Dagfari - 01.02.1979, Blaðsíða 5

5
G-ils Gudmundsson:
ALHNGI OG HERSTÖ3MMÁL
Sögulegt yfirlit
Og nú var runninn upp hinn eftirminni-
legi dagur 30. mars 1949. Þingfundur
hófst, eins og boðað hafði verið, klukkan
tíu árdegis. Þegar í byrjun fundar skýrði
forseti frá því, að hann hefði ákveðið að
bera upp tillögu þess efnis, að umræðan
stæði ekki yfir lengur en í þjár klukku-
stundir samtals. Var fáheyrt, eða jafnvel
einstætt, að slík tillaga kæmi fram áður en
untræða hæfist enda mótmæltu þingmenn
Sósíalistaflokksins þessu eindregið og vitn-
uðu til þingskapa. Forseti bar þá fyrir sig
37. grein þingskapa þar sem segir á þá leið,
að ef umræður dragast úr hófi fram, megi
takmarka ræðutíma. Var forseta þegar á
það bent, að þessi umræða gæti ekki hafa
dregist úr hófi fram, meðan hún væri alls
ekki hafin. En forseti sat fastur við sinn
keip og kvaðst bera tillögu sína undir at-
kvæði. Einar Olgeirsson hrópaði: „Ég
heimta að ræða þingsköp. Þann rétt getur
forseti ekki tekið af mér.” En forseti neit-
aði einnig um þann rétt og sagði: „Ég ber
tillögun þá upp”. „Ég neita að þessunt að-
gerðum sé beitt og krefst úrskurðar for-
seta,” sagði Sigfús Sigurhjartarson. Ekki
varð forseti við þeirri kröfu og lét at-
kvæðagreiðsluna fara fram. Nafnakall var
viðhaft, og notuðu flestir þingmenn Sósíal-
istaflokksins rétt sinn til að gera grcin fyrir
atkvæði sínu. Var greinargerð sumra
þeirra í lengra lagi og gerðust ýmsir stjórn-
arliðar brátt órólegir og heimtuðu að for-
seti stöðvaði „ræðuhöld”. 1 greinargerð
sinni rakti Áki Jakobsson meðferð málsins
í þinginu, þar sem það hafði verið til um-
ræðu aðeins einn dag með takmörkuðum
ræðutíma. Tók forseti brátt að gefa
honum áminningu um, að greinargerðin
væri orðin of löng. Við aðra áminningu
krafðist Áki forsetaúrskurðar. „Þingið
hefur enga heimild til að svipta minni-
hluta ntálfrelsi,” sagði hann. Greip nú
forseti til bjöllunnar og hugðist stöðva
þingmanninn með þeim hætti. Áki sagði
þá að lokum: „Ég heyri, að hæstvirtur for
seti er ekki frjáls ntaður. Formaður flokks
hans situr framan við hann og hefur i hót-
unum við hann.”
Atkvæðagreiðslan
Séra Emil Björnsson fráttamaður hefur
lýst því, hvernig umhorfs var innan dyra
Alþingis ntcðan atkvæðagreiðslan fór
fram. Hann segir:
„Þegar byrjað var að greiða atkvæði unt
breytingartillögur þær sent frani höfðu
Einar Olgeirsson
komið við þingsályktunartillöguna unt At-
lantshafsbandalagið, byrjaði grjótkastið.
Það var þó heldur dræmt í fyrstu, eins og
verið væri að þreifa fyrir sér, og sumar
steinvölurnar brutu ekki eða sprengdu
nema ytri ruðurnar, en í húsinu eru tvö-
faldir gluggar. En þetta jókst smátt og
smátt og um það bil er farið var að greiða
atkvæði unt tillöguna sjálfa með nafna
kalli, var orðin bein lífshætta að vera í
þingsalnum og yfirleitt í herbergjum i
þeirri hlið hússins, sem veit að Austurvelli.
Ráðherra og forseti þingsins, Jón Pálma-
son, voru verst settir allra, því að stólar
þeirra eru næstir glugganum og snúa
bökum að þeim.”
Þridji hluti
Jón Pálmason hefur lýst atvikum á
þessa leið:
„Rétt áður en atkvæðagreiðsla byrjaði,
heyrðu alþingismenn óhljóð og upphróp-
anir úti fyrir og bráðlega hófst grjótkast og
forar á Alþingishúsið. Atkvæðagreiðsla
stóð nokkuð lengi, því nafnakalls var
krafist um hverja breytingartillögu og að
lokum um tillöguna sjálfa. Fóru fram sjö
nafnaköll alls. Allan tímann sem atkvæða-
greiðslan stóð var grjótkast og forar á Al-
þingishúsið. Flestar rúður á framhlið húss-
ins voru brotnar og flugu steinar, sem inn
um gluggann komu, víðsvegar um þingsal-
inn. Glerbrotin hentust cinnig langt inn i
þingsalinn. Glerbrotin hentust einnig
langt inn i þingsal, en einkum hrúguðust
þau að stólum forseta, skrifara og ráð-
herra, sem allir eru innan við gluggana,
eins og kunnugt er. . . Eins og útlitið var í
þingsalnum á timabili, tel ég það mestu
mildi, eða eigi skyldu verða meiri meiðsli á
alþingismönnum en þarna átti sér stað.”
Ekki urðu önnur meiðsli á þing
mönnunum en þau, að Hermann Guð
mundsson fékk hraungrýti i gagnaugað,
en í grjótinu leyndist glerflís, sem gekk inn
í gegnunt augnalokið og olli talsverðri
blæðingu og síðan hljóp ígerð i sárið. Var
Hermann frá störfum í tvær vikur.
Um það bil sem forseti sleit fundi, náðu
átökin utan Alþingishússins hámarki. En
ekkert fékk breytt þeirri staðreynd, að með
samþykki verulegs meirihluta Alþingis var
Island orðið eitt þeirra ríkja, sem gerðist
stofnaðili hernaðarbandalags.
„Þegi þú, hirðstjóri"
Mestur varð hávaðinn og taugaóstyrk-
urinn meðan Einar Olgeirsson gerði grein
fyrir atkvæði sínu. Hann hóf mál sitt á þvi
að staðhæfa, að nú væru allar reglur og
þingvenjur þverbrotnar og nefndi dærni
þar um. „Við mótmælum þessurn mála-
lengingum,” hrópaði Sigurður Kristjáns-
son. „Ég ræö sjálfur minni greinargerð,”
svaraði Einar. Þá greip Stefán Jóhann
STefánsson forsætisráðherra einnig fram I
og kallaði til Einars að hætta. „Þegi þú,
hirðstjóri,” sagði Einar og hélt áfram máli
sínu. „Vill ekki forseti láta þingmanninn
greiða atkvæði?” hrópaði forsætisráð-
herra. „Atkvæði!” sagði forseti. Einar hélt
áfram greinargerð sinni: „Já, það er byrjað
nýtt niðurlægingartímabil, þar sem forseta
Alþingis er þröngvað til að brjóta þing-
Framhald á bls. 21