Læknablaðið - 15.11.1986, Síða 52

316
LÆKNABLAÐIÐ
næmir fyrir lyfinu við MIC< 1 ng/ml (13). í
Frakklandi hefur ónæmistíðni verið á bilinu
0.5-2% (14).
S. pneumoniae og penisillínónæmi. Meðal þeirra
sjúkdómsvaldandi baktería, sem lengst af héldu
næmi sínu óskertu fyrir penisillíni, var S.
pneumoniae. Penisillín hefur verið kjörlyf við
pneumokokkasýkingum, dregið verulega úr
alvarlegum afleiðingum þeirra og einfaldað
meðferð. Þróun penisillínónæmis á undanförnum
15-20 árum á líklega eftir að breyta viðhorfi
manna til sjúkdóma af völdum pneumokokka.
Frá 1965 hafa greinst pneumokokkastofnar með
skert penisillínnæmi víða um heim. Fundist hafa
bæði penisillínónæmir stofnar með MIC> 1
pg/ml og stofnar með minnkað næmi eða
MIC = 0,1-1 pg/ml. Þessir stofnar hafa valdið
ýmsum pneumokokkasjúkdómum svo sem
lungnabólgu, heilahimnubólgu og blóðígerð. Oft
hefur fengist viðunandi árangur með
penisillínmeðferð, þrátt fyrir skert næmi, en
stundum og sérstaklega ef um heilahimnubólgu er
að ræða, hefur slík meðferð reynst ónóg eða
gagnslaus.
Ekki er vitað með vissu hvernig
penisillínónæmismyndun er háttað hjá S.
pneumoniae. Ekki hefur verið sýnt fram á
þ-laktamasa framleiðslu hjá pneumokokkum né
eyðileggingu lyfsins (5, 7). Talið er að
penisillín-bindandi eggjahvítuefni í frumuvegg
bakteríunnar eigi þátt í þróun næmisskerðingar
(15, 16).
Tíðni penisillínónæmis pneumokokka er nokkuð
misjöfn milli heimshluta. í Evrópu hefur hún
verið innan við 5% og í Norður-Ameríku allt að
15%. Einna hæst tíðni hefur fundist í
Nýju-Guineu eða 22% (17). Nýleg rannsókn í
Svíþjóð leiddi ekki í ljós teljandi breytingar á
næmi S. pneumoniae frá því sem áður þekktist og
reyndust þar innan við 3% stofna hafa minnkað
penisillínnæmi (15).
Uggvænleg þróun hefur sést í Suður-Afríku, en á
undanförnum níu árum hafa greinst þar
fjölónæmir pneumokokkastofnar, ónæmir fyrir
öllum P-laktamlyfjum, eryþrómýsíni og skyldum
lyfjum, tetrasýklíni, súlfónamíðum,
klóramfeníkóli og rifampisíni (5, 17). í
Bandaríkjunum hafa einnig fundist fjölónæmir
pneumokokkastofnar (18).
Athyglisvert er, að í Suður-Afríku og
Nýju-Guineu var mikil sýklalyfjanotkun
undanfari ónæmismyndunar (5, 7). Hér á landi
hefur sala á sýklalyfjum undanfarin ár verið meiri
en í nágrannalöndum okkar og mætti því búast
við að ónæmisvandamál væru hér meira
áberandi. Svo er þó ekki og á landfræðileg
einangrun landsins ef til vill einhvern þátt í því.
Einnig má vera að til að fá ónæmisvandamál af
því tagi sem lýst er hér að ofan, þurfi
sýklalyfjanotkun að vera mun ótæpilegri og
jafnvel óðruvisi en hér þekkist. Þó ekki sé alltaf
talin þörf á að gera næmispróf á þessum
bakteríum hér á landi, er rétt að fylgjast með
framvindu mála og gera næmispróf með
reglulegu millibili og jafnvel alltaf í vissum
tilvikum, svo sem ef um er að ræða
heilahimnubólgu eða blóðígerð af völdum
pneumokokka eða sýkingar í ónæmisskertum
sjúklingum (17).
Faraldsfræði. Ljóst er af mynd 4 að tíðni
jákvæðra. S. pyogenes-ræktana úr hálsi er
misjöfn eftir árstíðum, eykst að vetri og nær
hámarki í mars, lækkar svo með sumri og er lægst
í ágúst. Þetta er eins og annars staðar í tempruðu
loftslagi, hálsbólga af völdum S. pyogenes er
algengust seinni hluta vetrar og snemma að vori.
Þessi almenna tilhneiging er þó ekki einhlít og á
mynd 6 sést dreifing jákvæðra ræktana á hverju
ári fyrir sig og þar má t.d. sjá að árið 1982
ræktast S. pyogenes oftar úr hálstrokum í júlí en
í janúar og febrúar. í sumum mánuðunum sjást
einnig miklar tíðnisveiflur milli ára samanber
desembermánuð, en þar eru þriðjungi færri
jákvæðar ræktanir árið 1984 en 1983.
Víð samanburð á skráðum tilfellum af S.
pyogenes-hálsbólgu og skarlatsótt, og fjölda
jákvæðra hálsræktana á árunum 1979 og
1982-1983, sjá töfluna, kemur í ljós að þar gætir
nokkurs misræmis. Jákvæðr ræktanir yrðu
aðeins fleiri ef strok úr nefi og nefkoki teldust
með, en þar sem hlutur þeirra af öllum jákvæðum
háls- og nef(kok)strokum er mjög lítill myndi
hækkunin engan veginn nægja til skýringar á
þessum mikla mun á skráningu og tölum
sýkladeildar Landspítalans.
Tafla 1. Fjöldi skráðra tilfella afS. pyogenes-
hálsbóigu og skarlatsótt á landinu 1979, 1982, 1983.
Ár Höfuðborgarsvæðið Landsbyggðin Alls
1979................. 83 284 367
1982 .............. 599 849 1.448
1983 ............ 1.061 1.248 2.309
Samtals 1.743 2.381 4.124