Boðberi K.Þ. - 01.06.1992, Síða 8

Það er ekkert mat lagt á þjónustu verslananna,
sem er stór þaítur í starfsemi sumra þeirra. T.d. er
vöruúrval og opnunartími mjög mismunandi,
sumar verslanir taka ekki við greiðslukortum og
sumar þeirra sem taka við greiðslukortum veita
staðgreiðsluafslátt. Þótt ekki væri tekið tillit til
annars en staðgreiðsuafsláttarins yrði Matbær,
svo dæmi sé tekið, töluvert undir landsmeðaltal-
inu.
í gegnum tíðina hafa menn einblínt á verðlag
smásölustigsins og talið að verðmunur milli versl-
ana myndist á því stigi. Þróunin á síðustu mis-
serum bendir til þess að þetta sé ekki allskostar
rétt skýring og að ákveðinn og vaxanmdi munur
myndist á heildsölustiginu. Eins og ég gat um hér
áðan tókst heildsölustiginu að nýta sér, eða
réttara sagt að misnota, fengið frelsi í verðlags-
málum. Af könnun sem við höfum gert teljum við
ljóst að álagning heildsölustigsins sé í mörgum til-
vikum komin langt út fyrir allt velsæmi. Svigrúm
sem þessi álagning gefur er nýtt til að veita stór-
mörkuðum verulega afslætti umfram miðlungs og
smærri verslanir. í sjálfu sér er þetta skiljanlegt í
ljósi þess hve markaðsráðandi stórmarkaðir eru,
það er að segja að það er ekkert samræmi á milli
þessara tveggja verslunarstiga, þar sem heildsal-
arnir eru margir og smáir borið saman við þessa
risa á smásölumarkaðnum. Afleiðingin er eftir
sem áður alvarleg, þar sem veikleiki heildsölu-
stigsins hefur óeðlileg áhrif á verðlag smásölu-
stigsins og samkeppnisstöðu einstakra aðila inn-
byrðis.
Það er alveg ljóst að heildverslunin verður að
breyta sínu verklagi ef hún ætlar að halda velli.
Þróunin er sú að öll landamæri í viðskiptalegum
skilningi eru í auknum mæli að hverfa. í ljósi
þeirrar staðreyndar sjáum við þann möguleika að
kaupa með aukinni hagkvæmni beint af heild-
verslunum erlendis. Að vísu þekkist ekki sú teg-
und heildverslunar sem við. lifum við, í okkar
næstu nágrannalöndum. Þar eru rekin á þessu
verslunarstigi stór vöruhús sem þjóna mörgum
stórum verslunarkeðjum og smærri kaupmönn-
um. Enginn einn smásöluaðili er það sterkur mar-
kaðslega í samanburði við slík vöruhús eða heild-
verslanir að hann nái að þvinga fram óeðlileg kjör
sér til handa á kostnað þeirra smærri. Álagning er
í algjöru lágmarki og verði hagnaður af rek-
strinum umfram eitthvað sem telst eðlilegt eða
viðunandi, er því sem umfram er úthlutað til
smásöluverslananna í hlutfalli við viðskipti
þeirra. Verðmunur á heildsölustiginu, milli allra
stærstu verslananna og þeirra allra smæstu, getur
orðið allt að 6%. Ætli við getum ekki verið að tala
um allt að 25 til 30% mun í slíkum tilvikum hér-
lendis. Það sér hver heilvita maður að þetta er
rugl sem ekki gengur lengur og það er alveg ljóst
að ef ekki verður breyting á, færist heildsölustigið
í auknum mæli úr landi.
Þótt ég hafi hér í máli mínu eingöngu rætt um
matvöruverslunina þá er svipað ástand í sérvör-
unni hvað verðlag og álagningu varðar á heild-
sölustiginu. Samkeppnin á smásölustiginu er að
vísu ekki eins grimm, hins vegar hefur hún vaxið í
kjölfar aukinnar tíðni verðlagskannana, t.d. á
rekstrarvörum til landbúnaðar, en þar þykjumst
við sjá sömu tilhneigingu og í matvörunni. Smá-
salar miða að því að koma vel út í verðlag-
skönnunum. f sjálfu sér er það af hinu góða, en
hættan er sú að slíkt fari úr böndum. Hættan getur
legið í því að samkeppnin verði það hörð á milli
stærstu aðilanna að allt jafnvægi riðlist. Við því
verðum við að bregðast af ítrustu varfærni. Það er
að stefna ekki afkomunni í hættu, því það er hún,
og aðeins hún, sem tryggir okkur áframhaldandi
rekstur og það að þjónustan haldist í heimabyggð.
í því sambandi verðum við að gæta þess að
drepa ekki hvor annan í heiftarlegri samkeppni
hér heima fyrir. T.d. hefur aðalfundarfulltrúum
kaupfélagsins og félagsmönnum á deildarfundum
orðið tíðrætt um rekstur okkar á söluskálanum
hér á Húsavík, sem erfitt hefur reynst að ná upp
fyrir strikið. Eflaust getum við gert betur í þeim
rekstri og okkur ber að gera betur ef þess er
nokkur kostur. Hins vegar er að einu leyti við
ramman reip að draga. Samkeppnin á þessum
markaði er gífurleg og þjónustustigið mjög hátt. í
bænum eru reknar þrjár bensínstöðvar og þrír
söluturnar sem eru opnir alla daga vikunnar til
klukkan tíu á kvöldin, frá klukkan átta eða níu á
morgnana. Þetta háa þjónustustig kostar sitt og
getur ekki komið fram nema í því að þjónustan,
verði dýrari eða í lélegri afkomu. Svona til
gamans, þótt grátlegt sé, þá má geta þess, að þessi
8