foreldra. „Fyrirlesturinn
var tekinn upp með góðum græjum í
samstarfi við Þorstein J. Vilhjálmsson.
Þetta er allt á lokametrunum og ég er
mjög sáttur við það. Ég vona að fólk
verði sátt við hvernig ég nálgast þetta,“
segir hann.
Af hverju valdirðu að sérhæfa þig í
barnasálfræði?
„Það lá svo eðlilega fyrir. Mig lang-
aði til að verða sálfræðingur í skólum.
Það hefur verið stærsti hlutinn af
starfi mínu; að vinna með börnum,
foreldrum og starfsfólki í skólum. Ég
hef starfað við það í þrjátíu og tvö ár.
Þar af var ég í sex ár hjá Félagsþjónust-
unni, þar sem ég vann eingöngu með
unglingum. Það var ekkert sérstakt
sem olli þessu vali, annað en almennur
áhugi á því að hitta börn og reyna að
aðstoða þau, sem fyrsta stigs forvörn,
ef maður getur orðað það þannig.“
Finnurðu mikla breytingu á samfé-
laginu og líðan barna á þessum þrjátíu
og tveimur árum?
„Samfélagið hefur breyst gífurlega
og að mörgu leyti til hins betra. For-
eldrar, starfsfólk í skólum, afar, ömm-
ur og allir í umhverfi barnanna eru
meira vakandi fyrir líðan þeirra. Við
horfum auðvitað á hvernig börn hegða
sér en sífellt meira á það hvernig þeim
líður. Tilfinningum og líðan barnsins
er sýndur dýpri og meiri skilningur.
Ekki sem afsökun, þannig að þá megi
barnið hegða sér svona, heldur til
að útskýra og skilja af hverju barnið
hegðar sér svona, þannig að hægt sé
að hjálpa því á betri hátt en að stöðva
hegðunina t.d. með skömmum. Það er
stærsta breytingin. Svo hefur þekk-
ing aukist, til að mynda á ADHD;
börnum með athyglisbrest, ofvirkni og
hvatvísi.“
Hugo nefnir einnig að horft sé til
fleiri þátta í greiningarferlinu nú en
t.d. fyrir þrjátíu árum, svo sem heimil-
isofbeldis, sorgar og sorgarúrvinnslu,
alkóhólisma á heimilum og kynferðis-
legrar misnotkunar gagnvart börnum.
„Þetta eru hlutir sem voru ekki inni
í greiningarferlinu á sama hátt. Það
er svo margt sem við skiljum betur í
hegðun barna núna.“
Ofvirknilyf mikilvæg þegar þau
eiga við
Hverjar eru helstu ástæður þess að
fólk leitar til þín?
„Í skólunum er það aðallega vegna
greiningar á ADHD, námserfiðleika
og sértækra erfiðleika, sem ég vinn þá
með sérkennurum og öðrum í skólan-
um. Stór hluti vinnunnar snýr einnig
að vanlíðan barna, hvernig börnum
líður. Foreldrar leita mikið aðstoðar
og ráðgjafar, til að mynda þegar börn
verða fyrir áföllum eins og skilnaði
foreldra, missi nákomins afa, ömmu
og hvað þá foreldra. Þegar börn deyja
er líka unnið markvisst, meðvitað og
miklu faglegar úr því í skólunum en
nokkurn tímann áður. Síðan má nefna
félagsleg samskipti, börn sem eru ein-
angruð og ná ekki tengslum við aðra.
Eru lögð í einelti eða eru gerendur í
einelti.“
Mikil notkun rítalíns hérlendis
hefur sætt nokkurri gagnrýni. Hver
er þín skoðun á því?
„Mín skoðun, eins og allra sem
koma að þessum málum, er að rítalín
og önnur ofvirknilyf eru feikilega
mikilvæg þegar þau eiga við. Maður
hefur séð börn eignast annað líf, geta
einbeitt sér og stjórnað hegðun betur.
Einn þrettán ára sagði við mig: „Veistu
það, það er svo skrýtið að þegar ég tala
núna þá hlusta hinir!“ Áður kom þetta
bara allt í belg og biðu hjá honum,
óskipulega og inn í samræður hjá
öðrum. Eftir að hann fékk lyf náði
hann betri stjórn á hvatvísinni. Hann
sá eiginlega meiri breytingar hjá
hinum, eins og kannski eðlilegt er. En
það er öruggt að sum börn hafa ekki
fengið rétta greiningu og eru að fá lyf
sem þau hafa ekki þörf fyrir. Það má
þó ekki blanda því saman við þegar
fólk misnotar aðstöðu sína og selur
lyfin sem börnin þeirra fá. Umræðan
fer stundum úr einum skurðinum yfir
í annan. Við þurfum að skilja að þetta
er gott úrræði, aðstoð og hjálp fyrir
þau börn sem þurfa á þessu að halda.
En það má ekki ofnota það. Allir sál-
fræðingar sem starfa með börnum
fá þónokkrar beiðnir um greiningu á
athyglisbresti þar sem enginn athyglis-
brestur reynist fyrir hendi. Við eigum
orð eins og sveimhugi, utanveltu,
prófessor, gleyminn og viðutan. Þessi
orð þurfa ekki að þýða það sama og
athyglisbrestur.“
Stundum er talað um að einelti loði
við ákveðna skóla og skólastjórnendur
Hef lært svo margt af börnum
Hugo Þórisson barnasálfræðingur skilaði á dögunum frá sér handriti að bókinni Hollráðum Hugos sem
ráðgert er að komi út í haust. Hugmyndin að bókinni hafði gerjast með honum lengi en óvænt áfall varð
til þess að hann settist loks niður og færði hana á prent. Heiðdís Lilja Magnúsdóttir hitti fyrir mann sem
hefur helgað líf sitt því að bæta samskipti foreldra og barna. Ljósmyndir/Hari.
séu jafnvel í afneitun gagnvart því.
Kannastu við slík dæmi?
„Ég hef heyrt þetta. En eftir að hafa
starfað í 20 til 30 skólum veit ég að það
er verið að hlúa að nemendum með
stuðningi og sérkennslu. Starfsmenn
skólanna leggja sig fram um að styðja
nemendur. En það tekst ekki alltaf allt,
því miður. Þá er kannski val foreldra að
barnið fari úr skólanum og maður virð-
ir þá ákvörðun. Það er ósanngjarnt og
ranglátt þegar fórnarlamb þarf að fara
og gerendur sitja eftir. En af því að for-
eldrar eru bitrir koma oft skilaboð eins
og: „það var ekkert gert í hinum skól-
anum“. Ég hef litið á þetta þannig að
foreldrar séu að segja „þeim tókst ekki
það sem þeir reyndu að gera“. Sumir
foreldrar hafa sagt að ekkert hafi verið
gert í okkar skóla á meðan við vitum
hvað við gerðum mikið. Þá þýðir þetta
kannski bara „það tókst ekki“. En
það var heilmikið gert. Þótt ekki væri
annað en að kennarar væru að huga að
velferð barnanna í bekknum alla daga.
Að það hafi ekki tekist þýðir ekki að
ekkert hafi verið gert. Það getur vel
verið að skólayfirvöld hafi ekki farið
nógu áhrifaríkar leiðir eða haft þetta
nógu ofarlega á forgangslistanum en
ég á mjög bágt með að trúa því að til
séu skólastjórnendur sem halda því
fram að einelti þrífist ekki í sínum
skóla. Ég hef persónulega ekki heyrt
neinn skólastjórnanda segja þetta. Og
mig langar svo til að það sé ekki satt.
Það er lagt miklu meira upp úr því að
efla félagsleg samskipti í skólum og
leikskólum en fyrir fimmtán til þrjátíu
árum. Við vitum meira og erum meira
vakandi fyrir þessu.“
Hvað finnst þér um fjölmiðlaum-
fjöllun þegar börn eru annars vegar,
til að mynda viðtöl við börn sem glíma
við einelti? Er þetta jákvætt og til þess
fallið að draga úr fordómum?
„Nei. Ég held að það sé ekki gott. Ég
Sumir segjast
eyða tíma með
börnunum. Það
er neikvætt orð.
Maður eyðir
peningum. Ég
nota. Að eyða
tímanum hljóm-
ar neikvætt en
að nota tímann
er jákvæðara.
Hugo Þórisson „Ég var
í lyfjagjöf í gær, var
slappur í gær og í dag.
Verð sjálfsagt búinn að
ná betri orku á morgun
eða hinn og hlakka til
þess. Það er það eina
sem ég veit. Ég horfi
svo sem ekki til þess
hvað svoleiðis dagar
verða margir. Dagar,
vikur, mánuðir eða ár.“
„Hvað gafstu
í jólagjöf?“
Ég hvet fólk til að
spyrja börn „hvað
gafstu í jólagjöf?“
Flestir segja „hvað
fékkstu“ í merkingunni
„hvað græddirðu?“
Ég spyr börn „hvað
gafstu“ – og hvet
kennara og foreldra
til að gera það. Þá fær
maður að heyra af
gjöfum sem þau hafa
búið til á leikskólanum
og kannski verið í vikur
að undirbúa með til-
heyrandi spenningi.
Svo hefur enginn áhuga
á að spyrja um það!
„Ég vil að börn
gegni foreldrum.
Það er ofboðs-
lega mikilvægt
að börn gegni
foreldrum. En
þau eiga ekki að
gegna af því að
foreldrarnir hafi
borgað eitthvað
eða séu eldri
eða ráði. Heldur
af trausti, virð-
ingu, reynslu og
tillitssemi.“
Heiðdís Lilja
Magnúsdóttir
hlm@frettatiminn.is
Framhald á næstu opnu
24 viðtal Helgin 8.-10. júlí 2011