Fréttablaðið - 11.07.2013, Blaðsíða 22

11. júlí 2013 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 22
Uppljóstrarinn Edward
Snowden hefur verið mikið
í umræðunni upp á síð-
kastið en hann hefur vald-
ið uppnámi um allan heim
eftir að hann greindi frá
umfangsmiklum njósn-
um bandarískra yfirvalda
einkum í Evrópu. Menn
spyrja sig hvort Snow-
den sé hetja eða skúrk-
ur? Hann hefur sannar-
lega brotið lög og brugðist
trúnaði, en hann segist gera það
til þess að koma upp um alvarleg
brot stjórnvalda á friðhelgi einka-
lífsins, mikil vægasta rétti hvers
einstaklings.
Að kvöldi á síðasta degi Alþing-
is greindu Píratar frá því að
þeim hefði borist tölvupóstur frá
Edward Snowden þar sem hann
óskaði eftir því að fá íslenskan
ríkisborgararétt. Í kjölfarið ósk-
uðu þingmenn Pírata og fleiri eftir
að leggja fram lagafrumvarp um
ríkisborgararétt til handa Snow-
den. Ef þetta hefði verið samþykkt
hefði málið farið til nefndar sam-
kvæmt þingsköpum og tekið til
umræðu í september þegar Alþingi
kemur saman á ný.
Án fordæma
Mikill hiti var í mönnum á Alþingi
vegna málsins þetta kvöld. Minnt-
ust menn þess þegar Bobby
Fischer fékk ríkisborgararétt með
samþykki Alþingis árið 2005. Það
mál bar að með allt öðrum hætti og
var ekki sambærilegt að mínu áliti.
Lítið barn sem íslensk hjón höfðu
eignast með hjálp staðgöngumóður
í Indlandi en var meinað að yfir-
gefa Indland fékk íslenskan ríkis-
borgararétt árið 2011. Það mál var
heldur ekki sambærilegt.
Fylgjendur frumvarpsins fyrir
Snowden sögðu að nú væri komið
að því að Íslendingar sýndu kjark
og þor og hættu að bogna í hnjá-
liðunum þegar stórveldið Banda-
ríkin væru annars vegar. Furðu-
legt hvað sumir þingmenn eru
hatrammir út í Bandaríkin, sem
íslenska þjóðin hefur notið margs
góðs af í gegnum tíðina.
Þeir sem voru á móti Snowden-
frumvarpinu sögðu hins
vegar að málsmeðferðin væri afar
óvönduð og án fordæma. Atkvæða-
greiðsla fór fram og málið var
fellt. Ég var ánægð með þá niður-
stöðu. Annað hefði verið til þess
fallið að senda afar misvísandi
skilaboð og skapað enn frekari
óvissu um stöðu Snowdens, sem
var fastur á flugvelli í Moskvu.
Mikilvægi persónuverndar
Málið snýst ekki um það að þora
ekki að mótmæla framferði banda-
rískra yfirvalda, eins og sumir
hafa haldið fram. Ekki þarf annað
en að lesa virta bandaríska fjöl-
miðla til að sjá að stjórnvöld þar í
landi sæta harðri og vaxandi gagn-
rýni vegna þessa máls. Hins vegar
eru margir Bandaríkjamenn þeirr-
ar skoðunar að stjórnvöld séu að
gera rétt og eru tilbúnir til að færa
fórnir á sviði friðhelgi einkalífs til
að tryggja öryggi borgaranna. Að
mínum dómi er slík þróun afar
óskynsamleg og hættuleg lýð-
ræðinu.
Við Íslendingar verðum að vera
raunsæir og horfast í augu við
það að við höfum ekkert bolmagn
til í að skerast í leikinn í máli af
þessari stærðargráðu. Hins vegar
er nauðsynlegt að ræða almennt
stöðu íslenskra borgara í ljósi
Snowden-málsins með áherslu á
stjórnarskrárvarinn rétt til frið-
helgi einkalífs og meðferð hins
opinbera á persónuupplýsingum.
Sérhver Íslendingur skilur eftir
sig urmul af persónuupplýsingum
á hverjum einasta degi, í gegnum
farsíma, tölvur og greiðslukort. Í
raun og veru er einkalíf fólks í dag
eins og opin bók, ef fyllstu varúðar
er ekki gætt.
Snowden á Alþingi
Helgi Magnússon (fram-
kvæmdastjóri) skrifaði
athyglisverða grein í
Fréttablaðið laugardag-
inn 8. júní þar sem hann
finnur fráfarandi ríkis-
stjórn allt til foráttu.
Tónninn er strax sleg-
inn með því að draga
þá ályktun að jákvæð-
ar umsagnir erlendra
matsaðila á endur-
reisn íslensks efnahags
á síðasta kjörtímabili
séu marklausar vegna þess að
stjórnin fékk slæma útkomu í
alþingiskosningunum í apríl –
sem verður að teljast mögnuð
röksemdafærsla.
Helgi lætur ekki þar við sitja
og kvartar sáran undan því að
hafa þurft að láta mistök frá-
farandi stjórnar yfir sig ganga
og er sannfærður um að sagan
muni fara hörðum höndum um
það vonda fólk sem tók við stjórn
landsins eftir hrun – og sem nú
reyni að falsa söguna til að fegra
eigin ímynd. Þar á eftir fylgir
herhvöt til nýrra stjórnvalda um
að „taka til óspilltra málanna
hratt og markvisst“, sem vekur
óneitanlega hugrenningatengsl
við ekki svo löngu liðna atburði.
Eftir því sem á líður færist
Helgi í aukana og minnir þar um
margt á krummana á Hrafna-
þingi ÍNN sem jafnan magnast
upp í aðdáun hver á annars skoð-
un eftir því sem á þingið líður.
„Ferill síðustu ríkisstjórnar var
slys. Nú er björgunarliðið komið
á slysstað og þá verður að láta
hendur standa fram úr
ermum.“ Þar höfum við
það. Hér er öllu snúið á
hvolf því Helgi virðist
engan greinarmun gera á
„slysinu“ og „björgunar-
leiðangrinum“ vegna
slyssins.
Því næst er komið að
merkilegri upptalningu;
lítill hagvöxtur, mikið
atvinnuleysi, litlar fjár-
festingar, skattpíning,
landflótti og illdeilur. Að
ógleymdri þeirri ósvífni að láta
sér detta í hug að ætla að rukka
sjávarútveginn fyrir aðgang að
auðlindinni eða að ætlast til að
stóriðjan greiði markaðsverð
fyrir raforkuna.
Sleginn blindu?
En getur verið að Helgi sé
sleginn blindu vegna andúðar
sinnar á fráfarandi stjórn?
Lítum á nokkrar fyrirsagnir í
Fréttablaðinu og hjá Greiningu
Íslandsbanka í apríl og maí:
Kaupmáttur eykst; Verðbólga
hjaðnar; Krónan styrkist; Dreg-
ur úr atvinnuleysi; Staða jafn-
réttismála hvergi betri í heim-
inum en á Íslandi; Kaupmáttur
hefur tekið við sér; OECD telur
að aðhald peningastefnunnar og
bætt staða krónunnar leiði áfram
til lægri verðbólgu og minna
atvinnuleysis; Afkoma ríkissjóðs
betri en áætlað var; Jákvæð
þróun utanríkisviðskipta, óvenju
hagstæð byrjun á árinu hvað
viðskiptajöfnuð varðar; Könnun
Capacent sýnir mikla ferða-
gleði, ekki verið fleiri Íslend-
ingar á faraldsfæti frá því fyrir
hrun; Stórkostlegur árangur í
markaðs setningu landsins sem
ferðamannastaðar allt árið;
Ísland friðsælasta land í heimi.
Nýleg tveggja vikna rannsókn
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins var á
sömu lund.
Í ljósi þess sem á undan fer er
ákallið um sáttastjórnmál í loka
greinar Helga, sem greinilega
er beint til núverandi stjórnar-
andstöðu, nánast súrrealískt
því hvergi vottar fyrir sátt eða
sanngirni í hans málflutningi.
Vitað er að stjórnarandstaðan á
síðasta kjörtímabili vann kerfis-
bundið að því að eyðileggja öll
mál þáverandi stjórnar, jafnvel
mál sem þjóðin hafði lýst stuðn-
ingi sínum við í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Ekki mikill sáttahugur
á ferðinni þar.
Reynum að komast upp úr
sandkassanum. Engin ríkisstjórn
er alvond eða algóð. Látum því
stjórnvöld á hverjum tíma nóta
sannmælis. Það væri skref í átt
að bættri stjórnmálamenningu.
Helgi mættur á slysstað
Ég heiti Ingibjörg Íris og
er 21 árs háskólanemi.
Síðastliðin ár hef ég glímt
við þunglyndi. Í dag er ég
í bata, en leið mín í rétta
átt hefur ekki verið ein-
föld. Meginástæða þess
var sú að ég átti erfitt með
að viðurkenna ástand mitt
og frestaði því að leita mér
hjálpar.
Samkvæmt tölum land-
læknis þjást 12-15 þúsund
manns af þunglyndi á hverjum
tíma. Mig grunar sterklega að sú
tala sé í raun mun hærri. Þrátt
fyrir að vera algengur sjúkdóm-
ur mætir þunglyndi miklum for-
dómum í okkar samfélagi. Það er
löngu sannað að fordómar verða
til vegna fáfræði. Það er enginn
einn þáttur sem orsakar þung-
lyndi og að mínu mati ýtir sú
óvissa undir ranghugmyndir.
Algengasta ranghugmyndin er
ef til vill sú að þunglyndi stafi af
leti og aumingjaskap, dugleysi
eða ónægum viljastyrk. Þetta
gæti ekki verið fjær sannleikan-
um. Það er samspil af erfðum, líf-
fræðilegum orsökum og sálræn-
um þáttum sem ráða því hvort
einstaklingur veikist. Afleiðing-
ar sjúkdómsins eru hins vegar
minni lífsgleði og lítil framtaks-
semi. Fólk sem þekkir ekki til
aðstæðna gæti túlkað þetta sem
leti eða dugleysi.
Latur einstaklingur vaknar
ekki einn daginn og er allt í einu
orðinn þunglyndur. Það velur eng-
inn þunglyndi. Fólk einfaldlega
veikist rétt eins og með alla aðra
sjúkdóma.
Þú ert kannski að hugsa með
þér að þetta sé ekki algilt og að
sumir séu lausir við þessa for-
dóma og það er sem betur fer hár-
rétt. En ég vil samt biðja þig að
velta því fyrir þér hversu oft þú
hefur heyrt setninguna: „Nei, því
miður, ég kemst ekki, ég á bók-
aðan tíma hjá lækni.“ Skiptu svo
læknisheimsókninni út fyrir tíma
hjá sálfræðingi.
Staðreyndin er sú að okkur
skortir opinskáa umræðu um
þunglyndi sem og aðra geðsjúk-
dóma. Skömmin sem margir upp-
lifa út frá hugmyndum samfélags-
ins leiðir til sjálfsfordóma, sem er
ein helsta hindrun bata. Einstak-
lingurinn fer sjálfur að trúa því
að þetta sé sjálfskapað ástand og
óbreytanlegt ástand og leitar sér
ekki hjálpar. Samfélagið þarf að
sýna aukinn skilning og stuðning.
Því það eina sem þarf til að hefja
bataferlið er að einstaklingur fái
von um að breyting sé möguleg.
Bati er möguleiki fyrir alla.
Fordómar sem nauð-
synlegt er að uppræta
STJÓRNMÁL
Guðmundur
Árnason
landvörður/
leiðsögumaður
➜ Vitað er að stjórnar-
andstaðan á síðasta kjör-
tímabili vann kerfi sbundið
að því að eyðileggja öll mál
þáverandi stjórnar, jafnvel
mál sem þjóðin hafði lýst
stuðningi sínum við í þjóðar-
atkvæðagreiðslu.
SAMFÉLAG
Ingibjörg Íris
Þorvaldsdóttir
háskólanemi
➜ Algengasta rang-
hugmyndin er ef til
vill sú að þunglyndi
stafi af leti og aum-
ingjaskap, dugleysi
eða ónægum vilja-
styrk. Þetta gæti ekki
verið fjær sannleik-
anum.
PERSÓNU-
NJÓSNIR
Elín Hirst
alþingismaður
➜ Við Íslendingar
verðum að vera
raunsæir og horfast
í augu við það að við
höfum ekkert bol-
magn til í að skerast í
leikinn í máli af þess-
ari stærðargráðu.
Ræktun og notagildi
orkujurta á Íslandi
Sökum aukinnar losun-
ar á koltvísýringi (CO2)
hefur hitastig um allan
heim breyst mikið með
ýmsum ófyrirsjáan-
legum afleiðingum hvað
varðar veðurfar og
sjávar borð sem ósjálf-
rátt mun leiða til gríðar-
legra áhrifa á efnahags-
líf alls heimsins.
Ísland er engin
undan tekning hvað
varðar þessi mál þrátt
fyrir að 85% af innlend-
um orkugjöfum séu frá
endurnýjanlegum orku-
gjöfum. Afgangurinn, eða um
15%, er í formi innfluttrar olíu
sem að langmestu leyti er nýtt
í samgöngur eða fiskiskip. Hér
er hægt að gera betur án þess
að breyta þurfi uppbyggingu
dreifikerfis fyrir olíu né breyta
þurfi vélum í bílum eða bátum
og þar af leiðandi minnka notk-
un á svokölluðum mengandi
orkugjöfum eins og jarðefna-
eldsneyti.
Repjuræktun á Íslandi
Undanfarin ár hefur verk-
efninu „Umhverfisvænir orku-
gjafar“ verið stýrt af Siglinga-
stofnun Íslands í forsvari Jóns
Bernódussonar verkfræðings
en verkefnið er hluti af sam-
gönguáætlun stjórnvalda. Verk-
efnið hefur falist í samstarfi
bænda, Landbúnaðar háskólans,
N1 og Siglingastofnunar þar
sem markmiðið hefur verið
að gera sér grein fyrir hvaða
möguleikar eru til staðar inn-
anlands varðandi ræktun orku-
jurta til framleiðslu á vistvænu
eldsneyti fyrir bíla og skip.
Við ræktun á einum hektara
af repju bindast í jarðveginn
um sex tonn af koltvísýringi.
Einn hektari gefur um þrjú tonn
af hálmi og þrjú tonn af fræjum
sem eru pressuð í sérstakri
olíupressu. Við olíu pressunina
myndast tæp tvö tonn af fóður-
mjöli (hrati) og um
1.200 lítrar af repju-
olíu. Við brennslu repju-
olíu í dísil vél af einum
hektara lands losna um
þrjú tonn af koltvísýr-
ingi út í andrúmsloftið.
Því er hægt að segja
að kolefnisjöfnunin sé
tvöföld. Notkunarmögu-
leikar repjuolíunnar eru
margir, m.a. er hún ein
hollasta matarolía sem
fyrir finnst. Einnig hefur
hún m.a. verið notuð
sem hráefni í nuddolíu-
og sápugerð hérlendis.
Í dag er Ólafur Eggertsson,
bóndi á Þorvaldseyri, í farar-
broddi þeirra bænda sem standa
í repjurækt. Lang stærstur hluti
framleiðslunnar er nýttur í mat-
arolíuframleiðslu, enda er Ólaf-
ur eini íslenski framleiðandinn
á matarolíu sem framleidd er úr
íslensku hráefni og markaður
því ómettaður og möguleikarnir
miklir.
Lífdísill í stað jarðdísils
Vegna nauðsynjar þess að
uppfylla alþjóðlega staðla er
varða eiginleika eldsneytis
er nauðsynlegt að repjuolían
fari í gegnum ferli sem kallast
umestrun (transestrification)
þar sem útkoman er lífdísill.
Lífdísill mun aldrei leysa jarð-
dísil af sem fyrsti valkostur
sem orkugjafi í samgöngum.
Kostir lífdísils fram yfir jarð-
dísil er samt sá að hann eykur
smurningu dísilvélar, minnkar
slit á legum og minnkar losun
eiturefna. Orkuinnihaldið er
rétt um 9% minna en í hefð-
bundinni jarðolíu sem jafnast
nánast út þar sem lífdísill er
yfirleitt notaður sem íblöndun
við hefðbundna olíu í hlutfall-
inu 5-7% (B5-B7) í flestum
löndum Evrópu. Hérlendis selur
N1 dísil blandaðan með lífdísil
(B5) á fjórum stöðum á höfuð-
borgarsvæðinu.
Höldum verkefninu áfram
Fyrir tveimur árum vann
undir ritaður að verkefni sem
tengdist hagkvæmni þess að
nota lífdísil (framleiddur úr
repjuolíu) á íslensk fiskiskip.
Niðurstaða þess verkefnis sýndi
að notkun lífdísils væri á marg-
an hátt fjárhagslega hagkvæmt
fyrir útgerðina. Í dag eru
aðstæður jafnvel enn hagkvæm-
ari þar sem olíuverð hefur
hækkað um 124% á tímabilinu
2007-2012, samkvæmt frétt
RÚV um mitt ár 2012. Einnig
hefur verð á hrati (fóðurmjöli)
hækkað mikið á síðustu tveimur
árum sem leiðir til hærri arð-
semi við ræktun repjunnar.
Eins og staðan er í dag stend-
ur Ísland tiltölulega vel miðað
við önnur Evrópulönd er varðar
aðstæður til repjuræktunar og
þar af leiðandi til framleiðslu á
lífdísil. Framleiðsla á lífdísil er
viðleitni til þess að auka orku-
öryggi hérlendis þar sem Ísland
er algjörlega háð innfluttri olíu.
Með lífdísilframleiðslu sparast
gjaldeyrir og lífdísillinn er mun
umhverfisvænni en hefð bundin
jarðolía. Nýsköpun eykst og
fleiri störf verða til. Ræktun
orkujurta hérlendis er góð við-
bót við þá möguleika sem felast
í landbúnaði á Íslandi.
ORKUJURTIR
Sævar
Birgisson
MSc í
alþjóðaviðskiptum
og MSc í orku-
vísindum (REYST)
frá Háskólanum í
Reykjavík
➜ Eins og staðan er í dag
stendur Ísland tiltölulega
vel miðað við önnur
Evrópu lönd er varðar
aðstæður til repju ræktunar
og þar af leiðandi til fram-
leiðslu á lífdísil. Fram-
leiðsla á lífdísil er viðleitni
til þess að auka orkuöryggi
hérlendis þar sem Ísland
er algjörlega háð innfl uttri
olíu.