Morgunblaðið - 29.09.2012, Qupperneq 36

36 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 2012
Eftir þrjár vikur fer fram svokölluð „ráðgefandiþjóðaratkvæðagreiðsla um tillögur stjórnlaga-ráðs að frumvarpi til stjórnskipunarlaga og til-tekin álitaefni þeim tengd“, eins og segir á kjör-
seðli. Eins og margoft hefur verið bent á er þetta
skoðanakönnun um afstöðu fólks til vissra grundvallarþátta
í stjórnskipan landsins. Meginspurningin sem svara ber er
þessi:
„Vilt þú að tillögur stjórnlagaráðs verði lagðar til grund-
vallar frumvarpi að nýrri stjórnarskrá?“ Þessari spurningu
og öðrum á að svara já eða nei.
Ég get ekki annað en svarað þessari spurningu neitandi
og mun hér á eftir skýra þá afstöðu og færa rök fyrir henni.
Meginástæðan fyrir þessari afstöðu er sú, að mér finnst til-
lögur stjórnlagaráðs vera alltof íhaldssamar.
Í 60. grein tillagna stjórnlagaráðs segir:
„Forseti Íslands getur ákveðið innan viku frá móttöku
frumvarps að synja því staðfestingar … Frumvarpið fær þá
engu að síður lagagildi en inn-
an þriggja mánaða skal bera
lögin undir þjóðaratkvæði til
samþykktar eða synjunar.“
Þetta er efnislega samhljóða
ákvæði og nú er í 26. gr.
stjórnarskrárinnar. Hvernig í
ósköpunum stendur á því, að
stjórnlagaráð leggur til að við-
halda þessu forneskjulega og
úrelta ákvæði, sem við erum
með í núgildandi stjórnarskrá og komið er frá fyrrum
dönskum nýlenduherrum okkar? Það er efnislega fráleitt að
einn maður hafi slíkt vald í höndum, eins og rækilega var
sýnt fram á í umræðum um þetta ákvæði vorið 2004 í
tengslum við umræður um fjölmiðlalögin.
En þar að auki leggur stjórnagaráð til í 65. gr. að þjóðin
sjálf fái þennan málskotsrétt en þar segir:
„Tíu af hundraði kjósenda geta krafist þjóðaratkvæðis
um lög, sem Alþingi hefur samþykkt.“
Þetta er góð tillaga. Svona á þetta að vera. Þetta vald á að
vera í höndum þjóðarinnar. Eina spurningin er sú, hvort
þessi þröskuldur eigi að vera lægri eins og Birgitta Jóns-
dóttir, alþingismaður, benti á í umræðum á fundi Stjórn-
arskrárfélagsins í Iðnó sl. miðvikudagskvöld. En um leið og
ekki stærri hluti þjóðarinnar hefur þetta vald í sínum hönd-
um er algerlega ástæðulaust að það sé líka á hendi eins
manns á Bessastöðum.
Hins vegar er ákvæði 67.gr. í tillögum stjórnlagaráðs ill-
skiljanlegt en þar segir m.a.:
„Mál, sem lagt er í þjóðaratkvæðagreiðslu að kröfu eða
frumkvæði kjósenda samkvæmt ákvæðum 65. og 66. gr.
skal varða almannahag. Á grundvelli þeirra er hvorki hægt
að krefjast atkvæðagreiðslu um fjárlög, fjáraukalög, lög
sem sett eru til að framfylgja þjóðréttarskuldbindingum né
heldur um skattamálefni eða ríkisborgararétt.“
Hvers vegna má þjóðin ekki ákveða í þjóðaratkvæða-
greiðslu, hvort hún vill greiða tiltekinn skatt til þess t.d. að
kosta heilbrigðisþjónustuna í landinu? Hvers vegna mega
íbúar einstakra sveitarfélaga ekki ákveða að kosta skóla í
sínu byggðarlagi með sérstöku skólaútsvari og ákveða sjálf-
ir hvað það skuli vera hátt?
Koma þjóðinni ekki við „þjóðréttarskuldbindingar“? Er
þetta ákvæði kannski sett til að koma í veg fyrir að þjóðin
taki upp á að hafna lögum frá Brussel? Afstaða ráðamanna
ESB í Brussel til þess að þjóðir taki sjálfar ákvarðanir í eig-
in málum er alþekkt. Fyrir tæpu ári ákvað þáverandi for-
sætisráðherra Grikklands, Papandreou, að leggja aðhalds-
aðgerðir sem voru skilyrði annarra Evrópuríkja fyrir
lánveitingum til Grikklands undir þjóðaratkvæði. Hann vildi
láta grísku þjóðina samþykkja eða hafna þeirri leið út úr
erfiðleikum hennar sem Evrópusambandið, Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn og Seðlabanki Evrópu gáfu kost á. Þetta var
lýðræðisleg afstaða og sjálfsögð.
Hann tilkynnti þessa ákvörðun op-
inberlega. Hvað gerðist? Það varð
uppnám í höfuðborgum hinna ráð-
andi ríkja í ESB. Papandreou var
þvingaður til að hverfa frá þeirri
þjóðaratkvæðagreiðslu með hót-
unum að tjaldabaki. Eru það svona
„þjóðréttarskuldbindingar“ sem ís-
lenzka þjóðin má ekki hafa skoðun
á að mati stjórnlagaráðs?
Það er jákvætt í tillögum stjórnlagaráðs að gert er ráð
fyrir þaki á þann árafjölda, sem sami maður geti gegnt emb-
ætti forseta Íslands. En aftur birtist undarleg íhaldssemi
gagnvart breytingum í þeirri tillögugerð. Í 79. gr. segir:
„Forseti skal ekki sitja lengur en þrjú kjörtímabil.“
Þetta er alltof langur tíma að fenginni reynslu. Samtals
tólf ár. Vilji þjóðin á annað borð halda forsetaembættinu,
sem engin þörf er á, væri eðlilegt miðað við okkar sam-
félagshætti að einn og sami maður gegndi því embætti ekki
lengur en í eitt kjörtímabil, sem þá gæti kannski verið sex
ár.
Það sem þó er gagnrýnisverðast og sýnir íhaldssemi
stjórnlagaráðs í skýru ljósi er, að engin alvöru tilraun er
gerð í þessum tillögum til að koma til móts við þann vaxandi
tíðaranda, að stjórnskipan landsins beri að umbylta á
grundvelli beins lýðræðis. Vel sóttur fundur Stjórnarskrár-
félagsins í Iðnó á miðvikudagskvöld og umræður þar sýndu,
að hugmyndir um að byggja stjórnskipun landsins á beinu
lýðræði, þar sem fólkið sjálft taki meginákvarðanir í lands-
málum í þjóðaratkvæðagreiðslum og í sveitarstjórnum í
íbúakosningum, eru að fá byr undir báða vængi. Þann veru-
leika hefðu tillögur stjórnlagaráðs þurft að endurspegla til
þess að þær skiptu sköpum.
Þess verður vart að einhverjir hafi áhyggjur af að fáir
taki þátt í þessari skoðanakönnun. Þess vegna er ástæða til
að hvetja fólk til að taka þátt í henni. Það yrðu mikil mistök
ef stuðningsmenn tillögunnar einir tækju þátt í þessari
könnun og framhaldið yrði síðan á þeirra forsendum.
Það er mikilvægt að við setjum lýðveldi okkar nýja
stjórnarskrá en hún verður að vera framfarasinnaðri en
þessi tillaga gerir ráð fyrir.
Of íhaldssamt stjórnlagaráð
Af innlendum
vettvangi…
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Ég get ekki annað en svarað
þessari spurningu neitandi...
mér finnst tillögur stjórnlag-
aráðs vera alltof íhaldssamar.
Flosi Ólafsson létti lund brúnaþungra landa sinna í vikulegumpistlum í Þjóðviljanum í gamla daga. Þar sneri hann m.a. útúr málsháttum („Svo lengist lærið sem lífið“; „Oft má salt ketliggja“, o.s.frv.). Örn Árnason leikari skrifaði mér og rifjaði
upp að Flosi hefði kennt sér tvær vísur sem reyndar líta alls ekki út eins
og vísur. Sú fyrri er eignuð Tómasi Guðmundssyni: „Ég er eins og eftir
loftárás, það er lygilegt að ég sé ennþá oftast á fylliríi.“ Setjum þetta
upp eins og vísu:
Ég er eins og eftir loft-
árás, það er lygi-
legt að ég sé ennþá oft-
ast á fylliríi.
Ég læt lesendum eftir að
finna línuskilin í seinni vís-
unni: „Sýslumaður segir það
séu velborgandi fimmtán krónur fyrir að fara að Sævarlandi.“ Ömmur
og afar – já, foreldrar, jafnvel kennarar – gætu lagt þessar þrautir fyrir
börnin. Þannig gæti kviknað áhugi á rími og kveðskap sem aldrei dvín.
Það er skemmtilegt að rýna í dægurlagatexta með málfar í huga.
Hver man ekki eftir textanum sem byrjar svona: „Það er bara þú, bara
þú sem ég þrái.“ Við heyrum að þetta hljómar betur en „Það ert bara
þú …“, sem telst þó vera málfræðilega rétt. En hér ræður öruggur
smekkur skáldsins.
Óðinn Valdimarsson gerði frægt lagið „Ég er kominn heim“. Þar seg-
ir m.a.: „Að ferðalokum finn ég þig/ sem mér fagnar höndum tveim.“
Hér er þágufallið „höndum tveim“ dæmi um tækisfall en í slíku tilviki er
enginn sjáanlegur fallvaldur (í setningafræðinni kallast þetta aukafalls-
liður). Menntaskólanemar fá prik fyrir að benda á tækisfallið þegar þeir
þurfa að skýra vísur úr Hávamálum (Eyrum hlýðir/ augum skoðar) eða
Egils sögu (Farið hef eg blóðgum brandi og gjallanda geiri). En þetta er
sem sagt lifandi mál; við segjum t.d.: Hún tók okkur „opnum örmum“,
„tveim höndum“, jafnvel „báðum höndum“ (hendurnar eru „tæki“ okkar
rétt eins og blóðugt sverð (brandur) Egils).
Við ættum einmitt að vera vakandi gagnvart því sem heyrist og sést
hér og nú og snertir stíl og málfar. Hví ekki að grípa stundum til nýjustu
bókanna í þessu skyni? Hallgrímur Helgason sýnir frábær stíltilþrif í
bókinni Konan við 100°. Herbjörg María Björnsson segir frá. Þar eru
einnig dæmi um frumlega orðnotkun; lýsingarorðið „stritgrannur“ er
t.d. haft um líkama „ömmu Veru“, þeirrar sem nefndi almættið jafnan
„bóndann á Efstabæ“. Gætu orðmenn kvöldsins á Rás 1, kl. 22:10,
kannski gripið til Efstabæjarbóndans annað slagið til að hressa upp á
bragðdaufan stílinn?
El
ín
Es
th
er
Nýtt á mbl.is:
„Sjávarfang og sérhljóðar“
með spakmælasnillingnum
Pedró mörgæs*
*Samt ekki í alvöru.
Málið
Sjaldan er góð ýsa
of oft soðin!
„Bóndinn á Efstabæ“
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Þótt söguþráðurinn í Atómstöð-inni eftir Halldór Kiljan Lax-
ness sé um margt sóttur í tékkneska
skáldsögu, Anna Proletarka eftir Iv-
an Olbracht, eins og ég hef áður bent
á, eru í henni nokkrar ramm-
íslenskar söguhetjur. Ein þeirra er
organistinn, sem settur er saman úr
tveimur vinum Laxness, Þórði Sig-
tryggssyni tónlistarkennara og Er-
lendi skrifstofumanni Guðmundssyni
í Unuhúsi. Hvorugur var við konu
kenndur, og Þórður leyndi því
hvergi, að hann væri samkyn-
hneigður. Ein frægustu orð organist-
ans í Atómstöðinni eru: „Það er ekki
til önnur kynferðileg öfughneigð en
einlífi.“
Laxness hefur þessi orð sennilega
úr skáldsögu Aldous Huxleys, Eye-
less in Gaza, sem kom út 1936 og
heimildir eru til um, að hann las. Þar
segir (27. k.): „Chastity – the most
unnatural of all the sexual perver-
sions.“ Skírlífi – afbrigðilegasta kyn-
ferðilega öfughneigðin.
Hugsanlega hefur Huxley stuðst
við svipaða hugmynd í bók eftir
franska rithöfundinn Remy du Gour-
mont, Physique de l’amour, sem kom
út 1903. Þar segir, að skírlífi (chas-
teté) sé „de toutes les aberrations
sexuelles la plus singulière“, af öllum
kynferðilegum öfughneigðum hin
einkennilegasta.
Víkur nú sögunni til ársins 1974.
Þá var ég fulltrúi á þingi ungra
íhaldsmanna í Kaupmannahöfn og
hitti þar meðal annars Carl Bildt frá
Svíþjóð og Karl Rove frá Bandaríkj-
unum, sem síðar urðu kunnir stjórn-
málamenn. Formaður Evrópusam-
taka ungra íhaldsmanna þá var
maður að nafni Tom Spencer. Ég
kynntist honum ekki að ráði, en hann
var fjörugur og skemmtilegur. Hann
settist síðar á Evrópuþingið fyrir
breska íhaldsflokkinn.
Mörgum árum síðar sá ég mér til
mikillar undrunar í enskum blöðum,
að Spencer hefði eitt sinn verið hand-
tekinn á Lundúnaflugvelli, þegar
hann kom þangað frá Amsterdam, og
hafði hann fjölda klámrita og vægra
fíkniefna (kannabis) í fórum sínum;
þetta var löglegt í Hollandi, en ólög-
legt á Bretlandi. Þá sagði hann hið
sama við blaðamenn og þeir Laxness
og Huxley: Skírlífi er eina kynferði-
lega öfughneigðin. Hætti Spencer af-
skiptum af stjórnmálum við svo búið,
þótt ekki yrði hann organisti.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Afbrigðilegasta
öfughneigðin
TREFJARÍKAR PRÓTEINSTANGIR
FYRIR KREFJANDI AÐSTÆÐUR