Læknablaðið - 15.11.1984, Blaðsíða 26

296
LÆKNABLAÐIÐ
ra faeni (M. faeni) á 12 sjúklingum frá Ólafi.
Eru það örugglega fyrstu jákvæðu felliprófin
fyrir M. faeni sem gerð voru á íslenskum
sjúklingum (7). Um miðjan síðasta áratug var
almennt farið að nota fellipróf til pess að
kanna útbreiðslu mótefnavaka heysóttar hjá
lungnaveikum bændum hér á landi. í upphafi
var pví trúað, að jákvæð fellipróf væri sönnun
þess, að sjúklingur hefði heysótt. Efasemdir
gerðu þó fljótt vart við sig. Pví voru niður-
stöður felliprófa, sem gerð voru á árunum
1977 til 1981, á sjúkrahúsum í Reykjavík og á
Vífilsstaðaspítala kannaðar sérstaklega. Eru
niðurstöður þessara rannsókna kynntar hér í
blaðinu (8). Þessar niðurstöður sýna að felli-
prófin eru ónothæf til þess að greina heysótt.
Jákvætt fellipróf sýnir aðeins að sjúklingurinn
hefur orðið fyrir viðkomandi mótefnavaka og
myndað mótefni gegn honum. Könnunin bend-
ir einnig til þess að Thermoactinomyces vulga-
ris (T. vulgaris) sé ekki til á íslandi, en þessi
örvera er megin orsök heysóttar í Finnlandi,
og hefur fundist í þeim löndum öðrum, þar
sem heysótt hefur verið rannsökuð. í greininni
eru einnig leiddar nokkrar líkur að því, að
heyryk geti valdið lungnaþembu og langvinnri
berkjubólgu.
Þegar rannsóknir hófust á ofnæmissjúk-
dómum á Vífilsstöðum 1977, kom fljótlega í
ljós, að bráðaofnæmi í öndunarfærum virtist
oft tengjast vinnu í heyryki. Árið 1979 var birt
niðurstaða rannsókna á heyofnæmi í Orkn-
eyjum, sem ótvírætt gaf til kynna, að heymaur-
ar væru aðalorsök bráðaofnæmis af heyryki
(9). Annar okkar (D.G.) uppgötvaði 1982
ofnæmi fyrir villtum músum hjá þremur sjúk-
lingum með asthma, sem settu ofnæmisein-
kenni sín samband við heyryk (10).
Vafalítið verða allir héraðslæknar meira
eða minna varir við heysjúkdóma ekki síður
en þeir læknar sem fást við lungnasjúkdóma
og ofnæmissjúkdóma. Búnaðarfélag íslands átti
frumkvæði að því að stofnaður var starfshóp-
ur undir forystu landlæknis árið 1980. Hópur
þessi hefur síðan unnið að rannsóknum á
þessum sjúkdómum og fengið til liðs við sig
tvo danska sérfræðinga, Thorkil E. Hallas frá
Statens Skadedyrlaboratorium og Suzanne
Gravesen frá Allergologisk Laboratorium í
Kaupmannahöfn. Hallas hefur rannsakað
maura í íslensku heyi (11, 12, 13, 14). Hann
hefur fundið 19 maurategundir. Algengustu
maurategundirnar fundust í meira en helmingi
heysýnanna. Tarsonemus sp. fannst í 96 %
sýnanna, Acarus farris í 81 %, Lepitoglyphus
destructor í 83 %, Tydeus interruptus í 78 %
og Cheyletus eruditus í 50% sýnanna (11).
Hann hefur einnig kannað hvernig áhrif hey-
verkun og geymsla heysins hefur á fjölda
heymauranna og innbyrðis hlutfall tegundanna
í heyinu. Suzanne Gravesen og félagar hafa
rannsakað ýmsa aðra þætti í heyinu, svo sem
myglu, frjókorn, hitakæra geislasýkla og mót-
efnavaka frá músum (15). Hún hefur fundið 15
tegundir myglu í þurrheyi, en aðeins þrjár
tegundir fundust í votheyssýnum. Einnig fann
hún hitakæra geislasýkla í ríkum mæli í öllum
þurrheyssýnum, sem könnuð voru, en aðeins í
litlum mæli í votheyssýnum. Athyglisvert er,
að hún fann mótefnavaka úr músaþvagi í
öllum heysýnum, sem hún kannaði og einnig
mótefnavaka frá músahárum í þrem heysýnum
af tíu, sem könnuð voru. Þessar rannsóknir
voru undirstaða fyrir þær athuganir á bráðaof-
næmi af heyryki, sem kynntar voru hér í
blaðinu (16) og sýna þær, að heymaurar eru
meginorsök þess ofnæmis. Einnig vekur at-
hygli, að mygla virðist sjaldan valda bráðaof-
næmi. Hins vegar veldur hún alloft mótefna-
myndum af IgG gerð.
Gerð hefur verið ítarleg könnun á úrtaki
sveitafólks í tvimur landshlutum, Víkurlækn-
ishéraði og í Strandasýslu, með tilliti til
heysjúkdóma. í Víkurhéraði er úrkoma ein hin
mesta á landinu og þar er heyið að mestu leyti
hirt í þurrhey. í Strandasýslu er úrkoma u.þ.b.
helmingi minni og þar er einkum heyjað í
vothey. Könnunin hefur annars vegar beinst að
því að athuga bráðaofnæmi hjá bændafjöl-
skyldum þar sem heimilisfaðirinn er 50 ára eða
yngri. Þessi aldursmörk eru valin vegna þess,
að bráðaofnæmi er sjúkdómur barna og ungs
fólks. Þeir sem vinna að staðaldri í heyryki
hafa einnig verið rannsakaðir með tilliti til
lungnastarfsemi og áhrifa heyryks á hana.
Fellipróf voru einnig gerð gegn mótefna-
vökum heysóttar. Úrvinnslu þessara kannana
er ekki lokið, en athuganir á felliprófum sýna
að 72,9 % felliprófa gegn M. faeni eru jákvæð
í Víkurhéraði, en 23,0 % í Strandasýslu. Þessi
munur er marktækur. Einnig fannst mark-
tækur munur á fjölda þeirra, sem fengið
hófðu sótthita eftur vinnu í þurrheyi. í Víkur-
héraði höfðu 18,5 % þeirra, sem kannaðir voru,
fengið sótthita, en 7,9 % í Strandasýslu (17).
Heysótt er þó ekki einungis bundin við
menn. Henni er fyrst lýst í hrossum hér á landi
af Jóni Hjaltalín árið 1837 (18). Þorkell Jó-