Morgunblaðið - 21.09.2013, Qupperneq 24

24 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. SEPTEMBER 2013
neyða rússnesku máli og rúss-
neskum siðvenjum upp á þá. Nas-
istar voru engu betri, en þeir her-
námu landið líka um skeið í stríðinu.
Hinn fyrirlesarinn var dr. Pawel
Ukielski, stjórnmálafræðingur og
forstöðumaður safnsins um upp-
reisnina í Varsjá 1944. Sú uppreisn
var mjög blóðug, en hún var gerð
þegar Rauði herinn nálgaðist Varsjá
úr austri og Þýskaland nasista var
bersýnilega að bíða ósigur í stríðinu.
En í stað þess að aðstoða uppreisn-
armenn skipaði Stalín Rauða hern-
um að búa um sig austan megin
Vislu, árinnar sem rennur í gegnum
Varsjá, og bíða átekta. Á meðan
murkuðu nasistar lífið úr uppreisn-
armönnum og lögðu borgina í rústir.
Þá hóf Rauði herinn aftur sókn sína
og tók borgina. Með þessu gat Stalín
komið á fót stjórnvöldum í Varsjá
sem voru vinveittari Sovétríkjunum
en leiðtogar uppreisnarinnar.
Sýningunni lauk svo 16. sept-
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
„Sovét-Ísland, óskalandið, hvenær
kemur þú?“ orti Jóhannes úr Kötl-
um um miðja síðustu öld. Hann var
hluti af fjölmennum og öflugum hópi
Íslendinga sem litu á kommúnista-
ríkin sem fyrirmynd. Segja má að
eitt mesta ágreiningsefni íslenskra
stjórnmála á tuttugustu öld hafi ver-
ið áhrif heimskommúnismans hér-
lendis, en stefnan átti sér einnig
harðskeytta andstæðinga á Íslandi,
ekki síst úr röðum þeirra sem verið
höfðu kommúnistar og orðið fyrir
vonbrigðum.
Ljósmyndasýningin „Heims-
kommúnisminn og Ísland“ var opn-
uð í Þjóðarbókhlöðunni 23. ágúst síð-
astliðinn, en þann dag árið 1939
gerðu Hitler og Stalín griðasáttmál-
ann sem hleypti af stað heimsstyrj-
öldinni síðari. Evrópuþingið valdi
því 23. ágúst sem minningardag
fórnarlamba alræðis í Evrópu, stal-
ínisma og nasisma.
Við opnun sýningarinnar héldu
tveir fræðimenn erindi. Annar
þeirra var dr. Mart Nutt, þingmaður
á eistneska þinginu, sagnfræðingur
og rithöfundur. Lýsti hann erfiðu
hlutskipti Eistlendinga eftir að
Rússar hernámu land þeirra 1940,
sendu tugþúsundir manna í þrælk-
unarbúðir í Síberíu og reyndu að
ember síðastliðinn. Þá flutti dr. And-
reja Valic Zver, sagnfræðingur frá
Slóveníu, erindi, sem nefndist:
„Hvers vegna þurfum við að minnast
fórnarlambanna?“ Fór hún þar með-
al annars yfir muninn á því hvernig
fjallað hefur verið um minningu
fórnarlamba sósíalismans og fasism-
ans. Sýningunni lauk síðan formlega
með því að dr. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, prófessor í stjórn-
málafræði, afhenti Þjóðarbókhlöð-
unni til varðveislu skjöl Arnórs
Hannibalssonar um kommúnismann
á Íslandi, en samkoman var til minn-
ingar um og til heiðurs Arnóri sem
lést 28. desember 2012.
Hannes Hólmsteinn valdi einnig
myndirnar og bækurnar á sýn-
inguna, sem Rannsóknarsetur um
nýsköpun og hagvöxt stóð að, en
Ólafur Engilbertsson hjá Sögu-
miðlun sá um hönnun. Morgunblaðið
hefur fengið leyfi til að birta nokkrar
myndir frá sýningunni.
 Ljósmyndasýningu um heimskommúnismann og Ísland lauk í vikunni  Skjöl
Arnórs Hannibalssonar um íslenska kommúnista afhent Þjóðarbókhlöðunni
Moskvulínan fest á filmu
Ljósmynd/Gögn Einars Olgeirssonar í Þjóðarbókhlöðu
Fyrstu tengslin Þessi ljósmynd var tekin af ungum fulltrúum á þingi Komintern 1920. Yst til hægri standa Hendrik Ottósson og Brynjólfur
Bjarnason, árgalar kommúnismans á Íslandi. Áróðursmeistari kommúnista, Willi Münzenberg, situr fjórði frá hægri. Hann útvegaði meðal annars
Halldóri Laxness boð til Rússlands 1932. Stalín lét myrða hann í skógi í Frakklandi 1940.
Ljósmynd/Arnór Hannibalsson
Snerist frá sósíalisma Arnór
Hannibalsson stundaði nám í heim-
speki og sálfræði í Rússlandi og Pól-
landi. Þegar hann skrifaði greinar
um ástandið í þessum löndum, sem
ekki þóttu nógu lofsamlegar, vildu
íslenskir sósíalistar ekki birta þær.
Ljósmynd/Fjölskylda Agnars Þórðarsonar
Ljóstruðu upp um ástandið „Því voruð þið að kjafta frá? spurði Jón Múli
Árnason, útvarpsmaður og eindreginn kommúnisti, þá Agnar Þórðarson og
Stein Steinarr, þegar þeir hittust í Austurstræti 1956. Þeir voru þá nýkomn-
ir heim frá Rússlandi, en margir Íslendingar fóru á þessum árum í boðs-
ferðir til Rússlands og annarra kommúnistalanda. Ólíkt flestum gagnrýndu
þeir Agnar og Steinn stöðu mála hart þegar heim var komið.
Ljósmynd/Fjölskylda Benjamíns Eiríkssonar
Vera og Sólveig Vera Hertzsch var þýskur
flóttamaður í Rússlandi, sem kynntist Benja-
mín Eiríkssyni, síðar bankastjóra, og eign-
aðist með honum dóttur, Sólveigu Erlu. Hall-
dór Laxness var viðstaddur, þegar Vera var
handtekin í Moskvu í apríl 1938, en sagði ekki
opinberlega frá því fyrr en aldarfjórðungi
seinna. Vera dó úr hungri í fangabúðum í Ka-
sakstan vorið 1943, en áður hefur dóttir
hennar eflaust látið lífið úr vosbúð.
PI
PA
R\
TB
W
A
•
SÍ
A
•
12
18
16
www.jonogoskar.is Sími 5524910 / Laugavegi 61 / Kringlan / Smáralind
LÁTTU FAGMENN
META GULLIÐ
Sérstaða okkar hjá Jóni og Óskari er sú að við höfum keypt og selt
gull í 41 ár og búum því yfir mikilli þekkingu, reynslu og fagmennsku
á þessu sviði.
Við kaupum til endurvinnslu allar tegundir af gullskartgripum, gamla
og nýja, gullúr, tanngull, gullpeninga, hvers kyns silfur og demanta í betri
skartgripagæðum.
Við bjóðum gott og alþjóðlega samkeppnishæft verð fyrir gripina og fram-
leiðum úr öllu gulli sem við kaupum. Þannig spörum við gjaldeyri.
Komdu til okkar á Laugaveg 61 og leyfðu okkur að veita þér faglega
ráðgjöf sem tryggir að þú færð rétta greiningu á þínum verðmætum.
Það skiptir mestu máli.
Við staðgreiðum allt gull en áskiljum okkur rétt til að biðja um persónuskilríki.
Aðeins í verslun okkar að Laugavegi 61, virka daga milli kl. 10–18.
Góð séraðstaða þar sem gull er metið í ró og næði.