Læknablaðið - 15.08.1989, Qupperneq 43

LÆKNABLAÐIÐ
223
NABLAÐIÐ
75. ÁRG. - ÁGÚST 1989
GREININGARSKILMERKI
OG FJÖLVÖÐVAGIGT
Um fjölda sjúkdóma gildir, og þá ekki hvað
síst um marga gigtsjúkdóma, að þeir verða
ekki auðveldlega greindir og flokkaðir með
hlutlægum aðferðum. Menn hafa því gripið
til þess ráðs að setja sér greiningarskilmerki
og styðjast þá bæði við hlutlæg (objectiv) og
huglæg (subjectiv) sjúkdómsteikn eða rann-
sóknaniðurstöður.
Gott dæmi um slfk skilmerki eru til dæmis
þau sem nú gilda um iktsýki, en þau voru
síðast endurskoðuð árið 1987 (1);
1. Morgunstirðleiki
2. Liðbólga í þremur eða fleiri liðsvæðum
(joint areas)
3. Liðbólga í handarliðum
4. Samhverfar liðbólgur
5. Gigtarhnútar
6. Gigtarþáttur í sermi
7. Breytingar á röntgenmyndum
Hverju einstöku skilmerki fylgir svo nánari
skilgreining, sem ekki er ástæða til að rekja
hér. Iktsýki telst greind ef fjögur eða fleiri
skilmerki eru til staðar.
Áður en skilmerki eru valin þarf að hyggja
að því hversu næm (sensitive) og sértæk
(specific) þau eru. Til þess að koma að gagni
þarf hvert einstakt skilmerki að vera bæði
næmt og sértækt. Næmi (sensitivity) segir til
um hversu stór hluti, venjulega hundraðshluti
sjúklinga með sjúkdóminn, uppfyllir tiltekið
skilmerki. Sértæki (specificity) afmarkar hins
vegar það hlutfall eða þann hundraðshluta af
samanburðarhópi sem uppfyllir ekki skilmerki
og hefur ekki sjúkdóminn. Ef næmi og sértæki
er lagt saman sem hundraðshluti fæst út
tala á bilinu 0-200. Því meir sem útkoman
nálgast 200 þeim mun betra eða nákvæmara
er skilmerkið (2) en oft verða menn að sætta
sig við útkomu á bilinu 150-190. Nákvæmni
(accuracy) skilmerkis fæst með því að deila í
þessa tölu með tveimur.
Það gildir um hin endurskoðuðu
skilmerki fyrir iktsýki sem og flest önnur
greiningarskilmerki að þau eru fyrst og fremst
ætluð til flokkunar á sjúkdómnum og til
faraldsfræðilegra athugana, þótt auðvitað
sé stuðst við þau við greiningu og kennslu
(3). Þegar greiningarskilmerki eru mjög á
reiki eru læknar að sjálfsögðu neyddir til að
hafa þau einungis til hliðsjónar en færa rök
að vinnugreiningu og meðhöndla sjúklinga
samkvæmt því.
í fjölvöðvagigt, FVG (polymyalgia
rheumatica) hafa menn ekki orðið á eitt sáttir
um greiningarskilmerki, einkum hvað varðar
aldur sjúklinga, sökkhækkun, tímalengd
einkenna og hvaða steraskammtur gefur
fullnægjandi bata. FVG er útilokunargreining
og getur verið erfitt að greina þennan sjúkdóm
frá byrjandi iktsýki, frá sermineikvæðum
liðsjúkdómum, frá illkynja sjúkdómum svo
sem eitlaæxli, mergæxli, hvítblæði o.s.frv.,
frá slitgigt þar sem sýking hefur komið í
ofanálag og einnig getur verið erfitt að greina
FVG frá veirusýkingum eða lasleika í kjölfar
þeirra, svo og »vöðvabólgu« (fibromyalgia).
Sumir telja auðvelt að greina FVG frá
byrjandi iktsýki, einkum hjá eldra fólki. Ef
greiningarskilmerki eru mjög á reiki lenda
þeir læknar eða vísindamenn sem fást við
faraldsfræðilegar rannsóknir í talsverðum
vanda. Þá er stundum réttlætanlegt að setja
sér sín eigin skilmerki. En þegar kemur
að samanburði við aðrar faraldsfræðilegar
athuganir, þar sem önnur skilmerki hafa
verið notuð, vandast málið og verður mjög
erfitt að dæma um hversu marktækur slíkur
samanburður er.
Ef menn velja sér eigin skilmerki ber að
sjálfsögðu að stefna að því að hafa þau eins
sértæk og næm og kostur er og velja þá
fremur hlutlæg en huglæg. Helstu hlutlæg
skilmerki sem koma til álita við greiningu
á FVG eru aldur sjúklinga, sökkhækkun og