Prentarinn - 01.03.1996, Blaðsíða 27

FRÉTTI R ■ ■ ■
Hlutverk frjálsra félagasamtaka
Dagaua
13.-15, júrtí var
haldin í
Reykjavík, að
frumkvœði
Mannréttinda-
skrifstofu
Islands,
ráðstefna um
hlutverk frjálsra
félagasamtaka
í lýðrœðis-
samfélagi,
- en þau eru
einnig oft nefnd
óopinber
félagasamtök,
1 (óþjóðastarfi
Non govern-
mental organ-
Kations - NGO 's.
Georg Páll
Skúlason var
fnlltrúi FBM á
ráðstefnunni.
Aðalerindi ráðstefnunnar fluttu
Birgit Lindsnæs, aðstoðarfram-
kvæmdastjóri Mannréttindaskrif-
stofu Danmerkur, og Ásmundur
Stefánsson, framkvæmdastjóri
Islandsbanka. Meginstarf ráðstefn-
unnar fór fram í hóp-
vinnu. Var unnið í
fjórum hópum þar
sem fjallað var
um hlutverk
frjálsra félaga-
samtaka sem vinna að
mannúðarmálum, málefnum hópa,
málefnum einstaklinga og hlutverk
verkalýðshreyfingar sem frjálsra
félagasamtaka og stöðu stjómmála-
flokka. Gerð var grein fyrir niður-
stöðum hópanna á síðasta degi
ráðstefnunnar og samþykkt eftir-
farandi niðurstaða:
Allt frá lokum seinni heims-
styrjaldarinnar hefur starf frjálsra
félagasamtaka verið talið mikil-
vægur þáttur í lýðræðislegu
samfélagi og var þeim ætlað
sérstakt hlutverk í stofnskrá
Sameinuðu þjóðanna. Fjöldi
frjálsra félagasamtaka hefur ráð-
gefandi stöðu hjá Efnahags- og
félagsmálaráði Sameinuðu
þjóðanna, sem byggir mjög á
upplýsingum frá slíkum sam-
tökum. Þá er í ýmsum alþjóða-
samningum lögð áhersla á mikil-
vægi þeirra.
Frjálsum félagasamtökum hafa
verið fundnir þrír sameiginlegir
þættir:
• Þau eru ekki hluti af ríkisvaldinu
og lagalega og skipulagslega
óháð því. Mörg þeirra reyna
hinsvegar að hafa áhrif á
opinbera stefnumótun og eru
einnig í mörgum tilvikum
háð fjárhagslegum
stuðningi opinberra
IfpB* \ aðila.
4 • Þau eru frábrugðin
einkafyrir-
tækjum að
þvi leyti,
að þau
eru ekki stofnun með það að
markmiði að stunda viðskipti og
skila hagnaði; markmið þeirra er
að framfylgja ákveðnum hug-
myndum og/eða vinna að úrbót-
um á ákveðnum sviðum
þjóðfélagsins.
• Aðild að þeim er frjáls og þau
eru skipulögð af einstaklingum
sem starfa að sameiginlegum
hagsmunum, enda þótt þau geti
haft ákveðið stjómkerfi.
Frjáls félagasamtök eru því oft
málsvarar minnihlutans í samfélag-
inu gagnvart fulltrúum þjóðþinga
sem kosnir eru af meirihlutanum.
Þau setja fram kröfur borgaranna,
stuðla að útbreiðslu ólfkra skoðana
og em fulltrúar fyrir samstöðu fólks
um einstök mál.
Lítið hefur verið fjallað um
hlutverk og stöðu frjálsra félaga-
samtaka á íslandi, en mikilvægt er
að bæði þau sjálf og þjóðin öll geri
sér grein fyrir því að lýðræðið er í
stöðugri þróun og tekur mið af
samfélaginu á hverjum tíma; stöðugt
þarf að hlúa að því með því að
tryggja virkni almennings, jafnræði
þegnanna og jöfn áhrif kvenna og
karla. Því er nauðsynlegt að stjórn-
völd geri frjálsum félagsamtökum
kleift að starfa og veiti þeim
stuðning með ýmsum hætti, svo og
að sótt sé til þeirra upplýsingar,
þekking og reynsla.
Þátttakendur ráðstefnunnar
komust að þeirri niðurstöðu, að í
þróuðu lýðræðissamfélagi væru
náin tengsl á milli opins borgara-
legs samfélags og virðingar fyrir
mannréttindum. Störf frjálsra
félagasamtaka gegna því mikil-
vægu hlutverki, bæði sem forsenda
heilbrigðrar þróunar í stjórnmálum
og sem viðbót við stofnanir
ríkisins.
Það er í sjálfu sér til marks um
gróskumikið lýðræði að frjáls
félagasamtök fái þrifíst og dafnað.
Á íslandi eiga þau að geta starfað
óheft á grundvelli ákvæða stjórnar-
skrárinnar um félagafrelsi, funda-
frelsi og tjáningarfrelsi.
Eina skilyrðið fyrir
starfsemi þeirra er að
tilgangur þeirra og starf-
semi brjóti ekki í bága við lög.
Almenn lagasetning er ekki fyrir
hendi um starfsemi og innri málefni
frjálsra félagasamtaka og er það í
góðu samræmi við það sem tfðkast í
þeim lýðræðisríkjum sem við viljum
bera okkur saman við.
í hugtakinu félagafrelsi felst því
að ríkisvaldið, löggjafarvaldið og
framkvæmdavaldið, láti starfsemi
frjálsra félagasamtaka með öllu
afskiptalausa. Lagasetning sem
tekur til innra skipulags verkalýðs-
félaga er því andstæð þessu mark-
miði og vinnur gegn hlutverki
frjálsra félagasamtaka í samfélag-
inu. Ýmislegt bendir til þess að
skilningur íslenskra stjórnvalda á
eðli og mikilvægi
frjálsra félagasam-
taka sé ekki jafn
mikill og í þeim
löndum sem við
viljum bera okkur
saman við.
Fulltrúar á
ráðstefnunni voru sammála
um að brýnt væri að auka fræðslu
um hlutverk fíjálsra félagasamtaka í
samfélaginu og ræða frekar um
samskipti þeirra og ríkisvaldsins.
Markmið slíkrar umræðu væri að
tryggja sjálfstæði frjálsra félaga-
samtaka jafnframt því sem viður-
kennd væri nauðsyn þess að
ríkisvaldið styðji við starf þeirra.
Ennfremur væri nauðsynlegt að
huga að því hlutverki frjálsra félaga-
samtaka að þjálfa fólk í lýðræðisleg-
um vinnubrögðum.
Samþykkt var að hefja undirbún-
ing að þjóðfundi frjálsra félaga-
samtaka sem haldinn verði fyrir
árslok 1997. •
PRENTARINN ■ 2 3