Læknablaðið - 15.08.1989, Síða 30

214
LÆKNABLAÐIÐ
mismunandi skráningarreglna auk þess
sem tölumar eru ekki staðlaðar. A síðustu
áratugum hefur tíðni berklaveiki lækkað í
flestum löndum álfunnar og á íslandi úr 16,8
í 7,9 tilfelli á 100.000 fbúa á ári, ef miðað er
við fyrsta og seinasta þriðjung þess tímabils
sem hér var til athugunar.
Ekki kom fram marktækur munur milli kynja
að því er varðar heildarfjölda tilfella. Berklar
komu fram á öllum aldri en tíðni jókst einkum
eftir þrjátíu og fimm ára aldur. Flest öll
tilfellin meðal aldraðra vom seinberklar.
Hlutfall berkla utan öndunarfæra í þessari
rannsókn (40,5%) er hærra en aðrir hafa
fundið. í Noregi er þetta hlutfall 23,5% 1974-
1983 (9), í Englandi 16% (meðal hvítra)
1978-1979 (10) 0g í Kanada 17,1% 1970-
1974 (11). í ensku rannsókninni (10) er
bent á að þar séu sennilega þessi tilfelli
vantilkynnt. Þar sem vefjagreiningar eru með
í skráningunni, eins og hér, hækkar hlutur
berkla utan öndunarfæra.
Bent hefur verið á að í kjölfar berklavama
minnki hlutur öndunarfæraberkla
sennilega meira en annarra berkla (3).
Berklavamir hafa frá fomu fari aðallega
beinst að öndunarfærum (1, 12). Þegar
nýberklum fækkar eru það einkum berklar
í öndunarfæmm, sem verða fátíðari og
þegar svo er komið spegla hlutföllin milli
berkla í mismunandi líffærakerfum sem
næst náttúrulega dreifingu seinberkla. Þessar
aðstæður gætu átt við á íslandi í dag. Milli
1950 og 1960 voru um 15% allra íslendinga
skoðuð árlega og á næsta ártug þar á eftir um
10% árlega.
Af hverjum 10, sem veiktust komu berklamir
fram í öndunarfærum hjá sex en í eitlum
eða þvag- og kynfærum hjá þremur. Aðrar
myndir sjúkdómsins voru sjaldgæfari. Hár
hlutur berkla í þvag- og kynfærum (34,4% af
berklum utan öndunarfæra) kom ekki á óvart.
Aðrir hafa fundið tölur á bilinu 30-40%
(9-11).
Eitlaberklar voru jafn algengir og berklar
í þvag- og kynfærum. Eitlar hafa á seinni
árum víða verið algengasti staður berkla utan
öndunarfæra (9, 10, 13, 14). Allir íslensku
sjúklingamir höfðu jákvætt berklapróf, önnur
tilfelli voru ekki tekin með (eins og að ofan
greinir var reyndar niðurstöðu berklaprófs oft
ekki getið í gögnum). Ræktunarhlutfall var
lágt en hlutfall vefjagreininga hátt. Eins og
víðar þar sem bamaberklum hefur fækkað
var meðalaldur sjúklinganna hár, en það
styður greininguna og mælir gegn því að um
sjúkdóm af völdum annarra mýkóbaktería hafi
verið að ræða (14). Eitlaberklar vom algengari
hjá konum. Aðrar rannsóknir staðfesta þetta
(11, 16) en orsökin er óþekkt. Það er miður
hversu illa er staðið að bakteríugreiningu á
eitlaberklum. Rétt er að benda á að greiningu
þarf að staðfesta með vefjasýni og ræktun auk
berklaprófs.
Ræktunarhlutfall samkvæmt þessari rannsókn
er hátt ef frá eru taldir berklar í eitlum.
Lungnaberklar vom staðfestir með ræktun
hjá 84%. Engu að síður ber að stefna að
bakteríugreiningu í öllum tilfellum. Meðaltal
fyrir Evrópu árið 1983 var 52% (8).
Hlutfall jákvæðra við beina skoðun á
hráka í þessari rannsókn var hátt, 42%.
Öll hin Norðurlöndin, Bretland, Holland
og Vestur-Þýskaland höfðu lægra hlutfall
og meðaltal fyrir Evrópu 1983 var 31%
(8). Þetta háa hlutfall og það hversu
margir höfðu holumyndun endurspeglar
hugsanlega, að hérlendis em berklar nú
greindir vegna einkenna en síður vegna
reglulegs berklaeftirlits. Tíminn sem leið frá
því einkenna varð fyrst vart þar til greining
lá fyrir var hér að meðaltali 3 mánuðir.
Öll seinkun á greiningu skapar áhættu fyrir
sjúklinginn og eykur útbreiðslu berklabaktería
í samfélaginu. Þarf að leggja aukna rækt við
mismunagreiningu lungnasjúkdóma til að
stytta greiningartímann sem mest.
Það kom á óvart hversu sjaldan niðurstaða
berklaprófs við greiningu lá fyrir. Er rétt
að minna á að prófið er óþægindalítið fyrir
sjúklinginn ef hæfilegur styrkleiki af RT-
23 túberkúlíni er notaður, en gefur miklar
upplýsingar ekki bara til greiningar, heldur
líka til að meta vefjasvarið í líkamanum og
þar með horfur (17).
Á einu ári frá greiningu dóu 11%
sjúklinganna. Berklar töldust bein dánarorsök
hjá 2,5%, þáttur í dánarorsök hjá 2,5% og
ótengdir dánarorsök hjá 6%. Eins og reyndar
annars staðar virðist hér á landi hætta á, að
dánarvottorð ein sér sem heimild, ofmeti
þátt berkla sem dánarorsök. Á ámnum
1975-1983 dóu í Kanada að meðaltali 6,7%
berklasjúklinga úr sjúkdómnum (18). Tæplega