Læknablaðið - 15.11.1984, Blaðsíða 25

LÆKNABLADID 1984;70:295-8
295
NABLAÐIÐ
70. ÁRG. - NÓVEMBER - 1984
Heysjúkdómar á íslandi
»Heysótt nefnist veikleiki, er tilfellur peim er
gefa myglað og illa verkað hey á vetrum, og er
hann alþekktur úti á íslandi, orsakast hann af
phlogistiskum dömpum úr heyinu, er sjúgast
inn með andardrættinum, og af sér Ieiða
kvefsótt, hæsi, hósta og öll hin sömu tilfelli og
annað phlogistiskt loft og dampar, svo sem af
kolum, brennisteini, forarmýrum og öðru pess
háttar.«
Þannig lýsir Sveinn Pálsson læknir sam-
bandi heysóttar við illa verkuð hey (1). Grein
hans birtist í Tímariti hins konunglega ís-
lenska lærdómslistafélags 1790. Fjórum árum
síðar skrifar Jón Pétursson læknir grein í
sama tímarit, sem ber nafnið »Um líkamlega
viðkvæmni«. Hann segir, »að illa umhirt eða
lengi forsómuð sé heysótt margra manna bani
hér á landi, par sem sjúkdómurinn umbreyt-
ist í fullkomna ólæknandi megrusótt (phtisin),
eður vatnssýki, bæði í brjósti og annars
staðar í líkamanum« (2).
Báðar pessar tilvitnanir eru teknar úr fróð-
legri grein eftir Örn Elíasson um heymæði á
íslandi, sem birtist í Læknablaðinu 1982 (3). í
grein Arnar er einnig útdráttur úr doktorsriti
Jóns Finsen í Kaupmannahöfn 1874 (4). Jón
gerði ítarlega grein fyrir sambandi heysóttar
við myglu í heyryki og varð fyrstur manna til
pess að benda á, að einkenni komi á kvöldin
og á nóttunni, nokkrum tímum eftir vinnu í
heyryki.
Lýsing Sveins Pálssonar er fyrsta lýsing,
sem vitað er um í heiminum á heysótt og er
víða til hennar vitnað (5). Áður hafði ítalskur
maður, Ramazzini að nafni, lýst svipuðum
sjúkdómseinkennum hjá mönnum, sem unnu í
ryki frá korni og byggi (6). Rit hans kom út
1713, og er talið vera fyrsta lýsing á ofnæmi
pví, sem heysóttin flokkast undir og kallast á
ensku »allergic alveolitis«.
Enginn vafi er á pví, að heysjúkdómar hafa
fylgt íslendingum frá upphafi byggðar, og
staðhæfing Sveins Pálssonar að »Heysótt nefn-
ist veikleiki, er tilfellur peim er gefa myglað
og illa verkað hey á vetrum,« sýnir að orðið
heysótt hefur verið vel pekkt hér á landi. Eins
og fram kemur í ummælum Sveins Pálssonar
gerðu menn sér grein fyrir pví að myglað og
illa verkað hey var hættulegra en gott hey.
Örn Elíasson getur pess, að í heilbrigðis-
skýrslum 1870 gefi Jón Hjaltalín landlæknir
mönnum pað ráð að binda þunnan klút fyrir
vitin til að varna því að þeir andi að sér hey-
ryki og myglu. Hafa ráðleggingar Jóns Hjalta-
líns haldið gildi sínu fram á pennan dag.
Engar verulegar tilraunir virðast hafa verið
gerðar til pess að kanna heysjúkdóma á
íslandi fyrr en Ólafur Björnsson héraðslæknir
á Hellu hóf rannsóknir á bændum í Rangár-
vallasýslu fyrir tæpum fjórðungi aldar. Honum
entist ekki aldur til að ljúka rannsóknum
sínum, en prófessor Pepys og félagar geta um
niðurstöður á felliprófum fyrir Micropolyspo-
Heymaurar valda oftast brádaofnæmi fyrír heyryki.
Myndin sýnir heymaurínn Lepidoglyphus destruc-
tor. (Teikning Thorkil Hallas).