Fréttablaðið - 19.08.2013, Blaðsíða 16

19. ágúst 2013 MÁNUDAGUR| SKOÐUN | 16
PRÓTEINRÍKT OG FITULAUST
Suðræni Skyr.is drykkurinn
er kominn aftur
Kolvetnaskertur
H
V
ÍT
A
H
Ú
SI
Ð
/
S
ÍA

ENGINN
HVÍTUR SYKUR
NÝTT
MANGÓ &
ÁSTARALDIN
Stór dægurmál eru á dag-
skrá á þessu síðsumri:
Breytingar á skilyrð-
um Lánasjóðs íslenskra
námsmanna fyrir lánum
til ungmenna í námi,
skuldamál heimilanna,
sem enn er verið að
greiða úr eftir kollsteyp-
una 2008, og stytting
náms til stúdentsprófs.
Þegar nánar er að gætt
skarast þessi mál á ýmsa
vegu.
Skilyrði til menntun-
ar hafa breyst mikið á
einum mannsaldri. Fyrir fjörutíu
árum var algengast að unglingar
færu að vinna eftir gagnfræða-
próf við sautján ára aldur eða í
starfsnám sem var lokið við tví-
tugsaldurinn. Þá tók við lífsbar-
áttan; starfsframinn og stofnun
fjölskyldu. Hlutfallslega fáir fóru
í framhaldsnám eftir tvítugsald-
urinn og þá lá leiðin oft fyrr en
síðar til útlanda.
Fjöldi þeirra sem hefur haldið
áfram námi eftir tvítugt hefur
margfaldast og valkostum hefur
fjölgað. Við hóp unga fólksins
hafa bæst skarar eldra fólks sem
missti af því sem var áður aðeins
fyrir fáa, fyrst stúdentsprófi og
síðan fjölbreyttu háskólanámi,
meistaranámi og doktorsnámi.
Nú er að mokast ofan af þeim
kúfi og kominn tími til að staldra
við og rifja upp.
Ólík framtíðaráform
Fyrir 1970 var ekki hægt að
ljúka stúdentsprófi nema læra
fimm erlend tungumál
þótt á stærðfræðibraut
væri. Menntaskólarnir
hófust 1. október og sum-
arfrí nemenda var fjórir
mánuðir. Talið var nauð-
synlegt að nám til stúd-
entsprófs væri lengra en
annars staðar á Norður-
löndum vegna þess að
sumarfrí væru lengri og
danskan væri aukreitis
við annað málanám. Nú
hefur skólaárið lengst
um u.þ.b. 6 vikur á ári, en
kröfur um tungumálanám
hafa dregist saman. Kennslutím-
inn á þremur árum er tekinn að
nálgast það sem gerðist á fjór-
um árum fyrir fjórum áratug-
um. Lengra sumarfrí og meira
málanám er ekki lengur réttlæt-
ing fyrir því að nemendur ljúki
almennu námi ári seinna en ger-
ist annars staðar í OECD-löndum.
Vissulega er ekki hægt að
kenna „allt“ á þremur námsárum
nú fremur en á fjórum árum áður.
Eftir þrjú ár í framhaldsskóla
hafa nemendur lokið þrettán ára
skólagöngu í fremur stöðluðu
formi. Ungt fólk hefur ólík fram-
tíðaráform og fjölbreytilegar
þarfir og ætti að fá að snúa sér
að sérhæfingu sinni þegar þarna
er komið sögu. Ungmennin geta
þá lært það sem þau þurfa til þess
þar, ef til vill það sem á vantar
frá því sem áður var á fjórða ári,
en óþarfi er að láta alla taka allan
pakkann, viljuga eða með þraut-
seigjuna eina að vopni.
Nemendur gætu þá lokið
grunnháskólanámi, bakkalár-
námi sem er eins konar sveins-
próf, á þremur árum um 22 ára
aldur. Margir gætu þá haldið út
í atvinnulífið. Því yngri sem þeir
eru þeim mun minni líkur eru á
að þeir hafi stofnað fjölskyldu
og þurfi á háum námslánum að
halda.
Stöldrum við
Sannleikurinn er sá að margir
þeir sem sitja í slæmri skulda-
stöðu skulda ekki aðeins hús-
næðislán heldur einnig náms-
lán. Fjöldi fólks á milli þrítugs
og fimmtugs skuldar námslán
sem næst ekki að greiða upp á
starfsaldrinum með þeim 4%
af tekjum sem endurgreiðslan
nemur.
Í ýmsum löndum, s.s. Bret-
landi, Bandaríkjum og á Norður-
löndum, þykir það vera að binda
klafa á herðar ungs fólks að það
taki námslán fyrir öllum náms-
kostnaði eins og hefur tíðkast
hérlendis. Þar er fólk að jafnaði
ungt og óbundið í upphafsnámi í
háskóla, en þeir sem halda áfram
í meistara- eða doktorsnám geta
sótt um styrki og/eða fengið
námstengda vinnu.
Við ættum að staldra við og
hugsa málið. Þorri fólks ætti að
geta lokið starfsundirbúningi
óbundið af skyldum gagnvart
fjölskyldu ef áhersla væri lögð á
að stytta námstíma til stúdents-
prófs og styðja nemendur til að
ljúka framhaldsskóla á eðlilegum
tíma. Jafnvel væri ekki ólíklegt
að svonefndur námsleiði minnk-
aði ef námið styttist og nemend-
ur sæju fram á lok innan fyrir-
sjáanlegs tíma. Langtímaskyn
unglinga er annað en fullorðinna.
Starfsárin ásamt stofnun heim-
ilis og fjölskyldu tækju síðan við
eftir grunnnám eða starfsnám á
þriðja skólastigi. Margir eru að
glíma við þetta allt í einu eins og
nú háttar til: námið, fjölskylduna
og barnauppeldið, og svo skulda-
málin vegna heimilis utan um
fjölskylduna. Skyldi álagið ekki
vera mikið á fjölskyldulífið, sam-
veru fjölskyldunnar og maka-
tengslin? Gæti stytting náms
til stúdentsprófs verið liður í að
stokka málin upp og hjálpa fólki
til að njóta betur allra tímaskeið-
anna í lífinu: undirbúnings- og
námsáranna, starfsáranna og
efri áranna?
Lánasjóður, skuldir heimilanna
og stytting náms til stúdentsprófs
MENNTAMÁL
Kristín Bjarna-
dóttir
prófessor við
menntavísindasvið
Háskóla Íslands
➜ Sannleikurinn er sá
að margir þeir sem sitja í
slæmri skuldastöðu skulda
ekki aðeins húsnæðislán
heldur einnig námslán.
Fjöldi fólks á milli þrítugs
og fi mmtugs skuldar náms-
lán sem næst ekki að greiða
upp á starfsaldrinum með
þeim 4% af tekjum sem
endurgreiðslan nemur.
AF NETINU
Ánægjulegt
Ég skal fúslega viðurkenna
það að það kom mér ánægju-
lega á óvart að vera skipaður
í sérfræð-
inganefnd
um afnám
verðtrygg-
ingar á neyt-
endalánum
(sjá hér) til
einstaklinga
og heimila.
Þessi
nefndarskipan er sérstaklega
ánægjuleg í ljósi þess að eitt
af aðalbaráttumálum Verka-
lýðsfélags Akraness undan-
farin fimm ár hefur verið
afnám verðtryggingar og að
forsendubrestur heimilanna
verði leiðréttur. En VLFA hefur
lagt fram fjölmargar tillögur
og ályktanir á vettvangi verka-
lýðshreyfingarinnar á liðnum
árum en algerlega án árangurs
vegna þess að forysta ASÍ
hefur varið verðtrygginguna
eins og enginn sé morgun-
dagurinn.
Já, vonandi hillir nú undir
að eitt aðalhagsmunamál
íslenskra alþýðu sem afnám
verðtryggingar og leiðrétt-
ing á þeim miskunnarlausa
forsendubresti sem skuldsett
heimili máttu þola í kjölfar
hrunsins fái farsælan endi.
pressan.is/pressupennar/
Lesa_Vilhjalm_Birgisson
Vilhjálmur Birgisson
VI