Morgunblaðið - 21.01.2013, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 21. JANÚAR 2013
Fígúra Á köldum vetrardegi er hressandi að fara út í röskan göngutúr og er ævintýraheimurinn á Laugarnesinu kjörinn staður til að þramma framhjá.
Golli
Í afskekktu, fámennu
þorpi á Grænlandi – sem
allt eins gæti verið hér á Ís-
landi – veikist barn skyndi-
lega með vaxandi höfuðverk,
uppköstum og hækkandi
hita. Það hafði verið að leika
sér fyrr um daginn og í
ærslum leiksins hafði það
fallið fram fyrir sig og feng-
ið kúlu á ennið. Er sam-
hengi milli höfuðhöggsins og
veikindanna, eða er barnið
með umgangspestina sem er farin að
stinga sér niður í byggðarlaginu? Barnið
er flutt á næsta sjúkrahús í nálægu
byggðarlagi þar sem hægt er að taka
röntgenmynd af höfði þess. En læknirinn
er ungur og óreyndur, myndgæðin ekki
þau bestu sem völ er á, og hann þarfnast
sérfræðiálits. Með tilkomu tölvutækninn-
ar á hann þess kost að senda myndina
fjarstöddum sérfræðingum til nánari
greiningar – vegalengdir skipta þá ekki
máli, heldur reynir nú á gæði tölvu-
sambandsins og gagnaflutningagetuna.
Enn fremur reynir á það hvort lagaum-
hverfi viðkomandi sjúkrastofnana heim-
ilar slíka gagnaflutninga og gagnvirka
upplýsingagjöf, jafnvel á milli landa.
Þetta er eitt dæmi af mörgum hugs-
anlegum um gagnsemi þess að auka heil-
brigðissamstarf á Vestur-Norðurlöndum,
ekki aðeins á sviði fjarlækninga, líkt og í
dæminu hér fyrir ofan, heldur einnig á
sviði sjúkraflutninga, þjálfunar starfs-
fólks eða innkaupa á dýrum búnaði eða
lyfjum sem stórar stofnanir gætu sam-
einast um og náð þannig niður kostnaði.
Málið snýst um gagnsemi þess að taka
upp aukið heilbrigðissamstarf milli landa
og stofnana – að auka heilbrigðisþjón-
ustu með samlegð og samstarfi en
minnka um leið tilkostnaðinn eftir föng-
um.
Þetta var umfjöllunarefni nýafstað-
innar þemaráðstefnu Vestnorræna ráðs-
ins sem fram fór á Ísafirði 14.-17. janúar
síðastliðinn. Þangað mættu um 40 vest-
norrænir og norskir stjórnmála-, há-
skóla- og fræðimenn til að ræða sam-
starfsmöguleika milli Íslands, Grænlands
og Færeyja í heilbrigðiskerfi Vestur-
Norðurlanda.
Markmið ráðstefnunnar var að veita
innsýn í heilbrigðiskerfi vestnorrænu
landanna þriggja, á hvaða hátt þau eru
ólík og greina hvaða vandamálum þau
standa frammi fyrir auk þess að rann-
saka hvaða tækifæri felist í
auknu samstarfi landanna.
Meðal fyrirlesara á ráð-
stefnunni voru ráðherrar
heilbrigðismála auk sérfræð-
inga og stjórnenda í heil-
brigðisstofnunum landanna
þriggja.
Meðal umræðuefna var
hvort hægt væri að skapa
sameiginlegan heilbrigð-
ismarkað á svæðinu þar sem
hvert land sérhæfir sig í
ákveðnum hlutum og þjón-
ustar allt svæðið.
Þrýstingur á hagkvæmni í rekstri heil-
brigðiskerfa á Vesturlöndum eykst ár frá
ári. Samhliða gera íbúar í velferðarsam-
félögum kröfu um góða og skilvirka heil-
brigðisþjónustu. Eftir því sem þrýsting-
urinn á sparnað verður meiri samhliða
kröfum um bestu heilbrigðisþjónustu
sem völ er á, hljóta stjórnmálamenn og
fagfólk í okkar heimshluta að velta fyrir
sér möguleikum þess að auka hag-
kvæmni reksturs heilbrigðiskerfa. Á
þetta sérstaklega við um fámenn lönd
þar sem tilkostnaður við sómasamlega
heilbrigðisþjónustu er tiltölulega mikill
en þörfin á auknu öryggi þjónustunnar
jafnframt brýn.
Er skemmst frá því að segja að ráð-
stefnan tókst í alla staði vel. Þarna gafst
kærkomið tækifæri fyrir pólitískt og fag-
legt samráð þar sem allir hlutaðeigandi
leiddu fram hugðarefni sín, skiptust á
hugmyndum og reyndu að finna lausn-
arfleti. Af framsöguerindum og þeim um-
ræðum sem sköpuðust má glöggt ráða að
sóknarfærin eru mörg og vilji meðal fag-
fólks og stjórnmálamanna að nýta þau
sem best.
Fundarmenn voru á einu máli um að
miklir möguleikar fælust í því að efla
enn frekar en orðið er samstarf landanna
á þessu sviði til hagsbóta fyrir íbúana
ekki síður en opinber fjármál í löndunum
þremur.
Eftir Ólínu
Þorvarðardóttur
» Sóknarfærin í heilbrigð-
issamstarfi milli land-
anna þriggja eru mörg og
vilji er meðal fagfólks og
stjórnmálamanna að nýta
þau sem best.
Ólína
Þorvarðardóttir
Höfundur er formaður Íslandsdeildar
Vestnorræna ráðsins.
Aukið heilbrigðis-
samstarf á Vestur-
NorðurlöndumSíðustu daga og vikur hefur launa-fólk beðið í ofvæni eftir því hvernigendurskoðun kjarasamninga reiðir
af. Kjarasamningum á almennum
markaði hefur verið flýtt og atvinnu-
rekendur, ríkið og stéttarfélögin
reyna að finna leiðir til að leiðrétta
kjararýrnun og launaþróunina í
landinu.
Það er margt sem hvílir á næstu
kjarasamningsgerð. Eitt af því
stærsta er kynbundinn launamunur.
Árlega sýna launakannanir bæði á
almennum og opinberum vinnu-
markaði að kynbundinn launamunur er á bilinu 10-
15% ár eftir ár og tekur hægfara breytingum þrátt
fyrir mikla umfjöllun og mikla alvöru málsins. Um
þetta þurfa næstu kjarasamningar meðal annars
að snúast. Kynbundnum launamun verður ekki út-
rýmt nema með auknu fé af hálfu atvinnurekenda.
Launakannanir SFR
SFR hefur látið gera árlegar launakannanir síð-
an 2007, en þar er kynbundinn launamunur meðal
annars mældur. Árið 2007 sýndi launakönnun SFR
stéttarfélags í almannaþjónustu 14,3% kynbund-
inn launamun. Í síðustu könnun SFR frá árinu
2012 var hann 12,1%. Launamunurinn er áþekkur
hjá öðrum stéttarfélögum. Hjá Starfsmannafélagi
Reykjavíkurborgar er munurinn 11,8%, hjá VR
9,4% og 13,1% hjá BSRB-félögunum í heild.
Mikill munur er á milli starfsstétta eftir því
hvort þar eru í meirihluta karlar eða konur eins og
nýjasta umfjöllun í Blaði stéttarfélaganna sýnir. Í
dag hafa félagskonur SFR 79% af heildarlaunum
karla. Mestur munur kemur fram í starfsstéttinni
„sérhæft starfsfólk og tæknar“, en þar hafa konur
24% lægri laun en karlar. Í hópi stjórnenda hafa
konur 12% lægri heildarlaun en karlar. Ekki ein
einasta starfsstétt eða starfahópur þar sem konur
eru í meirihluta telst hálaunastétt – er þetta til-
viljun?
Kynskiptur vinnumarkaður
Launakönnun SFR sýnir það svart á hvítu að
kynbundinn launamunur meðal ríkisstarfsmanna
er stórt vandamál sem þarf að leysa. Í síðustu
samningum lagði SFR til við ríkið að samið yrði
um sérstakan jafnréttislaunapott að norrænni
fyrirmynd. Hugmyndin var hluti af kröfugerð fé-
lagsins og var hún vandlega kynnt forsætis- og
fjármálaráðherra. Þessari hugmynd var hafnað.
Þess í stað var farið af stað með umræður um fleiri
kannanir og rannsóknir á stöðunni. Það segir sig
sjálft að launamunur kynjanna verður ekki leið-
réttur nema til komi aukið fjármagn.
Vilji eða vandræðagangur?
Stjórnvöld hafa oftsinnis lýst yfir þeim vilja sín-
um að jafna laun kvenna og karla. Flestir gætu
haldið að þar væru hæg heimatökin þar sem ríkið
er einn af stærstu atvinnurekendum landsins.
Markmið stjórnvalda eru sannarlega góð og gild,
en þar vantar allar tímasetningar og fjármagn.
Nýverið voru gefnar út leiðbeiningar um jafn-
launastaðal en honum er ætlað að vera verkfæri
fyrir fyrirtæki og stofnanir til að reka skilvirkt
jafnlaunakerfi. Ákvæði jafnréttis-
laga um jöfn laun fyrir sömu eða
jafnverðmæt störf felur ekki í sér að
þeir einstaklingar sem ákvæðið tek-
ur til skuli fá nákvæmlega sömu
krónutölu í laun. Lagaákvæðið kem-
ur heldur ekki í veg fyrir að litið sé
til einstaklingsbundinna þátta, hóp-
bundinna þátta eða sérstakrar hæfni
starfsmanns við launaákvörðun. Í
jafnlaunastaðlinum er tilgreint að
atvinnurekandi skuli við innleiðingu
hans ákvarða hvort og þá hvernig
umbunað er fyrir einstaklings-
bundna eða hópbundna þætti, þ.e.
hvaða málefnalegu viðmið þar skuli lögð til
grundvallar. Þetta atriði er eitt af grundvall-
aratriðunum til að koma í veg fyrir mismunun í
launum karla og kvenna, því niðurstöður rann-
sókna sýna að karlar fá frekar greitt fyrir ein-
staklingsbundna þætti en konur, meðal annars
má sjá það í aukagreiðslum og hlunnindum.
Nú hefur verið skipaður aðgerðahópur þar sem
BSRB á m.a. fulltrúa. Verkefni aðgerðahópsins
eru meðal annarra að vinna að samræmingu
rannsókna á kynbundnum launamun, annast gerð
áætlunar um kynningu jafnlaunastaðals og sinna
upplýsingamiðlun og ráðgjöf um launajafnrétti
kynjanna til stofnana og fyrirtækja. Markmiðin
eru sannarlega háleit, en mun þetta skila ein-
hverju? Munu félagsmenn SFR og aðrir rík-
isstarfsmenn sjá það gerast að kynbundinn
launamunur verði afnuminn?
SFR hefur margoft bent á leiðir til að vinna á
kynbundnum launamun. Ríkið hefur ekki fallist á
samvinnu um þær leiðir. Afleiðingin er sú að
kvennastéttirnar búa við framkvæmd launa-
stefnu sem framkallar kynbundinn launamun. Er
það í lagi?
Nokkrar naprar staðreyndir
 Launamunur vex með starfsaldri. Munur á
heildarlaunum milli karla og kvenna er
minnstur meðal fólks með hvað skemmstan
starfsaldur.
 Launamunur er mestur meðal þeirra sem
hafa minnsta menntun.
 Launamunur er meiri meðal eldra fólks en
yngra. Sem dæmi má nefna að hjá SFR hafa
konur 82% af launum karla í yngsta hópi
svarenda en 76% af launum karla í hópi 60
ára og eldri.
 Launin eru lægst í þeim störfrum þar sem
konur eru fleiri en 70% starfsfólks.
Nánari umfjöllun er að finna í Blaði stétt-
arfélaganna og á www.sfr.is.
Eftir Árna Stefán Jónsson
» Það er hægt að taka fyrstu
skrefin í að vinna á kyn-
bundnum launamun. Stjórnvöld
verða að vilja það, taka ákvarð-
anir og koma ráðuneytinu til
verka.
Árni Stefán
Jónsson
Höfundur er formaður SFR – stéttarfélags
í almannaþjónustu.
Kynbundinn launamunur