Morgunblaðið - 05.04.2014, Blaðsíða 35

UMRÆÐAN 35
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. APRÍL 2014
Þingmaðurinn
Björt Ólafsdóttir
spurði forsætisráð-
herra í fyrir-
spurnartíma fyrir
nokkru um ábatann
af hvalveiðum okkar.
Hún benti á nýleg
viðbrögð Bandaríkja-
forseta við hval-
veiðum okkar. Björt
fékk meðal annars
það svar að við ættum ekki að láta
eina mestu hvalveiðiþjóð heimsins
segja okkur að við mættum ekki
veiða hval. Á yfirborðinu er þetta
rökrétt svar, en hér er ekki allt sem
sýnist fremur en endranær.
Íslenska hugtakið hvalur nær for-
takslaust yfir ættbálkinn Cetacea
sem samanstendur af skíðishvölum
(t.d. steypireyður og langreyður) og
tannhvölum (t.d. höfrungar og hnís-
ur). Enska hugtakið whale getur náð
yfir ættbálkinn Ceatcea, en oftast
eru þó tannhvalir (Odontoceti) und-
anskildir og aðeins átt við skíðishvali
(Mysticeti).
Þegar Obama og aðrir Banda-
ríkjamenn tala um hvali eiga þeir við
skíðishvali, þessa sem við veiðum og
gerum að í Hvalfirði og styrinn
stendur um. Þegar forsætisráðherra
segir að Bandaríkjamenn séu ein
mesta hvalveiðiþjóð heims á hann
hugsanlega við að tannhvalir flækist
í netum fiskimanna, en Bandaríkja-
menn kalla slík dýr yfirleitt ekki
hvali. Veiðar Bandaríkjamanna á
skíðishvölum takmarkast við nokkra
tugi hvala og er sú veiði í sátt við
stjórnun Alþjóðahvalveiðiráðsins á
veiðum frumbyggja.
Málið snýst heldur ekki um það
hvort einhver tiltekinn
hvalastofn þoli tak-
markaðar veiðar eða
ekki. Staðreyndin er
sú að stóru skíðishval-
irnir eru orðnir eins
konar tákn fyrir villt
og frjáls dýr, og hafa
þannig svipaða stöðu
og til að mynda kóa-
labirnir.
Það er ekki auðgert
fyrir smáþjóð að halda
því fram að afgang-
urinn af heiminum hafi rangt fyrir
sér og sé illa að sér í dýrafræði. Það
skilar sennilega engu nema pirringi
að bjóða stórþjóðunum upp á nám-
skeið í flokkunarfræði hvala. Ef
heimurinn, fyrir utan okkur velur
sér á morgun grágæs sem tákn fyrir
villt dýr og bannar veiðar á þeim
fugli, þá er vafamál að það hefði góð
áhrif að benda á að nóg sé til af þess-
ari gæs, við séum í fullum rétti að
veiða hana og að aðrar þjóðir, sem
veiddu heiðagæs í stórum stíl, hefðu
ekki efni á því að segja mikið. Trú-
lega er skynsamlegast að hætta bara
þessum hvalveiðum (þó að við vitum
að allir hinir séu asnar!), og hætta
líka að liggja fyrir grágæsinni ef
kallið kemur.
Vorkveðjur.
Að veiða eða ekki veiða
– Það er verkurinn
Eftir Ólaf
Halldórsson
Ólafur Halldórsson
» Það er ekki auðgert
fyrir smáþjóð að
halda því fram að af-
gangurinn af heiminum
hafi rangt fyrir sér og sé
illa að sér í dýrafræði
Höfundur er líffræðingur.
Á haustmánuðum
síðasta árs lét Inn-
heimtustofnun sveitar-
félaga gera könnun á
fjölda meðlagsgreið-
enda á vanskilaskrá.
Niðurstöður könn-
unarinnar sýna að 47%
meðlagsgreiðenda og
53% einstæðra með-
lagsgreiðenda eru á
vanskilaskrá auk þess
sem 24% þjóðfélags-
hópsins eru þar vegna inn-
heimtuaðgerða Innheimtustofnunar
sveitarfélaga.
Ljóst má vera að ýmislegt hefur
gengið á áður en einstaklingur fer á
vanskilaskrá og er óhætt að gera
ráð fyrir að fjárhagslegir og fé-
lagslegir hagir þeirra sem svo er
ástatt um séu alla jafna alvarlegir.
Þessar tölur sýna að miklar líkur
eru á að feður missi aleigu sína eftir
skilnað, nema þeir séu hátekju-
menn. Eru það skilaboðin sem jafn-
réttissinnar vilja koma á framfæri
við ungdóminn; að yfirgnæfandi lík-
ur séu á að þeir karlar sem ekki
bera af í atvinnulífinu missi aleigu
sína eftir skilnað? Almenningur
hlýtur einnig að hnjóta um þá stað-
reynd að næstum fjórðungur þjóð-
félagshópsins er á vanskilaskrá
vegna ágangs stjórnvalda.
Í reynd situr helmingur meðlags-
greiðenda eftir með þá vondu val-
kosti að lenda í vanskilum við fjár-
málastofnanir eða
Innheimtustofnun sveitarfélaga.
Hvort er hagstæðara? Ástæða er til
að vekja athygli á að úrræði um-
boðsmanns skuldara geta veitt með-
lagsgreiðendum skjól þegar kemur
að kröfum fjármálastofnana, en því
miður er því ekki að heilsa með
kröfur Innheimtu-
stofnunar. Inn-
heimtustofnun styðst
ekki við nokkur op-
inber viðmið um hverj-
ir fá ívilnanir og þykir
samtökunum að ger-
ræði ráði ríkjum, ekki
síst í ljósi þeirrar meg-
inreglu að meðlags-
kröfur fyrnast ekki
fyrr en eftir andlát.
Taka ber einnig tillit til
þess að innheimtu-
harka stjórnast af pró-
sentuviðmiðum af inn-
heimtum frekar en af félagslegum
aðstæðum meðlagsgreiðenda. Ef
tekið er tillit til heimilda Inn-
heimtustofnunar til að ganga að eig-
um og útborguðum launum með-
lagsgreiðenda, sem jaðra við alræði,
verður helmingur meðlagsgreiðenda
að spyrja sig um hver mánaðamót,
hvort ekki sé hagstæðrara að stofna
til vanskila við lánastofnanir fremur
en Innheimtustofnun.
Að framansögðu má ljóst vera að
erfitt er að veita meðlagsgreið-
endum í skuldavanda ráðgjöf. Taka
verður tillit til freklegra heimilda
Innheimtustofnunar og þess skjóls
sem umboðsmaður skuldara veitir
gagnvart kröfum fjármálastofnana.
Einnig verður að taka tillit til
ákvæðis gjaldþrotalaga, sem endur-
skoða á um næstu áramót, sem ger-
ir gjaldþrota meðlagsgreiðendum
kleift að afskrifa skuldir við Inn-
heimtustofnun þegar tvö ár eru liðin
frá skiptalokum. Í mörgum tilfellum
er um að ræða álitlegan kost fyrir
meðlagsskuldara sem eru komnir í
ósjálfbæra stöðu.
Ástæða er til að benda meðlags-
skuldurum á nýútgefið álit umboðs-
manns Alþingis, sem segir að frá-
dráttur meðlaga eða meðlagsskulda
frá útborguðum launum sé stjórn-
valdsákvörðun og lúti því máls-
meðferðarreglum stjórnsýslulaga,
þ.m.t. andmælareglu, tilkynn-
ingaskyldu og meðalhófsreglu. Ef
Innheimtustofnun virðir ekki þessar
málsmeðferðarreglur er frádrátt-
urinn ógildanlegur fyrir dómi.
Úr tölum Tryggingastofnunar um
skuldajöfnun barnalífeyris öryrkja
upp í meðlagsgreiðslur má ráða, að
um 8,6% meðlagsgreiðenda eru með
fulla örorku og óvinnufær. Til sam-
anburðar eru karlkyns öryrkjar frá
aldrinum 16-39 ára aðeins um rífleg
1% Íslendinga. Hér hljóta allir
þenkjandi menn og konur að nema
staðar og spyrja sig hvort stjórn-
sýslan og velferðarkerfið sé að sinna
málefnum meðlagsgreiðenda sem
skyldi. Eru þessar tölur tilviljun ein,
eða hafa þær einhverja merkingu?
Í ljósi alls þess fjölda meðlags-
greiðenda sem búa við skerta starfs-
orku er mikilvægt að nefna að
Tryggingastofnun er óheimilt að
skuldajafna barnalífeyri öryrkja ef
um reglulega umgengni og sameig-
inlega forsjá er að ræða.
Ég segi það og skrifa, ef svipaðar
tölur kæmu fram um nokkurn ann-
an þjóðfélagshóp myndi allt fara á
hliðina í opinberri umræðu sem og á
hinu háa Alþingi. Ég á ekki von á að
það gerist í þessu tilfelli.
Allir valkostir vondir
Eftir Gunnar
Kristin Þórðarson »Ef áþekkar tölur
birtust um nokkurn
annan þjóðfélagshóp,
myndu fjölmiðlar og
stjórnmálaummræðan
loga.
Gunnar Kristinn
Þórðarson
Höfundur er formaður Samtaka
meðlagsgreiðenda. Er með BA
í guðfræði og er mastersnemi
í opinberum stjórnsýslufræðum.