Sveitarstjórnarmál - 01.12.1983, Blaðsíða 58

Fjárhagur sveitarfélaganna
Mcira cn fjórir íimmtu hlutar skatttckna svcitar-
fclaganna cru af sköttum, sem lagðir eru á skatt-
stofna frá fyrra ári. Þessi tímatöf í skattstofninum
veldur vandkvæðum, þcgar tekjur og verðlag
breytast mjög mismikið frá einu ári til annars,
cinkum séu þessar breytingar óvæntar.
Þegar verðbólga fer vaxandi ár frá ári, er hætt
við, að tekjur sveitarlélaganna dragist aftur úr
gjöldum, enda langstærsti hluti teknanna skatttekj-
ur, sem miðast við breytingar fyrra árs (útsvör,
aðstöðugjöld og fasteignaskattar). Gjöldin fylgja
liins vegar kostnaðarbreytingum á líðandi ári að
mestu leyti.
Áætlanir fyrir árið 1982 og spár fyrir 1983, sem
Þjóðhagsstofnun hcfur gert m.a. á grundvelli upp-
lýsinga frá stærstu sveitarfélögum, sýna, að fjárhag-
ur sveitarfélaganna hefur veikzt á síðustu tveimur
árum. Mikilvægur mælikvarði á hag sveitarsjóða er
það íjármagn, sem fá má úr rekstrinum til fram-
kvæmda og cignabreytinga. Sem hlutfall af heildar-
tekjum sveitarsjóða hefur þetta fé rýrnað verulega.
Þetta hlutfall var talið 30,7% árið 1981, en í áætlun
fyrir 1982 er það komið niður í 29%, og samkvæmt
spá fyrir 1983 lækkar það enn, eða niður í 25—26%.
Þetta eru mun lægri hlutlöll en árin næst á undan.
Meginskýringin er auðvitað sú, að tekjubreytingar
hafa verið minni en breytingar rckstrargjalda.
Áætlað er, að heildartekjúr svcitarlélaganna (að
meðtöldum gatnagerðargjöldum og vaxtatekjum)
hafi aukizt 1982 um nálægt 65% frá fyrra ári, en
rekstrargjöld (fyrir afskriftir) um 68%. Þessi munur
á hækkun tekna og gjalda virðist fara vaxandi á
þcssu ári. Á grundvelli fyrirliggjandi upplýsinga unt
útsvarsálagningu og greiðslu fastcignagjalda, svo og
með hliðsjón af þróun annarra þátta, sem snerta
rekstur sveitarfélaganna, er því spáð, að tekjur
þeirra aukist á árinu um 58—59%, en rekstrargjöld
(án afskrifta) um 66—67%.
Þær áætlanir og spár, sem hér hafa verið raktar,
bcnda því til þess, að fjárhagsstaða sveitarlélaganna
sé um þessar mundir óvenju erfið. Vegna tekjusam-
dráttar kunna framkvæmdaáform að raskast, nema
376 til komi önnur fjármögnun, og raunar hefur þegar
verið dregið úr áformuðum framkvæmdum margra
sveitarfélaga. Annað atriði, sem kynni að breyta
fjárhagshorfum og þar mcð framkvæmdaáförmum
cnn frekar, fclst í óvissu um innheimtu tekna á
síðustu mánuði ársins, þegar saman fer rýrnandi
kaupmáttur launa og afturkippur í þjóðarbú-
skapnum.
Vísbendingar, sem fcngnar eru frá 12 sveitar-
félögum, sem saman lcggja á 70% af útsvörum,
aðstöðugjöldum og fasteignasköttum, bcnda til
þess, að heildarskuldir svcitarsjóða í hlutfalli við
tekjur hafi hækkað til muna á árinu 1982. Á sama
tíma hafa útistandandi sveitarsjóðsgjöld einnig
hækkað, þ.c. innheimta hcfur slaknað. Þetta er
viðsjárverð þróun, því á sama hátt og sveitarfélögin
eru grunneining stjórnarfarsins, er það grundvallar-
atriði í heilbrigðum efnahag landsins, að fjárhagur
þeirra sé í sæmilegu jafnvægi. Líkur benda til, að
lausaskuldir sveitarsjóða vaxi til muna á þessu ári.
Erfitt er að festa þessa þróun nákvæntlega í tölur, en
hér gæti verið um að tefla 200 til 300 milljón króna
greiðsluhalla á árinu í heild, sem þó mun ákaflega
misskipt milli sveitarfélaga, og ráða víða sérstakar
ástæður. Þcssa stöðu þarf að laga á næsta ári. Þar
með er ég kominn að fjárhagshorfum fyrir sveitarfé-
lögin 1984.
Fjárhagshorfur 1984
Að gefnum þeim forsendum um breytingar geng-
is, launa og verðlags, sem á cr byggt í efnahagsáætl-
unum ríkisstjórnarinnar fyrir árið 1984 og efnahags-
stefna hennar miðast við, eru nú horfur á, að við
óbreytta skattálagningu hækki tekjur sveitarfélaga
mun mcira en svarar verðbreytingum útgjalda
þeirra á árinu 1984. Slík þróun væri vafalaust kær-
komin í mörgum sveitarfélaganna eftir erlitt fjár-
hagsár. Á hinn bóginn fæli hún í sér, að skattbyrði
einstaklinga af völdurn skatta til sveitarfélaga
þyngdist verulega. Þjóðhagsstofnun hefur gcrt at-
hugun á því, hversu mikil hækkun skatttekna sveit-
aríélaga yrði að óbreyttum álagningarreglum að
öllu leyti. Niðurstaðan er sú, að útsvör myndu
hækka urn 55%, aðstöðugjöld um 56%, en framlög
úr jöfnunarsjóði munu hækka um 27% samkvæmt
forsendum fjárlagafrumvarps. Verðhækkun fast-
SVEITARSTJÓRNARMÁL