Morgunblaðið - 23.02.2012, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. FEBRÚAR 2012
Þann 11. febrúar
1912 fór þilskipið
„Geir“, eign Ed-
inborgarverslunar, út
frá Hafnarfirði til
veiða á Selvogsbanka.
Skipstjóri var Sig-
urður Þórðarson, ætt-
aður úr Kjós, þaul-
vanur sjómaður og
hafði verið skipstjóri í
12 ár. Haft var eftir
sjómönnum sem komu til hafnar
snemma á vertíðinni að þeir hefðu
séð „Geir“ og virtist hann afla vel.
Aðfaranótt 23. febrúar gerði gríð-
arhvasst austan fárviðri suður af
landinu. Nokkur fiskiskip, sem
voru þar að veiðum, komust til
lands meira eða minna brotin og
skemmd. Af þessum skipum
drukknuðu 6 menn, þar af 5 sem
tók út þegar alda reið yfir.
„Geir“ var ekki eitt af þeim skip-
um sem komu til lands, en ein-
hverjir þóttust hafa séð til skipsins
við Vestmannaeyjar eftir ofviðrið
mikla. Jók það mönnum vonir um
að það hefði komist af. En dagarnir
liðu, fólk beið milli vonar og ótta og
ekki kom skipið inn. Upp úr
miðjum mars þótti sýnt að fiski-
skipið „Geir“ hefði farist með allri
áhöfn í fárviðrinu á Selvogsbanka.
Með „Geir“ fórust 27 menn.
Langflestir voru fjölskyldumenn
eða áttu fyrir heimili að sjá. Flestir
þeirra voru úr Hafnarfirði og af
Suðvestur- og Suðurlandi, en 5 af
Vestfjörðum. Við fráfall þeirra urðu
14 konur ekkjur og um 60 ung
börn misstu föður sinn. Auk þess
voru 11 þeirra sem fórust stoð og
stytta aldraðra foreldra eða vanda-
manna sem þannig misstu fyr-
irvinnu sína. Margir áttu því um
sárt að binda eftir þetta hörmulega
slys. Skipuð var nefnd til að gang-
ast fyrir samskotum til hjálpar
þeim bágstöddu og birtist ávarp til
almennings þess efnis í Lögréttu
og í fleiri blöðum. Eins var efnt til
söngskemmtana til að safna fé. Til
merkis um það hvað þetta sjóslys
vakti mikil viðbrögð barst ráðherra
Íslands skeyti frá Friðriki 8. kon-
ungi, þar sem hann vottaði að-
standendum hinna látnu samúð og
lét fé af hendi rakna til söfnunar-
innar.
Einn þeirra sem fórust með þil-
skipinu „Geir“ var móðurbróðir
minn og nafni, Halldór Jónsson.
Hann var stýrimaður á skipinu, 22
ára gamall, og var að ljúka námi
við Stýrimannaskólann í Reykjavík.
Hann hafði ekki ætlað að fara
þessa ferð, en lét til leiðast í for-
föllum annars manns. Halldór var
fæddur 11. júlí 1889 á Þórodds-
stöðum í Ölfusi, elsta barn
hjónanna Jóns Ólafssonar bónda og
síðar verkamanns í Reykjavík, f. í
Neðri-Dal í Mýrdal 18. desember
1858, d. í Reykjavík 4. janúar 1941,
og konu hans Guðrúnar Gísladóttur
húsmóður, f. á Þóroddsstöðum í
Ölfusi 26. ágúst 1870, d. í Reykja-
vík 22. desember 1910. Systkini
Halldórs voru 1) Eydís, húsmóðir í
Reykjavík, f. 1891, d. 1954. Eig-
inmaður hennar var Jón Tómasson,
skipstjóri. 2) Ástríður, húsmóðir í
Reykjavík, f. 1893, d. 1979. Eig-
inmaður hennar var Sigurður
Kjartansson, kaupmaður. 3) Skúli,
f. 1895, d. 1911. 4) Ólína Marta,
húsmóðir í Laufási við Eyjafjörð og
síðar í Reykjavík, f. 1898, d. 1991.
Eiginmaður hennar
var Þorvarður G. Þor-
mar, sóknarprestur í
Laufási. 5) Guðjón,
verkamaður í Reykja-
vík, f. 1900, d. 1961. 6)
Helga, kennari og hús-
móðir í Reykjavík, f.
1910, d. 2002. Eig-
inmaður hennar var
Gunnar Rocksén,
sendiráðsfulltrúi. 7)
Anna Sigríður, hús-
móðir í Reykjavík, f.
1910, d. 2002. Eig-
inmaður hennar var Gunnar Jón-
asson, forstjóri.
Foreldrar Halldórs bjuggu
fyrstu árin á Þóroddsstöðum í Ölf-
usi en fluttust þaðan í kjölfar Suð-
urlandsskjálftans mikla, fyrst til
Krísuvíkur og síðar á Vatnsleysu-
strönd. Með þeim fluttu Eydís,
móðir Guðrúnar, og fimm börn
þeirra, en Skúla hafði verið komið í
fóstur hjá fjölskyldu í Reykjavík
jarðskjálftaárið 1896. Hann fór 7
ára með fósturforeldrum sínum til
Kanada og lést þar 16 ára gamall.
Fjölskyldan flutti af Vatnsleysu-
strönd til Reykjavíkur árið 1905. Í
desember 1910 dó Guðrún úr
krabbameini, fertug að aldri, og lét
eftir sig stóran barnahóp, þar á
meðal tvíburasysturnar Önnu og
Helgu, 10 mánaða gamlar. Guðrún
hafði þá nýlega misst aldraða móð-
ur sína, Eydísi. Það var því mikill
harmur kveðinn að Jóni og barna-
hópnum hans, auk þess sem hann
átti við heilsuleysi og fátækt að
glíma.
Vonir voru bundnar við að Hall-
dór yrði fyrirvinna heimilisins
ásamt föður sínum næstu árin,
enda hafði hann aflað sér mennt-
unar í Stýrimannaskólanum. Það
var því mikið áfall þegar hann
drukknaði rúmu ári eftir andlát
móður hans og ömmu og við sorg-
ina vegna ástvinarmissis bættust
áhyggjur af afkomu fjölskyldunnar.
Jón hélt heimilinu saman næstu ár-
in með hjálp elstu dætra sinna, Ey-
dísar 19 ára og Ástríðar 17 ára.
Systkinin fóru þó að heiman hvert
af öðru, fyrst Ólína og Guðjón, en
síðan Eydís og Ástríður, þegar þær
giftust. Þá sá faðir þeirra sér ekki
lengur fært að hafa báðar yngstu
dæturnar hjá sér og varð að láta
aðra þeirra í fóstur til frændfólks í
fjarlægu héraði.
Saga þessarar fjölskyldu frá
byrjun 20. aldar er í raun saga fjöl-
margra annarra sem á þessum
tíma misstu ástvini og fyrirvinnur í
hinum tíðu skipsköðum sem þá
urðu.
Nú eru 100 ár liðin frá þessu
mannskæða slysi. Blessuð sé minn-
ing Halldórs Jónssonar og allra
þeirra sem fórust með þilskipinu
„Geir“ í febrúar 1912.
Heimildir um þilskipið “Geir“:
Lögrjetta VII. árg. 28. febrúar 1912; 23.
mars 1912; 27.mars 1912; 3. apríl 1912.
Ísafold XXXIX. árg. 23. mars 1912; 20.
apríl 1912. Reykjavík XIII. árg. 30. mars
1912; 6. apríl 1912. Ingólfur X. árg. 28.
mars,1912; 4. júní 1912. Suðurland II. árg.
30.mars 1912. Ægir 5. árg. marz 1912.
Mannskaðinn mikli
á þilskipinu „Geir“
Halldór Jónsson
» Þilskipið Geir fórst
með allri áhöfn, 27
mönnum, í febrúar
1912.
Höfundur er fyrrverandi prófessor
við Háskóla Íslands.
Eftir Halldór
Þormar
Ég varð snemma
haldinn forvitni um
Kína þar keisarans
hallir skína, svo sem
skáldið kvað. Huliðs-
blær hvíldi yfir þessu
landi sem ég fræddist
um af bókinni Marco
Polo, varðveittri af-
mælisgjöf frá föður
mínum árið 1940.
Sagan nær til þús-
unda ára, þjóðin telur 1,3 milljarða
íbúa og er fimmtungur alls mann-
kyns. Kína verður efnahagslegt
stórveldi á við Bandaríkin og næst
þeim að hernaðarmætti. Það var
mér til mikillar ánægju að heim-
sækja Beijing þegar þar að kom
og fá að sjá múrinn mikla. Síðan
fékk Kína nýja birtingarmynd við
að athafnamaðurinn Huang Nubo
sýndi óvenjulegan áhuga á landa-
kaupum hér. Þeir hugsa langt
fram í tímann,heyrði maður á ár-
um áður í Washington. Hér er
langstímaspá gerð til fjögurra ára
kjörtímabils, var sagt, en skamm-
tímasýn Kínverja er fimmtíu ár!
Maó Zedong lýsti stofnun Kín-
verska alþýðulýðveldisins 1949.
Kína stígur ekki inn í alþjóða-
samfélagið fyrr en einangrun
landsins er rofin og Zhou Enlai og
Richard Nixon ná samkomulagi
1972 um tengsl landanna. Þá er
Kínverska alþýðulýðveldið tekið í
Sameinuðu þjóðirnar í stað Taív-
ansog fékk þar með fasta setu í
Öryggisráðinu. Maó hafði komið
upp miklu herveldi í sigursælu
borgarastríði við Chiang Kai-shek
og Kuomintang flokk þjóðarhetj-
unnar Sun Yat-sen. Með sigrinum
og ekki síður skipulagi, aga og
áróðri kommúnistaflokksins, náði
Maó völdum í miklu ríkari mæli en
verið hafði á keisaratímanum. Það
skipti máli fyrir seinni tímann því
flokkurinn í þeirri stöðu stýrir
landinu í efnahags-, utanríkis og
hernaðarmálum
Sagt er að hugsanlega muni
enginn sem uppi var á 20. öld hafa
slík áhrif til langs tíma á verald-
arsöguna og Deng Xiaoping, eft-
irmaður Maos. Á valdatíma hans,
sem eru árin 1976-1992, er lagður
grundvöllurinn að Kína hinu efna-
hagslegu stórveldi nútímans.
Deng leit til hagkvæmra lausna
og var drífandi kraftur í agaðri
stórbreytingu á kínverska hag-
kerfinu. Hann tókst á við skaðann
af Menningarbyltingunni, afnam
persónudýrkunina á Mao, og losaði
efnahags- og félagslegar stjórn-
valdsaðgerðir, eins og sam-
yrkjubúskap, sem voru höft á hag-
vöxtinn í Kína. Þetta kom
hundruðum milljóna úr fátækt. En
hann svaraði líka kalli
pólitískrar fortíðar og
lét bæla niður mót-
mælin á Tiananme-
torginu í Beijing 1989
með beitingu hervalds
og blóðsúthellingum
til fordæmingar á
heimsvísu.
Ný valdakynslóð
undir forystu Jiang
Zemin ríkti á árunum
1992-2003. Þessir leið-
togar voru skólaðir í
Moskvu eftir bylting-
una en fyrir ágreining Kína við
Sovétríkin. Enn nýr hópur vald-
hafa leiddur af Hu Jintao kemst að
2003 og stjórnar fram til 2012.
Efnahagsframfarir og nútímavæð-
ing halda áfram. Kína náði þeim
fádæma árangri að hagvöxturinn
var árum saman 9-10%. Sparnaður
þjóðfélagsins gat af sér gjaldeyr-
isvarasjóð sem er 3,2 trilljónir
dollara. Hann er mikið ávaxtaður í
amerískum ríkisskuldabréfum og
er Kína langstærsti eigandi þeirra.
Þá er fé lagt í 50 ríkisfyrirtæki er-
lendis enda gengur hagstjórn-
arfyrirkomulagið undir heitinu rík-
iskapítalismi.
Kína hefur 2,25 milljónir manna
í fullri herþjónustu en herinn nær
um 3 milljónum með aukaliði. Kín-
verski herinn ber heitið Þjóðfrels-
isherinn (e. Peoples Liberation
Army- PLA) og er hann sá stærsti
í heimi. Samræmd heildarstjórn
Þjóðfrelsishers nær til allra her-
deilda, þ,e. landherja, sjóhers,
strategískra eldflauga og flughers.
Kína er viðurkennt kjarnavopna-
veldi í Öryggisráði Sþ eins og aðr-
ir með fasta setu í ráðinu, og talið
er að þeir hafi yfir að ráða a.m.k.
195 kjarnavopnavæddum flug-
skeytum og þar af séu 75 lang-
dræg vopn. Kína hefur einnig
kjarnorkuknúna kafbáta sem bera
langdrægu eldflaugarnar. Fyrsta
flugvélamóðurskip þeirra var tekið
í notkun 2011. Kínverskar orr-
ustuþotur þykja ágætar.
Kína hefur í stórum stíl aukið
sín efnahagslegu umsvif í Suður-
Ameríku og Asíu en þó mest í Afr-
íkuríkjum sunnan Sahara. Því er
spáð að fjárfestingar Kínverja í
Afríku nemi 50 milljörðum dollara
2015. Um er að ræða mikil upp-
kaup eða söfnun á náttúru-
auðlindum, s.s. olíu, járnmálmi og
kopar og er ásækni Kínverja slík
að heimamenn hafa lítil tök á
framleiðslueftirliti, bæði vegna
vinnu- og umhverfisverndar.
Óeirðir hafa brotist út vegna ým-
issar óánægju, en á hinn bóginn er
bent á ágæt samskipti, eins og í
Angóla sem þar er stærst í olíu-
sölu til Kína. Takmarkanir eru á
landakaupum Kínverja í Argentíu
og Brasilíu.
Græðgi Kínverja í landakaup á
Nýja-Sjálandi hefur nýlega leitt til
málareksturs og er fyrir hæsta-
rétti landsins. Kínverskt félag,
Shanghai Pengxin, áformar að
kaupa 16 bújarðir, alls 8.000 hekt-
ara, á Norðureyjunni fyrir 84
millj. dollara. Rétturinn hefur and-
mælt því að gefa megi út leyfi fyr-
ir kaupunum. Talsmaður kín-
verska félagsins segir að engu að
síður verði þrýst á að ljúka samn-
ingi.
Og þá kemur að fyrirætlunum
Huangs Nubo um kaup á 300 fer-
kílómetra landi Grímsstaða á
Fjöllum. Þau kaup voru ekki leyfð
enda andstæð lögum landsins að
dómi innanríkisráðherra sem fer
með forræði á því sviði. Það er
með öllu óviðunandi að erlendur
aðili sætti sig ekki við að íslensk
stjórnvöld sinni skyldustörfum af
trúverðugleika og taki sínar ákv-
aðanir. Það hefði verið viðeigandi
að lágmarki að upplýsa op-
inberlega og nákvæmlega um
eignarhald, viðskiptaáætlanir og
arðsemisvæntingar sem og kín-
verskt mannahald. Ef ekki er sýnt
fram á ágóða, t.d. af golfvallargerð
þarna, hvert er þá markmiðið? Ef
marka má yfirlýsingar er ætlun
Kínverja að sækja í auðlindir
norðurskautsins en þar er fjórð-
ungur af öllum ónýttum olíuforða
heims auk mikils jarðgass. Norð-
austurhluti Íslands er ákjósan-
legur fyrir hafnir sem þjóni nýrri
siglingaleið sem og olíuiðnaði.
Hafa Kínverjar ekki langtíma
hagsmuna að gæta varðandi hafn-
araðstöðu í þessum landshluta Ís-
lands? Fellur ekki flugvöllur og
dvalaraðstaða Huangs að því? Er-
lend eign eða langtímaleiga á slíku
landsvæði er andstæð þjóðarhags-
munum.
Fyrir löngu sagði Churchill eitt-
hvað á þá leið að Sovétríkin væru
gáta, umvafin leyndarhjúp inni í
því óþekkta. Nú á dögum vita
menn væntanlega meira um Kína
en var um Sovétríkin á dögum
Churchills. Engu að síður er
margt á huldu í alræðisríki þar
sem fáir virðast ráða. Kína er því
að ýmsu leyti ráðgáta.
Ráðgátan Kína
Eftir Einar
Benediktsson »Ef marka má yfirlýs-
ingar er ætlun Kín-
verja að sækja í auðlind-
ir norðurskautsins en
þar er fjórðungur af öll-
um ónýttum olíuforða
heims auk mikils jarð-
gass.
Einar Benediktsson
Höfundur er fyrrverandi sendiherra.
Mistök af hálfu al-
þingis við lagasetn-
ingu um flæði pen-
inga og eigna hafa
orðið æ algengari og
meira áberandi. Nú
er hætt við að vax-
andi umræða um
verðtryggingu af-
vegaleiði þingið eða
ýti undir frekari vald-
beitingu ríkisstjórnar.
Ef um er að ræða endurbætur á
núverandi kerfi eða vaxandi
áherslu á óverðtryggð lán, þá er
óvissan um framtíðina helsti
þrándur í götu, hér enn frekar en
í mörgum öðrum málum. Ef
reikna mætti með umtalsverðum
vexti í fjárfestingum og styrk-
ingu gengis krónunnar í nálægri
framtíð, þá má reikna með hjöðn-
un verðbólgu og betri hag þeirra
með verðtryggð en
óverðtryggð lán.
Þetta snýst svo við
þegar ofvöxtur
hleypur í hagkerfið.
Þetta skýrir vilja
bankanna til að auka
óverðtryggð útlán
núna. Raunar ætti
þetta líka að ýta við
lífeyrissjóðum að
lækka verðtryggða
vexti og hækka láns-
hlutfall í 70% vegna
lágs verðmats fast-
eigna.
Tilvalið er að leggja Íbúðalána-
sjóð niður við núverandi að-
stæður og getu lífeyrissjóðanna,
eða breyta honum í leigufélag.
Það ætti að auðvelda afskriftir
lána.
Hvað snertir óvissa framtíð, þá
hefur skilningsleysi á hlutfall-
areikningi hamlað landsmönnum.
Okkur er t.d. erfitt að gera grein-
armun á helmingun einhvers og
tvöföldun þess sama. Engu að síð-
ur er brýnt að alþingi geri ráð
fyrir vitsmunalegri hugsun hjá al-
menningi. Annars sé hætt við að
menn séu ekkert að eltast við
slíkt. Ég verð t.d. að viðurkenna,
að ég er alveg hættur að skilja
efnislegt innihald auglýsinga sjón-
varpsins.
Peningar og framtíðin
Eftir Halldór I.
Elíasson » Tilvalið er að leggja
Íbúðalánasjóð niður
við núverandi aðstæður
og getu lífeyrissjóð-
anna, eða breyta honum
í leigufélag.
Halldór I. Elíasson
Höfundur er stærðfræðingur.
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar eru á aðra miðla.