Læknablaðið - 15.01.1986, Blaðsíða 9

LÆKNABLAÐIÐ 1986; 72: 5-8
5
Gunnlaugur Snædal, Gunnar Herbertsson
LEGBRESTIR Á ÍSLANDIFYRIR 1950
INNGANGUR
Legbrestur er meðal alvarlegustu og hættu-
legustu atvika, sem fyrir geta komið í fæð-
ingu. Afleiðing legbrests er mjög mikill
burðarmálsdauði og mæðradauði hár einnig
oft af völdum hans.
Legbrestur er tiltölulega sjaldgæfur í
þróuðum Iöndum þar sem fæðingastofnanir
eru til staðar og mæðravernd í all góðu lagi.
Bætt tækni og eftirlit hefur leitt til minnkunar
á burðarmáls- og mæðradauða svo og fram-
farir á sviði svæfinga, Iyfja- og vökvagjafar,
sem leitt hafa til þess að aðgerðir eru nú mun
hættuminni en áður var. Áður fyrr voru
legbrestir oftast afleiðing erfiðra aðgerða
við fæðingar, afbrigðilegra fósturstaða eða
grindarþrengsla. Flest þeirra vandamála, sem
fyrrum leiddu til legbrests, eru nú meðhöndl-
uð með keisaraskurði. Þannig hafa orsakir
legbrests breyst á síðastliðnum áratugum, þar
sem fleiri konur hafa nú ör í legi eftir fyrri
keisaraskurði eða aðgerðir, sem veikja leg-
vegginn. Af þessum ástæðum hefur tíðni
legbrests farið vaxandi á síðustu áratugum.
Nú á tímum hika konur ekki við að ganga með
barn þótt áður hafi verið gerð aðgerð á legi,
enda á eftirlit að geta komið í veg fyrir hættu
af þeim völdum.
Engar tölur hafa verið birtar um tíðni
legbrests á íslandi til þessa. Með hliðsjón af
breyttum orsökum legbrests (etiologia) og
þeirri staðreynd að fáir læknar hafa séð eða
fengið reynslu af meðferð þessa fyrirbæris,
ákváðu höfundar að kanna tíðni legbrests á
íslandi á fyrri tímum og rekja þá þróun, sem
orðið hefur.
í þessari grein verða rakin þau tilfelli, sein
fundist hafa fyrir árið 1950, samkvæmt
handbærum heimildum.
LEGBRESTIR Á ÍSLANDI FYRIR 1950
Athugaðar hafa verið helstu heimildir, sem
Frá Kvennadeild Landspítalans. Barst ritstjórn 15/08/1985.
Samþykkt og sent í prentsmiðju 25/09/1985.
geta um sjúkdóma á fyrri tímum. Má flokka
þessar heimildir í þrennt:
1. Elstu heimildir
2. Heilbrigðisskýrslur 1881-1949
3. Aðrar heimildir
1. Elstu heimildir
í ritinu Sóttarfar og sjúkdómar á íslandi 1400-
1800, er Sigurjón Jónsson læknir tók saman
úr Annálum þessara fjögurra alda, er getið um
eitt tilfelli sem líklegt má telja að hafi verið
legbrestur. Er lýsing hans svohljóðandi:
»Frá 2 konum er sagt á annálum er gátu ekki
fætt, lágu lengi en komust þó til heilsu að
lokum. Með því að hér er um sjaldgœf
fyrirbrigði að rœða, er fráleitt koma fyrir í
menningarlöndum nú á dögum, en hvorug
frásögnin þó tortryggileg, skulu þær teknar
hér upp«.
Fyrri frásögnin er í Skarðsárannál og er hún á
þessa leið:
»1517. Svo bar til á Löndum í Stöðvar-
firði.. . aðkonabóndans, erhét Anna.. ., tók
barnsótt um Mikaelsmessu (29/9), og síðan lá
hún með þeirri sótt fram á föstu og þá gróf á
hennar kvið fyrir ofan naflann, og kom út
handleggsbein barnsins holdlaust, ogskammt
þar eftir gróf þar nærri annað gat, og kom þar
út hausaske/jabeinið, og voru þar til tekin öll
líkamleg bein barnsins, en síðan greri konan
innan lítils tíma«.
»Vafalaust hefur þetta verið utanlegs-
þungi (graviditas extrauterina)«, segir Sig-
urjón læknir við mat sitt á þessu tilfelli.
Höfundar telja líklegra að hér muni hafa
verið um legbrest að ræða en ekki utan-
legsþykkt. Fæðing hefst með »barnsótt« svo
konan hefur raunar byrjað fæðingu en ekki
getað fætt barnið og hefur væntanlega orðið
legbrestur og þá barn og fylgja farið út í
gegnum legið og út í kviðarholið. Þaðan hafa
síðan beinin smám saman gengið út í gegnum
kviðvegginn. Ef um utanlegsþunga hafði
verið að ræða þá fylgja því engir verkir er