Brennidepill - 01.03.1998, Blaðsíða 9

„Sveitarfélögin
eru æskilegri
rekstraraöili en
ríkiö í ýmsum
málaflokkum og
þau eru betur til
þess fallin aö
sinna staðbundn-
um verkefnum.“
„Fámenn sveitar-
félög geta illa
eöa ekki tekist á
viö öll þau verk-
efni sem þeim er
nú þegar ætlað
lögum sam-
kvæmt. “
„ Til þess aö þetta
viöamikla verk-
efni nái fram aö
ganga veröur aö
nást um þaö góö
pólitísk sam-
staöa. “
sendur sveitarfélagsskipunarinnar voru
breyttar. Fólksflutningar, þéttbýlismyndun
og mjög mismunandi stærð sveitarfélaga
gerðu það að verkum að þau voru misjafn-
lega undir það búin að taka við auknum
verkefnum frá ríkisvaldinu. Sum þeirra
voru einfaldlega of lítil til að geta sinnt
grunnþjónustu. Sveitarfélögin urðu að
samlagast breyttum þjóðfélagsaðstæðum
og verða bæði stjórnunar- og fjárhagslega
færari um að leysa verkefnin sfn. Það er
sameiginlegt með hinum Norðurlöndun-
um að verulegur árangur í stækkun sveit-
arfélaga hefur ekki náðst nema í kjölfar
lagasetningar. Þar sem reynt hefur verið
að sameina sveitarfélög af fúsum og
frjálsum vilja þeirra sjálfra hefur það
gengið mjög hægt fyrir sig. Bæði Svíar og
Danir reyndu á sínum tíma leið hinnar
frjálsu sameiningar en sáu síðan ekki
fram á að ná fullnaðarlausn á vandamál-
inu nema með lögboði og fóru því þá leið.
Þróuninni í Danmörku, Noregi, Svíþjóð og
Finnlandi er að mestu lokið. Reynsla
þeirra er að sameining sveitarfélaga eíldi
sveitarfélögin og færði þeim aukið sjálfs-
forræði. Starfsemi sveitarfélaga hefur öðl-
ast meira innihald, er bæði virkari og víð-
tækari og í kjölfar samruna sveitarfélag-
anna hafa fylgt aukin völd til handa sveit-
arstjórnum.
Eins og sjá má að framansögðu þá er
reynsla íslendinga og annarra Norður-
landaþjóða mjög sambærileg. Það sem
helst ber á milli er það að íslendingar hafa
ekki valið þá leið að sameina sveitarfélög
með lögboði. Það er skoðun greinarhöf-
undar að sveitarfélögin eigi að fá tækifæri
til að sameinast af frjálsum vilja til ára-
móta 2001-2002 og er sú tímasetning mið-
uð út frá því að kosið verður til sveitar-
stjóma vorið 2002 og verður aðgerðum að
vera lokið þá. Ef ekki hefur náðst viðun-
andi árangur þá skal beita lögboði til að ná
fram fullnaðarlausn á þeim vanda sem fá-
menn sveitarfélög valda og felst aðallega í
veiku sveitarstjómarstigi.
Hver er ástæða þess að íslendingar em
þetta mörgum árum á eftir hvað eflingu
sveitarstjórnarstigsins varðar? Vissulega
má benda á að búsetubreytingar og sam-
göngubætur hafi verið seinna á ferðinni
héma en það skýrir þó ekki allt. Þó svo að
segja megi að fyrsta tímabil sameiningar
sveitarfélaga hér á landi hafi verið á árun-
um 1991-1994, þá hefur umræðan alltaf
verið fyrir hendi, mishávær og í grundvall-
aratriðum eru allir sammála um nauðsyn
þess að stækka og efla sveitarfélögin.
Skýringa á litlum árangri í sameiningar-
málum er einna helst að leita hjá sveitar-
stjórnarmönnunum sjálfum. Þrátt fyrir að
Samband íslenskra sveitarfélaga hafi verið
þeirrar skoðunar að sameining sveitarfé-
laga væri nauðsynleg, þá töldu sveitar-
stjórnarmennirnir, þegar til kastanna
kom, að þeirra sveitarféiag þyrfti ekki að
sameinast öðrum. Lagalega gæti Alþingi
gripið inn í atburðarásina, en þó að lög-
gjafinn hafi ótvírætt gefið í skyn að ráðlegt
væri að sameina smæstu sveitarfélögin
nágrannasveitarfélögum þá hefur ekki
verið vilji fyrir því á Alþingi að frumkvæðið
komi þaðan.
Staðan nú
Við upphaf kjörtímabilsins 1990-1994 voru
204 sveitarfélög í landinu. Við upphaf þess
kjörtímabils, sem nú er að Ijúka, hafði
þeim fækkað niður í 171 sveitarfélag.
Þann 1. desember 1997 voru alls 165 sveit-
arfélög í landinu. Þar af eru 112 sveitarfé-
lög með færri en 500 íbúa, 95 með færri en
300 íbúa, 77 með færri en 200 íbúa, 34
með færri en 100 íbúa og 8 sveitarfélög
hafa innan við 50 íbúa. í fámennasta sveit-
arfélaginu eru 27 einstaklingar með lög-
heimili. 32 sveitarfélög hafa fleiri en 1000
íbúa.
Á árinu 1997 fór mjög víða fram kosn-
ing meðal íbúa um sameiningu sveitarfé-
laga. Samþykkt var að alls 42 sveitarfélög
sameinist nágrannasveitarfélögum sínum.
Þannig fækkar sveitarfélögum við næstu
sveitarstjórnarkosningar um 32. Þessu til
viðbótar höfðu í upphafi þessa árs 14 sveit-
arfélög þegar ákveðið að ganga til kosn-
inga um sameiningu og gæti það fækkað
sveitarfélögum um alls 11. Enn fleiri sveit-
arstjórnir eiga í sameiningarviðræðum
sem leitt gætu til enn frekari fækkunar
sveitarfélaga fyrir sveitarstjórnarkosning-
arnar í vor.
Eins og dæmin sanna þá hefur orðið
mikil vakning, jafnt meðal sveitarstjórnar-
manna og almennings, um nauðsyn þess
að sameina sveitarfélög. Með auknum
verkefnum og ábyrgð sveitarfélaganna
kemur hagkvæmni stærðarinnar í ljós. Fá-
menn sveitarfélög geta illa eða ekki tekist
á við öll þau verkefni sem þeim er nú þeg-
ar ætlað lögum samkvæmt. í hugum
margra er sameining sveitarfélaga fyrst og
fremst tilfinningamál. Og tilfinningar
spyrja sjaldnast um hagkvæmni. Nýjasta
dæmið úr Skorradalnum er því til staðfest-
ingar.
Efling sveitarstjórnarstigsins er landi
og þjóð nauðsynleg - um það geta flestir
verið sammála. Til þess að marka lang-
tímastefnu varðandi eflingu sveitarstjórn-
arstigsins er brýnt að endurskoða stjórn-
sýsluna í heild sinni. Á meðan fámennu
sveitarfélögin geta ekki sinnt íbúum sín-
um eins vel og þekkist í fjölmennu sveitar-
félögunum og þykir sjálfsagt, þá heldur
fólk áfram að flytjast búferlum - fámennu
sveitarfélögin verða fámennari og fjöl-
mennari sveitarfélögin verða fjölmennari.
Sameining sveitarfélaga er því eitt mikil-
vægasta byggðamálið.
l.tbl. 1998
9