Boðberi K.Þ. - 01.06.1992, Síða 7

Breytt staða smásöluverslunar
Ragnar Jóhann Jónsson
Á aðalfundi kaupfélagsins, laugardaginn 11.
apríl s.l., var sérmál fundarins „breytt staða smás-
öluverslunar“. Framsöguerindi um málið flutti
undirritaður. Að beiðni ritstjóra Boðberans hef
ég tekið nokkra kafla út úr umræddu erindi, sem
ég vona að gefi raunhæfa mynd af inntaki þess.
Fyrr á árum var verðlagning smásölustigsins
býsna fastmótuð og tók fyrst og fremst mið af
þeim kostnaði sem hún þurfti að bera og reynt var
að láta hverja vöru eða hvern vöruflokk standa
undir eðlilegri hlutdeild í heildarkostnaði. Á
vissan hátt festi hið opinbera þetta verklag í sessi
með afskiptum sínum af verðlagsmálum. Með
breyttri stefnu, þar sem frelsi til álagningar var
rýmkað og hvatt var til aukinnar samkeppni, tókst
að breyta verulega hugsunarhætti verslunar-
manna. Aukin samkepopni á smásölustiginu, tíð-
ari verðlagskannanir og markvissari birting
þeirra, leiddi af sér lægri álagningu smásölunnar,
ákveðna hagræðingu í rekstri og fækkun en
stækkun verslana. Það má segja að þetta hafi
verið hin jákvæða afleiðing þessara breytinga. En
í öllu bramboltinu gleymdu menn heildsölustig-
inu og þætti þess í verðmynduninni. Engar verð-
kannanir voru gerðar á heildsölustiginu, því tókst
að hagnast á hinni frjálsu álagningu og ekkert
hvatti hana til hagræðingar, sparnaðar eða til að
lækka álagninguna. Hún þreifst í skjóli einka-
umboða og naut þess hve merkjavörur eru ráð-
andi á markaðnum. Verslunardeild Sambandsins
sáluga var engin undantekning þar. Hún féll í þá
gryfju að byggja í kringum sig stórt og mikið bákn
sem erfitt var að skera niður þegar þrengdi að.
Álagning var orðin óhófleg þar, eins og reyndar á
öllu heildsölustiginu.
En það var ekki beint þetta aukna frjálsræði í
álagningamálum sem leiddi af sér þá auknu
umræðu um verðlagsmál sem ég gat um í upphafi
máls míns. Það var miklu frekar stofnun svokall-
aðra bónusverslana sem virkilega hristi upp í mar-
kaðnum. Starfsemi þeirra knúði aðra stórmarkaði
til að endurskoða sína verðlagningarstefnu og öll
verðsamkeppni jókst verulega. Afleiðingin varð
vaxandi verðmunur og það var undir þessum
kringumstæðum sem umræðan um verðlagsmál
jókst til muna og kom fram meðal annars á aðal-
fundi okkar í fyrra.
Starfshættir stórmarkaðanna eru nú með þeim
hætti að þeir kanna verðlag keppinautarins að
minnsta kosti einu sinni í viku og þannig fylgjast
þeir með verði hans og aðlaga sig því. í ljósi þess-
ara breyttu viðhorfa eru þetta nauðsynleg vinnu-
brögð, en ég er býsna hræddur um að í öllum
gauraganginum gleymi menn því að verslunin
þarf að geta borið sig og að til lengri tíma litið
hlýtur einhver að verða undir í þeirri glímu sem
fram fer á markaðnum með öllum þeim skakka-
föllum sem slíkum uppákomum fylgir.
Verðlagsyfirvöld hafa með einum og öðrum
hætti reynt að telja okkur trú um að verðmunur
milli dreifbýlisins og þéttbýlisins hafi farið vax-
andi. Þetta er ekki nema hálfur sannleikurinn.
Það er miklu nær að segja að verðmunurinn hafi
aukist milli stórmarkaða og bónusverslana annars
vegar og miðlungs og smárra verslana hins vegar.
Málið er bara það að stórmarkaðirnir og bón-
usverslanirnar setja sig eingöngu niður á stærstu
markaðssvæðunum, því það er þar sem þær hafa
rekstrargrundvöll, þar sem rekstur þeirra byggist
á mikilii veltu, takmörkuðu vöruframboði, lítilli
þjónustu og miklu vöruflæði.
Annars er allur verðsamanburður umdeilanleg-
ur. T.d. er verðlag í KÞ-Matbæ í janúar s.l. 0,8%
yfir landsmeðaltali og 0,1% í desember, hins
vegar er verðlag í Kjötmiðstöðinni við Laugalæk í
Reykjavík 0,7% yfir landsmeðaltali. Svipaða
sögu má segja af Melabúðinni í Reykjavík sem er
0,3% yfir landsmeðaltali. Hér er um óverulegan
og nánast ekki marktækan mun að ræða. Gallinn
á slíkum samanburði er sá að hann er eðli málsins
samkvæmt eingöngu hreinn verðsamanburður.
7