Morgunblaðið - 05.04.2014, Blaðsíða 31

31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. APRÍL 2014
Vor í borg Það er vor í lofti, lóan komin, ferðafólkinu fjölgar og götur miðborgar Reykjavíkur fyllast af fólki með sín tæki og tól til að spjalla og taka myndir af öllu því fallega sem fyrir augu ber.
Golli
Nýverið var haft eft-
ir fjármála- og efna-
hagsráðherra í fréttum
að líftími slitabúa föllnu
bankanna væri ekki
„endalaus“ og að ef
nauðasamningum yrði
ekki fljótlega lokið væri
ekki annað að gera en
að setja þau í gjaldþrot.
Því til stuðnings var
vísað til samanburðar
frá Bandaríkjunum.
Í tilefni þessara orða er rétt að
fram komi, að grundvallarmunur er á
slitameðferð fjármálafyrirtækja á Ís-
landi og í Bandaríkjunum. Þar eru
engar hömlur á sölu eigna og and-
virði þeirra nánast greitt jafnharðan
til kröfuhafa. Í Bandaríkjunum eru
heldur engin höft á flæði fjármagns
til og frá landinu. Slíkt hlýtur eðlilega
að greiða fyrir því að slit fjármálafyr-
irtækja geti gengið hraðar fyrir sig,
þó fullyrða megi að slit slíkra fyr-
irtækja taki almennt lengri tíma en
3-5 ár, sem er skammur tími þegar
um fjármálafyrirtæki er að ræða.
Slitastjórn Kaupþings hefur frá
upphafi lagt á það ríka áherslu að
ljúka slitameðferð Kaupþings á sem
skemmstum tíma. Það er hins vegar
ekki í höndum slitastjórnarinnar að
ljúka slitameðferðinni einhliða að
óbreyttum lögum.
Aðkoma ráðherra tryggð
Fjármálafyrirtækjum í slita-
meðferð á Íslandi er óheimilt að
greiða út almennar kröfur á meðan á
slitameðferð stendur eftir lagabreyt-
ingar sem gerðar voru árið 2011. Þá
eru greiðslur til almennra kröfuhafa,
hvort heldur er í tengslum við nauða-
samning eða í kjölfar gjald-
þrotaskipta, háðar samþykki Seðla-
banka Íslands, að höfðu samráði við
fjármála- og efnahagsráðherra.
Breytingar voru gerðar á lögum árið
2013 sem tryggja aðkomu ráðherra
að þessu ferli, en ráðherra ber enn-
fremur skylda til að kynna efnahags-
leg áhrif slíkrar undanþágu fyrir
efnahags- og viðskiptanefnd Alþing-
is.
Það gefur því augaleið að afstaða
Seðlabanka Íslands og fjármála- og
efnahagsráðherra mun ráða miklu
um það hvernig og hvenær slita-
meðferð Kaupþings
lýkur.
Í samræmi við ofan-
greint óskaði slitastjórn
Kaupþings eftir und-
anþágu frá gjaldeyr-
ishöftum í október árið
2012 til þess að skapa
grundvöll fyrir því að
unnt væri að leggja
fram nauðasamning til
kröfuhafa og með þeim
hætti ljúka slita-
meðferð Kaupþings.
Seðlabanki Íslands hef-
ur ekki svarað því erindi en und-
anþága frá gjaldeyrishöftum er for-
senda þess að hægt verði að leggja
fram nauðasamning til kröfuhafa og
ljúka þar með slitameðferð.
Yfirlýstur samstarfsvilji
„Orð eru til alls fyrst,“ segir máls-
hátturinn. Mikilvægt er að þeir aðilar
sem til málsins þekkja og að því
þurfa að koma eigi greið samskipti og
umræður um þau mikilvægu og
flóknu álitaefni sem hér er um að
ræða. Öðruvísi verða málin ekki leyst
og erfitt er að sjá að það geti þjónað
hagsmunum aðila að ræða ekki sam-
an.
Slitastjórn Kaupþings, sem er
hlutlaus aðili skipaður af héraðsdómi
og hefur það eina hlutverk að hafa
umsjón með slitameðferð Kaupþings
með jafnræði kröfuhafa að leiðarljósi,
lýsir yfir eindregnum samstarfsvilja
við að finna lausnir á þeim álitaefnum
sem kunna að vera uppi varðandi
uppgjör Kaupþings og önnur atriði
sem því tengjast með það að mark-
miði að ljúka slitameðferðinni á far-
sælan hátt og á sem skemmstum
tíma. Slitastjórn Kaupþings er og
hefur ávallt verið reiðubúin til slíkra
viðræðna við hlutaðeigandi stjórn-
völd.
Eftir Jóhannes R.
Jóhannsson
» Það er hins vegar
ekki í höndum
slitastjórnarinnar að
ljúka slitameðferðinni
einhliða að óbreyttum
lögum.
Jóhannes Rúnar
Jóhannsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður
og situr í Slitastjórn Kaupþings.
Slitameðferð
Kaupþings
„Samt veit ég ekkert
hvort ég myndi greiða
aðild að Evrópusam-
bandinu atkvæði mitt.
Það myndi ráðast fyrst
og fremst af því hvort
endanlegur samningur
hefði í för með sér að
íslensk alþýða myndi
njóta arðsins af auð-
lindum sínum í sjónum
– íslensk alþýða, ekki
bara sægreifarnir.“
Þetta sagði Illugi Jökulsson í
ræðu á mótmælafundi á Austurvelli
fyrir skömmu. Við Illugi unnum
saman um skeið á Tímanum sáluga í
gamla daga þegar verið var að reyna
að fjarlægja hann Framsóknar-
flokknum og búa til sjálfstætt blað.
Sú tilraun mistókst auðvitað en var
samt skemmtileg. Allar götur síðan
hef ég haft dálæti á Illuga sem gáf-
uðum og skemmtilegum penna og
útvarpsmanni – þótt ég sé oftast
ósammála honum um samfélagsmál.
Líka núna.
Þessar tvær málsgreinar – 45 orð
– fela í sér landlægar meinlokur um
tvö af helstu pólitísku álitamálunum
í landinu: Evrópusambandið og ís-
lenskan sjávarútveg. Ég ætla að
fjalla hér stuttlega um þá sýn á sjáv-
arútveginn sem birtist í þessum orð-
um, en í framhjáhlaupi mætti nú
kannski minna á þá augljósu sögu-
legu staðreynd að Evrópusam-
bandið var ekki stofnað til að
tryggja það sem Illugi myndi senni-
lega kalla félagslegt réttlæti heldur
þvert á móti til að stuðla að vexti og
viðgangi stórkapítalismans í Evr-
ópu. Aðild að ESB myndi seint
tryggja að „… íslensk alþýða myndi
njóta arðsins af auðlindum sín-
um …“. (Það er raunar séríslenskt
furðufyrirbrigði að halda að Evr-
ópusambandið sé eitthvað „til
vinstri“ en andstaðan við það eitt-
hvað „til hægri“. Af hverju halda
menn að samtök atvinnurekenda
séu víðast hvar hörðustu talsmenn
Evrópusambandsins? Til að tryggja
alþýðunni félagslegt réttlæti?)
Þetta er þó ekki efni þessa greina-
stúfs heldur sú miðborgarmeinloka -
að það séu bara „sægreifar“ sem
njóti arðsins af auðlindum í sjónum
en ekki „íslensk alþýða“. Þessum
málflutningi fylgja gjarnan þau hug-
hrif, ef það er þá ekki sagt beinum
orðum, að útgerðarmenn séu upp til
hópa blóðugir arðræn-
ingjar og samtök
þeirra skipulagður
bófaflokkur. Fyrir
þann sem er alinn upp í
námunda við allskonar
útgerð og útgerðar-
menn er þetta ótrúlega
alhæfingasamur og yf-
irborðslegur málflutn-
ingur. Til að skýra mál-
ið fylgir hér dæmisaga
af fjölskylduútgerð í
minni heimabyggð:
Fyrir rétt um 16 ár-
um tók fjölskyldan, sem gert hafði
út einn bát um áratuga skeið,
ákvörðun um að endurnýja bátinn
og fjárfesta í nútímalegu fjölveiði-
og frystiskipi. Þegar skrifað var
undir samning um smíði skipsins
1998 áraði þokkalega í íslenskum
sjávarútvegi og bjartsýni ríkjandi.
Dollarinn sem var grundvöllur
samningsins kostaði um 70 krónur.
Þegar kom að því að leysa skipið út
2001 var dollarinn hins vegar í
skammvinnum toppi á meira en 100
krónur vegna þess að gengi krón-
unnar hafði verið „flotað“ um þetta
leyti. Nú voru góð ráð dýr og stefndi
í að ekki fengist fjármagn til að
leysa út skipið. Bankar hlupu
hræddir inn í skel sína og á end-
anum veðsetti fjölskyldan eigur sín-
ar og tók nýja eigendur með sér inn
í útgerðina til að ná skipinu heim.
Nú á fjölskyldan 52% í útgerðinni.
Þrír bræður stýra henni – tveir á
sjónum og einn í landi,
Við tóku nokkur ár þar sem út-
gerðin var í járnum og enginn öf-
undaðist út í afkomuna. Útgerðin
átti ekki mikinn kvóta í hefð-
bundnum uppsjávartegundum,
loðnu og síld, en sótti talsvert í kol-
munna og seinna gulldeplu. Tíma-
mót verða 2007 þegar útgerðin hóf,
fyrst allra á Íslandi, veiðar á makríl í
íslenskri lögsögu og árið eftir, 2008,
ruddi útgerðin líka brautina með
frystingu um borð til að hámarka
aflaverðmætið. Útgerðin var sem
sagt frumkvöðull í nýtingu makríls á
Íslandsmiðum og hafði um margra
ára skeið reynt að kveikja áhuga
bæði stjórnvalda og Hafrann-
sóknastofnunar á málinu. Sömuleið-
is hafði ómældum tíma og fjár-
munum verið varið í að þróa veiðar
og vinnslu. Nú tala margir eins og
makrílveiðarnar hafi dottið af himn-
um ofan og enginn hafi áunnið sér
meiri rétt til að stunda þær en aðrir.
En því er ég að segja þessa sögu?
Jú, hún lýsir í hnotskurn þeirri
meinloku sem ég nefndi hér í byrj-
un. Hér eru á ferðinni vinnusamir og
útsjónarsamir útgerðarmenn, sem
sjálfir eru sinnar gæfu smiðir, og
duglegir sjómenn. Það hafa skipst á
skin og skúrir. Stundum tap og
stundum gróði. Síðustu árin hafa
verið góð og þá rísa upp raddirnar –
háværastar í miðborg Reykjavíkur –
um að að „íslensk alþýða“ njóti ekki
auðlinda sinna í sjónum bara „sæ-
greifarnir“. Er þetta rétt? Höldum
aðeins áfram með söguna af útgerð-
inni í Eyjum:
Aflaverðmæti í fyrra var rúmlega
2,6 milljarðar króna. Af því skiluðu
sér tæpar 700 milljónir beint í skatta
og opinber gjöld frá útgerð og
áhöfn, eða meira en fjórða hver
króna af því sem aflaðist. Þessi upp-
hæð samsvarar því sem kostar ríkið
að reka Þjóðminjasafnið og þjóð-
garðinn á Þingvöllum. Þetta dugar
líka til að reka Stofnun Árna Magn-
ússonar og Framhaldsskólann í
Vestmannaeyjum. Þessi fjárhæð fer
líka nærri því að dekka framlag rík-
isins til Þjóðleikhússins. Bara veiði-
gjaldið er 174 milljónir og það dugar
til að reka Íslenska dansflokkinn og
Hús skáldsins að Gljúfrasteini. Þessi
samjöfnuður er tekinn við ýmsa
þætti úr menningargeiranum því
það er gjarnan þaðan sem hæstu
hrópin heyrast um „arðrán“ útgerð-
arinnar.
Þetta er sem sagt beinn sam-
félagslegur ávinningur af útgerð
þessa eina báts og starfi 30 manna
áhafnar hans í Vestmannaeyjum. Þá
er ótalinn óbeinn ávinningur af
ýmsu tagi og önnur afleidd störf
sem þessi útgerð skapar í viðhaldi,
veiðarfæragerð, uppskipun og svona
mætti áfram telja. Hvernig er hægt
að halda því fram af einhverju viti –
að ekki sé nú talað um sanngirni –
að engir nema „sægreifarnir“ njóti
arðsins af auðlindinni?
Eftir Pál
Magnússon »Hvernig er hægt að
halda því fram af
einhverju viti – að ekki
sé nú talað um sanngirni
– að engir nema „sæ-
greifarnir“ njóti arðsins
af auðlindinni?
Páll Magnússon
Höfundur er fyrrverandi
útvarpsstjóri.
Saga af sjónum