Fréttatíminn - 08.07.2011, Blaðsíða 26

held að það sé ekki leiðin til að hjálpa börnum
að þau úttali sig í fjölmiðlum um sína erfið-
leika. Ef ég væri spurður ráða, hvort sem það
væri af foreldrum eða fjölmiðlum, þá myndi
ég leggjast gegn því. Við höfum náttúrlega
hinn möguleikann sem er þónokkuð góður.
Hann er sá að ræða við fullorðið, ábyrgt fólk
sem hefur orðið fyrir sambærilegri reynslu
en unnið sig úr slíkum vanda. Er alla vega
orðið átján ára og sjálfráða. Það getur sagt
frá því hvernig umrætt vandamál var fyrir
það sem börn. Það finnst mér allt annað. Fólk
þarf að hafa þroska til að geta sjálft metið
aðstæður.“
Umræða um kynferðislegt ofbeldi er meira
uppi á yfirborðinu en áður tíðkaðist. Hvenær
eiga foreldrar að byrja að ræða um „einka-
staði“ við börnin sín?
„Ég get ekki nefnt neinn ákveðinn aldur.
Það fer eftir þroska. Því fyrr, þeim mun
betra. Þegar þau hafa fengið skilning á því
hvað þessi orð þýða: einkastaðir og að bara
einhverjir ákveðnir megi koma við þessa
staði. Það eru til bækur og í skólunum fara
hjúkrunarfræðingar og námsráðgjafar inn í
bekkina og fræða um þetta. Ég held að allir
séu sammála um mikilvægi þess að þetta sé
hluti af uppeldinu, því sem maður talar um í
fjölskyldum og við barnið sitt.“
Fjölskyldan mikilvægust
Sjálfur á Hugo stóra fjölskyldu. Hann er
kvæntur Ragnheiði Hermannsdóttur og þau
eiga fjögur börn; Kristján Karl, Dögg, Hróar
og Harald. „Svo á ég eiginlega fimmta barnið.
Hún heitir Sigríður Halla. Þegar hún missti
móður sína árið 2000 varð þetta svona gagn-
kvæm ættleiðing; hún ættleiddi okkur og
við ættleiddum hana óformlega. Þegar hún
kynntist seinna manni sínum, Katli Magn-
ússyni, þá mátti ég alveg verða tengdapabbi
hans. Þau eiga litla stelpu og ég er afi hennar.
Þannig að ég á fjögur barnabörn og eiginlega
fimm börn.“
Er íslenskt samfélag barnvænt að þínu
mati?
„Nei. Það er ákveðið stress og hraði hér
á Íslandi. Þegar ég hef verið með fyrirlestra
fyrir foreldra er ég stundum spurður hvað
maður geri í hraða morgunsins, þegar börnin
þurfa að fara á fætur, borða morgunmat,
klæða sig, bursta tennur og fara í leikskólann.
Foreldrar beita alls konar misgóðum að-
ferðum til að ná þessu, dag eftir dag. Á meðan
lausnin væri kannski að vakna korteri fyrr.
Það er ekki eina lausnin. Stundum gleymist
að gefa uppeldinu þann tíma sem það tekur.“
Hugo hefur oft og tíðum bent á að það
skipti líka máli hvernig maður orði hlutina.
„Sumir segjast eyða tíma með börnunum.
Það er neikvætt orð. Maður eyðir peningum.
Ég nota. Að eyða tímanum hljómar neikvætt
en að nota tímann er jákvæðara. Önnur setn-
ing sem ég þoli ekki í uppeldi er setningin
„ég bæti þér þetta upp seinna“. Ég hef aldrei
skilið þessa hugsun. Ef maður er að bæta eitt-
hvað upp í dag sem maður ætlaði að vera bú-
inn að gera fyrir hálfu ári, hvað hefði maður
þá annars gert? Það sem þú gerir ekki í dag
gerirðu aldrei. Þetta viðhorf „það er mikið að
gera, ég þarf svo mikið að vinna og bæti þér
þetta upp seinna“ er bara bull. Sá tími kemur
aldrei. 1. júlí 2011 [þegar viðtalið var tekið]
kemur aldrei aftur ef ég nota ekki tímann
með barninu mínu í dag.“
Hugo tekur fram að fjölmargir íslenskir for-
eldrar standi þig afar vel í foreldrahlutverk-
inu. „Það eru til svo umhyggjusamir foreldrar
á Íslandi. Mér finnst það svo mikil breyting
en mann langar auðvitað að sjá það gerast
hjá öllum. Maður sér svo falleg samskipti
foreldra og barna oft og tíðum að ég tek ofan
fyrir þeim foreldrum sem eru að nota tímann
með börnunum.“
Hann nefnir að kreppan hafi vafalaust
breytt hugsunarhætti fólks til hins betra.
„Nú er fjölskyldan mikilvægust. Og það
er ekki bara í orði heldur líka í reynd. Ég hef
hitt foreldra sem hafa sagst fegnir að þessi
vitleysa stöðvaðist: Fólk var að skreppa til
London eða Hong Kong til að vinna í viku og
hafði gífurlega mikla peninga á milli hand-
anna. Þetta var bara vitleysa.“
Á móti kemur að nú færist í aukana að ann-
að foreldrið eða bæði fari til útlanda til vinnu.
„Já, þetta er það sem þarf að takast á við.
Ég er ekki þeirrar skoðunar að það sé gott
fyrir börn að vera í 100% öryggi alla daga.
Ég held að það sé eðlilegt að við tökumst á
við einhverja hluti og svo er bara spurning
hvernig barninu er hjálpað að takast á við
breytingar. Hvernig fjölskyldan tekst á við
það að annað foreldrið er kannski í Noregi að
vinna. Maður skilur að það getur verið erfitt,
eins og svo margt annað sem gerist. Sumu
stjórnum við, eins og hvort við hlaupum eftir
miklum lífsgæðum eða látum okkur nægja
að hafa minna og notum tímann meira með
börnunum. Öðru stjórnum við ekki, eins og
alvarlegum veikindum, umferðarslysum, jafn-
vel skilnuðum. Stundum finnst mér reyndar
að fólk ætti að geta stjórnað skilnuðum betur.
En í hjónabandi þar sem fólki finnst skiln-
aður vera eina lausnin skiptir máli hvernig
maður hjálpar barninu í þeim aðstæðum.
Foreldrar leita mikið til mín um hvernig best
sé að ræða skilnað við börn, haga umgengni
o.fl. Það er eitt af því sem mér hefur fundist
mikil breyting á. Ég bendi á nokkrar leiðir
í bókinni minni. Foreldrar eru tilbúnari en
nokkru sinni áður að láta líðan barnsins ráða
för. Það hefur mér fundist vera mjög góð
þróun. Viðhorfið er ekki bara „vertu frammi,
við mamma þín erum að skilja“.
Hver eru helstu mistökin sem foreldrar
gera í uppeldi barna sinna?
„Til eru ákveðnar uppeldisaðferðir sem að
mínu viti vinna gegn þeim markmiðum sem
foreldrar vilja ná. Eins og að kasta krökkum
inn í herbergi, sem kallað er orðum eins og
einvistun eða skammarkrókur. Í hugum
barna er það mjög ósanngjarnt. Barn sem
er beitt valdi með þessum hætti er ekki inni
í herberginu sínu að íhuga stöðu sína og
finna að það verður að taka sig á. Slíkt gerist
í samtali við foreldra. Ég hef svo mikla trú á
samtalinu. Ef við viljum að barnið beiti ekki
valdi, að barnið kunni eitthvað annað en að
annað hvort sigri það eða tapi, verða foreldrar
að nota aðrar aðferðir en þær sem fela í sér
að það sé sigurvegari og tapari. Þetta er eitt
af því sem mér finnst mikilvægt að koma til
skila. Þótt foreldrar sigri ekki er ekki þar
með sagt að þeir tapi. Það er alltaf til þriðja
leiðin og hún byggist á samtali, að vera skýr
með það sem maður vill og að hlusta á við-
brögðin.“
Hugo nefnir til sögunnar nokkur atriði sem
ungir skjólstæðingar hans hafa bent honum
á. „Eitt af því sem börnum finnst ósann-
gjarnt er þegar foreldrar ætlast til einhvers
af þeim og börnin gera það ekki strax. Þá
fá þau setninguna „er þetta þakklætið eftir
allt sem ég geri fyrir þig?“ Þá er eins og það
sé debit- og kredit-listi í uppeldi. Foreldrar
gera eitthvað fyrir börnin, velja að fara til
Spánar í sumarfrí í þrjár vikur og svo eiga
börnin að borga Spánarferðina með því að
vera þæg í alla vega tvær vikur á eftir. Annars
kemur „er þetta þakklætið? Maður er búinn
að leggja það á sig að fara til Spánar og ekki
einu sinni búinn að borga ferðina!“ Það má
ekkert hegða sér illa, hvort sem maður fór til
Spánar eða ekki. En þetta eru rökin sem for-
eldrar nota stundum. Og þá segir barnið: „Ja,
þið ákváðuð að eiga mig!“ Þá er þetta komið
út í tóma vitleysu. Mér finnst þetta svo mikil
uppgjöf og börnum finnst það ósanngjarnt.
Samt nota foreldrar þetta sem aðferð; að
koma inn einhverri sektarkennd hjá barninu.
Ég get endalaust talað um þetta! Ég vil að
börn gegni foreldrum. Það er ofboðslega
mikilvægt að börn gegni foreldrum. En þau
eiga ekki að gegna af því að foreldrarnir hafi
borgað eitthvað eða séu eldri eða ráði. Heldur
af trausti, virðingu, reynslu og tillitssemi. Það
held ég að gerist í gegnum samtalið og með
því að foreldrar séu fyrirmynd. Mér finnst
foreldrar stundum horfa of mikið á hegð-
unina og reyna að stoppa erfiða hegðun með
misgóðum aðferðum sem þeir hafa erft héðan
og þaðan. Bókin mín gengur út á að benda á
aðra möguleika.“
Veikindin verða hluti af lífinu
Þótt Hugo sé hraustlegur að sjá er ekki allt
sem sýnist. Hann greindist með krabbamein
í gallgöngum lok nóvember í fyrra. „Ég fór í
aðgerð en þá var það of seint. Krabbameinið
hafði færst yfir í lifur. Ég er í lyfjameðferð og
hún getur verið ansi krefjandi. Ég finn fyrir
þreytu, orkuleysi og ræð ekki við að vinna
eins og ég gerði áður. Ég hef ekkert verið að
vinna á stofu síðan nema í algerum undan-
tekningartilvikum. Skólastjórnendur og
samstarfsfólk mitt í skólum hefur sýnt þessu
mikinn skilning. Ég hef getað unnið eftir
því sem orkan leyfir. Þeir sem eru í þessum
sporum vita að á þessu stigi eru aukaverkanir
af lyfjunum erfiðari frekar en ég finni svo
mikið fyrir veikindunum sjálfum. Lyfin hafa
virkað ágætlega. En ég finn fyrir þreytu og
máttleysi ef ég passa ekki upp á að hvíla mig
reglulega.“
Hefurðu gert einhverjar breytingar á mat-
aræði eftir að þetta gerðist?
„Ég hef svo sem alltaf borðað hollan mat.
Það kom næringarfræðingur og fór yfir mat-
aræðið með okkur. Á endanum sagði hann að
eiginlega hefði ég ekki átt að fá krabbamein.
Ég hef ekki reykt, ekki hefur drykkjunni ver-
ið fyrir að fara og ég hef borðað hollan mat.
Ég fann fyrst fyrir þessu 13. apríl 2010. Þá
fékk ég kast þar sem ég var á æfingagöngu
fyrir ferð á Hvannadalshnjúk, sextugur að
aldri. Ég hafði ekki verið í betra formi í mörg
ár. Krabbamein í gallgöngum er frekar sjald-
gæft. Mamma lést úr sams konar krabba-
meini þannig að líklega er þetta arfgengt.“
Hverjar eru batahorfur?
„Krabbameinslæknirinn orðaði þetta mjög
vel þegar við hjónin komum fyrst að tala við
hann: „Þið eruð að takast á við erfiða hluti.
Takið hvern dag fyrir sig. Ekki bíða eftir
útkomunni úr lyfjagjöfinni, niðurstöðunni úr
myndatökunni eða blóðsýnunum og svo fram-
vegis. Þá eruð þið alltaf að bíða. Bíða eftir ein-
hverri útkomu og framtíð. Þá er allt í óvissu.“
Ég var í lyfjagjöf í gær, var slappur í gær og
í dag. Verð sjálfsagt búinn að ná betri orku á
morgun eða hinn og hlakka til þess. Það er
það eina sem ég veit. Ég horfi svo sem ekki til
þess hvað svoleiðis dagar verða margir. Dag-
ar, vikur, mánuðir eða ár. Ég ætla á ættarmót
um miðjan júlí. Svo ætla ég að fara í aðgerð
til að laga kviðslit. Byrja að vinna í skólanum
í haust. Hvað þetta verður lengi svona veit
ég ekki. Ég held að krabbameinslæknar geti
ekki sagt neitt varðandi þetta krabbamein.
Ég er kannski ekki mikið að spyrja heldur.
Mér skilst að þetta sé mitt lífstíðarverkefni
að fara reglulega í lyfjagjöf. Meðferð á þessu
krabbameini lýkur ekki eftir sex mánuði, níu
mánuði eða eitt ár. Það væri mjög sérstakt ef
það gerðist. Ég á von á að það verði hluti af
lífinu að fá þessa hjálp.“
Hann segir það 180 gráðu beygju á lífinu
að veikjast svona og bendir á að krabbamein
sé í raun fjölskyldusjúkdómur. „Ég hef fengið
ofboðslega mikinn stuðning frá öllum. En
þótt ég sé sá sem veikist þá finnst börnunum
mínum, tengdabörnum og barnabörnum
þetta mjög erfitt. Fólk er svo umhyggju-
samt og spyr þau hvernig ég hafi það. Mér
finnst vænt um þá umhyggju. En mér finnst
líka mikilvægt að þau séu spurð hvernig þau
hafi það. Auðvitað gera margir það líka en í
minni mæli. Þetta er geysilega erfitt. Orðið
krabbamein er stuðandi. Þar með er ég ekki
að gagnrýna fólk sem sýnir mér stuðning og
umhyggju, sem ég tek í hvaða formi sem hún
er. Fólk hefur sínar aðferðir.“
Eins og fram kom í upphafi urðu veikindin
til þess að Hugo lét verða af því að skrifa bók-
ina sína og taka upp fyrirlestur.
„Ég er feikilega sáttur við mitt líf og allt
sem ég hef gert. Við hjónin höfum alltaf lagt
áherslu á að njóta lífsins sem ferðalags í stað
þess að bíða eftir áfangastöðunum. Ég átti
bara þetta eftir ógert. Ég skilaði handritinu
í síðustu viku og það fer í yfirlestur í næstu
viku. Ég er að vinna með Karli Jónasi sem er
að myndskreyta bókina. Þorsteinn Joð er svo
að klippa fyrirlesturinn. Hann er svo mikill
fagmaður að ég geri ekki annað en að segja
„æðislegt“.“
Hvernig líður þér núna – eftir að þú ert
búinn að koma þessu frá þér?
„Þetta er ægilegur léttir. Fyrir mér er þetta
enginn endapunktur. Nú get ég haldið áfram
að vera veikur. Vonandi tekst ég á við eitthvað
annað.“
Hugo segir það í raun ekki hafa
komið sér á óvart að fregna að
kynferðisofbeldi fyrrum skóla-
stjóra og kennara í Landakots-
skóla hafi getað viðgengist um
jafnlangt skeið og frásagnir
þolenda þess í Fréttatímanum
undanfarnar vikur hafa leitt í ljós,
án þess að nokkuð væri að gert.
„Það kom ekki á óvart vegna
þess að hver einstaklingur sem
er beittur svona ofbeldi, eins
og í Landakoti, heldur að hann
sé einn um þetta. Núna segir
fólkið: „Ég vissi ekki að það hefðu
verið fleiri.“ Í æsku taka börn
skömmina eða sektina inn á sig.
Þöggunin er fyrst og fremst á
grundvelli þess að þau halda
að þau beri einhverja ábyrgð á
þessu athæfi. Hafi annað hvort
átt það skilið eða gert eitthvað
af sér. En um leið og í ljós kemur
að fleiri hafa orðið fyrir ofbeldinu
verður mikil losun og breyting á
þessum hugsunarhætti. Þegar
þau átta sig á að þau voru hluti
af heild. Þannig að þessi þögn
sem ríkti kemur ekki á óvart.
Vitneskjan á þessum tíma var
líka önnur. Það er svo erfitt að
skoða eitthvað sem gerðist fyrir
tíu til tuttugu árum út frá því sem
við vitum í dag. Í dag myndum
bregðast allt öðruvísi við þessum
börnum sem sögðu þó eitt-
hvað heima fyrir. Foreldrarnir
myndu bregðast öðruvísi við.
Samstarfsfólk myndi bregðast
öðruvísi við. Einhver myndi láta
barnaverndaryfirvöld vita, þótt
ekki væri nema vegna þessa aga
eða ofbeldis sem virðist hafa
verið þar frá hendi kennara.
Fólk fylltist vanmætti, það hætti
og fór. Af því að það gat ekkert
gert. Reyndi en hafði kannski
enga leið til að leita til yfirvalda.
Samstarfsfólk og foreldrar tóku
börnin sín úr skólanum. Þannig
leysti fólk þetta þá. En það myndi
ekki gera það í dag. Foreldrar
og aðrir héldu að þeir væru einir
í þessu þannig að það er ekki
sanngjarnt að áfellast þá. En
það er ekki skiljanlegt gagnvart
yfirvöldum í kirkjunni, þeim sem
vissu þetta, því þeir vissu um
meira en eitt tilfelli. Þeir vissu um
fleiri dæmi.“
Landakotsskóli – Myndum bregðast öðruvísi við í dag
Ég hef aldrei ætlast til þess að börnin mín hjálpi til á
heimilinu. En ég vil að þau taki þátt. Ef maður segir alltaf:
„Hjálpaðu mér að taka úr vélinni, hjálpaðu mér við þetta –
þá er maður að segja „þetta er mitt verkefni sem þú átt að
hjálpa mér við“. Mér finnst það rangt. Mér finnst að börn
eigi að vera þátttakendur.
26 viðtal Helgin 8.-10. júlí 2011