Læknablaðið - 15.11.1984, Blaðsíða 7

LÆK.NABLAÐIÐ 1984;70:281-6
281
Davíð Gíslason*, Tryggvi Ásmundsson*, Benedikt Guðbrandsson*, Lars Belin**.
Fellipróf gegn mótefnavökum heysóttar og tengsl
þeirra við lungnaeinkenni íslendinga, sem unnið
hafa í heyryki.
Afturvirk könnun er nær til áranna 1977-1981
INNGANGUR
Skráning atvinnusjúkdóma hin síðustu ár bend-
ir til pess, að sjúkdómar eftir vinnu í heyryki
séu með algengustu atvinnusjúkdómum hér á
landi (1). Tvær greinar um heysjúkdóma hafa
nýverið birst í Læknablaðinu. Fjallar önnur
um heymæði á íslandi (2), en hin um heysjúk-
dóma í sambandi við atvinnusjúkdóma í önd-
unarfærum (3).
Heymæði (heysótt, »farmer’s lung«) telst til
flokks ofnæmissjúkdóma sem í Bretlandi hafa
verið nefndir »extrinsic allergic alveolitis« en í
Bandaríkjunum whypersensitivity pneumoni-
tis«. ítalinn Ramazzini lýsti fyrstur árið 1713
slíkum sjúkdómum meðal manna, sem fengust
við að mæla og sigta myglað korn (4). Hins
vegar varð Sveinn Pálsson fyrstur til að lýsa
heysótt árið 1790 (5). Síðar gaf Jón Finsen (6)
allgreinargóða lýsingu á sjúkdómnum og sam-
bandi hans við heyryk. Veitti hann pví fyrstur
athygli, að einkenni komu fram nokkrum
klukkustundum eftir að unnið hafði verið í
heyi. Fleiri íslendingar skrifuðu um sjúkdóm-
inn á 19. öld og fyrri hluta 20. aldar og hafa
pessi skrif vakið verulega athygli (7, 8).
Dæmigerð sjúkdómseinkenni heysóttar eru
hósti, mæði og kalda með háum hita 6-12
klukkustundum eftir vinnu í heyryki.
Við hlustun heyrast oft fín brakhljóð yfir
neðri hluta lungna við innöndun og á röntgen-
mynd sjást oft fíngerðar »interstitial«-íferðir í
neðri hluta lungna. Vinna í heyryki veldur pó
oftar mæði án pess að sótthiti fylgi. Oft fylgja
einnig langvinnur hósti og uppgangur og líkist
sjúkdómurinn pá langvinnu berkjukvefi með
teppu (bronchitis chronica obstructiva).
Við lýsingu á pessum sjúkdómi hafa verið
notuð jöfnum höndum orðin heysótt og hey-
mæði og er hið fyrrnefnda eldra í málinu.
Frá *Vífilsstaöaspítala og **AUergilaboratoriet, Allergisek-
tionen, Sahlgrenska Sjukhuset, Göteborg. Barst 17/08/1984.
Sampykkt og sent í prentsmiðju 21/08/1984.
Leggjum við til að orðið heysótt verði notað
til að lýsa peirri tegund sjúkdómsins, sem
sótthiti fylgir, en heymædi notað fyrir hin
afbrigðin og jafnframt sem safnheiti fyrir
sjúkdómsmyndina.
Skilgreining á heymæði hefur verið töluvert
á reiki. Heysótt er greind hafi sjúklingur
fengið endurtekin köst með mæði og hita 6-12
klukkustundum eftir vinnu í heyi (9, 10). Þessi
skilgreining er pó ekki einhlít vegna pess að
bændur mæla sig ekki allir pótt peir fái hroll
eða mæði eina kvöldstund eða oftar. Pví er
hitanum stundum sleppt sem skilyrði fyrir
sjúkdómsgreiningunni (11, 12). Sumir gera
kröfu um jákvæð fellipróf gegn mótefnavök-
um heysóttar, auk áðurnefndra einkenna (12).
Skilgreining á öðrum tegundum heymæði er
óljós, pótt slíkir sjúklingar séu oft taldir með í
rannsóknum (10, 13).
Árið 1961 sýndu Pepys og félagar (14) fram
á samband heysóttar og hitakærra geislasýkla
(thermophilic actinomycetes). Fjöldi rann-
sóknahafa beinst að pví að finna tíðni jákvæðra
felliprófa gegn mótefnavökum heysóttar hjá
sjúklingum (10, 11, 15, 16) og hjá heilbrigðu
fóki sem vinnur við landbúnaðarstörf (10, 15,
16). Niðurstöður pessara rannsókna hafa verið
afar mismunndi og ekki hefur alltaf tekist að
finna jákvætt samband á milli felliprófa og
einkenna um heysótt (15, 17).
Óvíða hefur tíðni heysóttar reynst eins há
og í Skotlandi og Orkneyjum (11). í Orkneyj-
um höfðu 8.6 % bænda einkenni um heysótt
og um helmingur peirra hefur jákvæð fellipróf.
Aðstæður til heyverkunar hér á landi eru ekki
ósvipaðar og par.
Hin síðari ár hafa fellipróf gegn mótefna-
vökum heysóttar verið gerð hér á landi, pegar
grunur hefur verið um pennan sjúkdóm og ef
um hefur verið að ræða meiri háttar sjúkdóma
í öndunarfærum bænda. Eftir pví sem reynsla
hefur fengist af pessum prófum, hafa pó