Heimilisritið - 01.08.1943, Page 14

ina, breyttist framknúningsorka hans
skyndilega í hita, og hann sprakk
með þvílíkum feikna hávaða. að
hans varð vart um alla Mið-Asíu,
jafnvel heyrðist ómurinn alla leið til
Norður-Noregs, sem er í 4000 km.
fjarlægð frá þeim stað, sem hnött-
urinn sprakk. Skammt fyrir austan
Kausk, sem er 650 km. frá staðnum,
var bresturinn svo mikill, að lestar-
stjóri nokkur stöðvaði járnbrautar-
lest sina, af því að hann hélt, að
sprenging hefði orðið í eimlestinni.
Og 100 km. sunnar en Kausk,
duttu menn og skepnur kylliflatar af
loftöldunni, sem sprengingin orsak-
aði. .
Nokkrir hirðingjar höfðu slegið
upp tjaldbúðum eigi alífjarri staðn-
um, sem vígahnötturinn hafði komið
niður, en annars var engin byggð
nálægt. Flestir hjarðmannanna fór-
ust, þegar áreksturinn varð. Að
minnsta kosti einn þessara manna
komst þó lífs af, þótt hann missti
heyrnina og yrði veikur í langan
tíma á eftir. Tjald hans, sem hafði
verið reist á óbyggðu skóglendi, 35
km. fyrir norðan Vanovara, rifnaði
í smátætlur og hreindýrin dreifðust
út um hvippinn og hvappinn. Hinn
aldagamli frumskógur í kringum
tjaldstæðið rifnaði upp með rótum á
fjölda ferkílómetra svæði. svo að
maður getur gert sér í hugarlund,
hve sprengingin hefur verið ægileg.
NÓTTINA MILLI 1. OG 2. JÚLÍ
1908 sáust á himni yfir allri Vestur-
Síberíu, Rússlandi og Norðvestur-
Evrópu, skrautleg leifturský, sem
voru svo björt, að jafnvel í Mið-
Evrópu var bjart alla nóttina eins
og um dag væri. Þessi stórfenglegu
ský voru nálega 80 km. yfir jörð og
fóru með 115 m. hraða á sekúndu.
Þetta gefur vísbendingu um það, að
í þeirri hæð fylgist loftið aðeins að
hálfu' með snúningi jarðar, því að á
60 breiddarbaug snýst jörðin með
230 m. hraða á sekúndu.
Árið 1908 álitu margir stjörnu-
fræðingar og vísindamenn, að hin
fjarlægu og leiftrandi næturský
væru rykagnir, sem kastazt hefðu
upp í háloftin af völdum eldgosa,
og þar sem skuggi jarðhnattarins
næði þeim eigi í slíkri hæð, gæti
sólarljósið endurspeglazt í rykskýj-
unum á þann hluta jarðarinnar,
sem næturmyrkvaður væri. Kunnugt
er líka um hin björtu næturský, eft-
ir eldgosið mikla frá eldfjallinu
Krakatau i Austur-Indíum 26. ágúst
1883. Það var því mjög eðlilegt, að
vísindamennirnir álitu björtu næt-
urskýin 30. júní 1908 stafa af eldgos-
um, en þeim til mikillar undrunar
fréttist ekki um neitt eldgos á þessu
tímabili. Nú vitum við hinsvegar. að
utanjarðarryk getur haft sömu af-
leiðingar, þegar það fellur niður í
gufuhvolfið frá vígahnöttum, en það
var mönnum ókunnugt um þá.
Hinn 30. júní 1908 var ennfremur
sérkennilegur vegna annarra jarð-
eðlisfræðilegra fyrirbrigða. Þannig
skráðu margir loftmælar. víðsvegar
um jörðina nokkrar ölduhreyfingar í
loftþrýstingnum, sem einkum voru
gerðar að áköfu deilu- og umræðu-
efni á Englandi, án þess að menn
gætu þá fundið sennilegar skýring-
12
HEIMILISRITIÐ